آگاه: در کشوری که خاطرات بحران‌های مختلف اقتصادی و دوره‌های التهاب قیمت در ذهن مردم تازه است، آرامش و ثبات این روزها در بازار، حاصل مجموعه‌ای منسجم از مدیریت و همکاری همگانی بود. بررسی شرایط جنگی اخیر نشان می‌دهد، ایران توانسته است برخلاف بسیاری از کشورهای منطقه، نه فقط کالا را در همه فروشگاه‌ها حفظ کند و با افزایش قیمت مقابله کند، بلکه آرامش روانی کم‌نظیری به جامعه تزریق کند.
نقش تیم‌های نظارتی و سامانه‌های رصد
بیش از ۱۵۰۰ تیم متشکل از بازرسان دولتی و نمایندگان اصناف، روزانه بازار را به صورت حضوری رصد کرده و گزارش تخلفات یا کمبودها را از طریق سامانه‌ها به مرکز فرماندهی ارسال می‌کردند. سامانه‌های هوشمندی برای کنترل موجودی و قیمت نصب شد تا حتی کوچک‌ترین نوسان در شعب و فروشگاه‌ها در لحظات اولیه شناسایی و رفع شود. در همین بازه زمانی، بیش از ۲۶۰ هزار مورد بازرسی انجام و نزدیک به ۴۵۰۰ پرونده تخلف ثبت و برخورد قاطع شد.
تثبیت قیمت‌ها و سیاست‌های کنترلی
قیمت کالاهای اساسی از جمله نان، برنج، روغن، قند و گوشت بر مبنای نرخ مصوب زیر نظر دولت بود و کوچک‌ترین تخطی، چه در فروشگاه‌های زنجیره‌ای و چه در سوپرمارکت‌های محلی، با اخطار و جریمه فوری مواجه شد. پلتفرم‌های اطلاع‌رسانی قیمت راه‌اندازی شد که شهروندان حتی از طریق پیام‌رسان‌ها، نرخ روز کالاها را استعلام می‌کردند تا جلوی سودجویی احتمالی گرفته شود.
رفتار اجتماعی مردم و همدلی کم‌نظیر ملی
بزرگ‌ترین نقطه قوت بحران اخیر همین‌جا بود؛ مردم ایران به‌رغم احساس خطر جنگی، در هیچ کجای کشور دچار خریدهای هیجانی و هجوم به فروشگاه‌ها نشدند. اعتماد به دولت، اطلاع‌رسانی دقیق و فرهنگ دیرینه انصاف و همدلی باعث شد که تقاضا به طور طبیعی توزیع و کمبودی تجربه نشود. متاسفانه همزمان، تصاویر و گزارش‌ها از سرزمین‌های اشغالی اسرائیل و برخی دیگر مناطق، هجوم گسترده مردم برای انبارکردن آذوقه و خالی‌شدن فروشگاه‌ها را به تصویر کشید. پدیده‌ای که ایران این بار از آن مصون ماند. اصناف مردمی را که خرید غیرعادی می‌خواستند انجام دهند، به آرامش دعوت کردند. کمپین‌های مردمی هر ایرانی، نانی برای همسایه و خرید به‌اندازه مصرف در بسیاری نقاط به راه افتاد.
وضعیت نان و نماد آرامش معیشتی
در روزهای سخت اقتصادی، نان همواره جایگاه ویژه‌ای در امنیت غذایی ایرانیان دارد. این روزها اما توزیع نان نه‌تنها دچار بحران نشد، بلکه با تدبیر اتحادیه نانوایان و مدیریت جهادی استانداری‌ها، نه فقط قطعی و صف تشکیل نشد بلکه کیفیت و کمیت هم حتی بهتر از قبل شد. تلاش شد سهمیه آرد تمامی نانوایی‌ها و حتی ذخیره اضطراری روستاها و حاشیه شهرها به‌موقع تامین شود.
یکی از عوامل کلیدی موفقیت، برخورد بی‌اغماض با محتکران بود. تشدید نظارت بر انبارها و حتی انبارهای خانگی، منجر به کشف و ضبط چندین محموله بزرگ کالای مخفی و تشکیل پرونده‌های قضایی شد. در کنار آن با کم‌فروشان و تخلفات جزیی هم برخورد فوری انجام شد تا اخلالی در صف توزیع به وجود نیاید.
تحلیل روان‌شناسی بحران
کارشناسان علوم رفتاری معتقدند برخورد مناسب و قاطع دولت با متخلفان، همراه با اطلاع‌رسانی شفاف، آغاز موجی از اعتماد جمعی در جامعه شد. محمدرضا رفیعی، روان‌شناس اجتماعی می‌گوید: تصاویر قفسه‌های پر و فروشگاه‌های بدون صف در صداوسیما، مستقیما به کاهش اضطراب جامعه منجر شد. در سوی مقابل تصاویر آشوب در بازارهای اسرائیل و نگرانی‌های مردم آن، تنها به تشدید اضطراب عمومی‌شان دامن زد. وی ادامه می‌دهد: در اسرائیل همزمان با جنگ، هجوم مردم به فروشگاه‌ها، خالی‌شدن قفسه‌ها و تشکیل صفوف طاقت‌فرسا به یک بحران بزرگ اجتماعی و حتی امنیتی بدل شد. بی‌اعتمادی مردم به مدیریت بحران دولت و تجربه ترس‌های پیشین، باعث شد هراس بر عقلانیت غلبه کند. رسانه‌های غربی نیز به کمبود کالا در سوپرمارکت‌ها و حتی داروخانه‌های حیاتی اشاره کردند. این تفاوت رفتاری، ایران را به الگویی برای مدیریت بحران منطقه تبدیل کرد.
نقش رسانه؛ شفافیت و اطلاع‌رسانی
این کارشناس اقتصادی خاطرنشان می‌کند: صداوسیما و رسانه‌های دیجیتال، هر روز جدیدترین وضعیت بازار را بی‌پرده به مردم نمایش دادند. ارتباط تعاملی مسئولان با خبرنگاران و گزارش‌های تصویری از وضعیت واقعی فروشگاه‌ها، باعث شد شایعات در همان ابتدا کنترل شود.
هشتگ‌های حمایتی از خرید متعادل و نمایش روایت‌های موفق محلی، دلگرمی را افزایش داد. به گفته رفیعی ایران پیش‌تر و طی بحران کرونا و سال‌های ابتدایی تحریم، تجربه‌هایی از خرید هیجانی و کمبود مقطعی کالا را از سر گذرانده بود. اما تحلیل‌گران معتقدند دولت چهاردهم با آموختن از گذشته و تقویت رزروهای استراتژیک و پشتیبانی لجستیکی، این بار دست بالا را داشت و دیگر اجازه تکرار اشتباهات پیشین را نداد. وی گفت: دولت چهاردهم با پیش‌بینی دقیق الگوهای رفتار عمومی، تزریق ذخایر استراتژیک و تثبیت قیمت‌ها بدون دخالت دستوری افراطی، نمونه‌ای نادر از مدیریت حکمرانی اقتصادی را به اجرا گذاشت. بزرگ‌ترین سرمایه این دوره، اعتماد مردم به سیاست‌گذاران و وفاداری رفتار اجتماعی بود.
به گفته این جامعه‌شناس، رویکرد ترکیبی سیاست سخت‌گیرانه علیه محتکران، مشوق‌های مثبت به اصناف و شفافیت اطلاع‌رسانی باعث شد نه‌تنها بازار آرام بماند، بلکه اعتماد مردم به ظرفیت‌های داخلی افزایش یابد. تجربه روزهای اخیر، ایران را به الگویی از هم‌افزایی دولت و ملت بدل کرد. از یک سو تیم اقتصادی دولت چهاردهم، با هوشمندی و شجاعت تمام نقشه اجرایی موفق خود را به عمل آورد. از سوی دیگر، مردم با رفتار عقلانی و همدلانه، نه‌تنها اعتماد خود را به مسئولان نشان دادند بلکه عملا نشان دادند که وحدت، تضمین‌کننده آرامش
و امنیت ملی است.