آگاه: خداوند متعال در قرآن کریم فرموده است: «کُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ» (سوره اعراف، آیه ۳۱). این فرمان آسمانی تنها درباره خوراک نیست؛ دعوتی به نظم در همه شئون زندگی اقتصادی است. اسراف، نشانه بیاعتمادی به تدبیر الهی است و میانهروی، بیان عملی ایمان به کفایت روزی خداوند است. انسانی که به بسندگی رزق الهی باور دارد، آزاد از اضطراب است؛ کرامت درونیاش زنده و شخصیتش مستقل از جلوهگری مصرف است.
در سیره پیامبر اکرم(صلیاللهعلیهوآله)، پرهیز از تجمل جلوهای روشن داشت. ایشان از خوراک، به نان جوین بسنده میکردند، لباس ساده بر تن داشتند و هیچگاه رفاه را معیار برتری نمیدیدند. همچنین امام علی(علیهالسلام) نیز در نامهای، به مالک اشتر نوشتند: «از زیادهروی بپرهیز، زیرا نفس را اسیر خواسته میکند.» این جمله، اساس عدالت اقتصادی را روشن میکند؛ اصلاح رفتار حاکم و مردم در مصرف، پیششرط برقراری تعادل مالی است.
همچنین امام صادق(علیهالسلام) الگویی برجسته در پیوند کار و قناعت بودند. آن حضرت، کار را شرط عزت میدانستند و تجارت را زمانی ارزشمند میشمردند که انصاف در آن جاری باشد. اقتصاد مقاوم از نگاه ایشان از درون انسان آغاز میشود؛ همان جایی که تصمیمهای ساده خرید و خرج، هویت اخلاقی جامعه را میسازد. تحلیل دادههای اقتصادی نشان میدهد بخش بزرگی از ناترازی در زندگی مردم به رفتارهای تقلیدی و میل به نمایش برمیگردد.
بسیاری از خریدهای افراد برای برآورده شدن نیازهایشان نیست، بلکه به جهت رقابت و چشم و همچشمی خود را به زحمت و دردسر میاندازد. سیره معصومین(علیهمالسلام) نسخه درمان همین بیماری اجتماعی است؛ مصرف باید بر مدار نیاز واقعی و رشد معرفتی باشد، نه بر مدار میل و رقابت ظاهری. اصلاح الگوی مصرف اگر بخواهد از شعار خارج شود، نیازمند نقشه اقدام است.
راهکارهای عملی برای تحقق آن را میتوان در چند مسیر ترسیم کرد:
اصلاح فرهنگ خرید: نظام آموزشی و رسانهای باید ارزش خرید عقلانی را برجسته کند و الگوهای دینی را در رفتار اقتصادی معرفی کند. خریدار آگاه، پایه اقتصاد پایدار است.
حمایت از مصرف محلی: بهرهگیری از تولیدات خرد داخلی موجب استقلال اقتصادی و عدالت توزیعی میشود. امام رضا(علیهالسلام) در خریدهای روزانه خود، تولیدکنندگان شهر را ترجیح میدادند تا معیشت مردم تقویت شود.
ترویج معیشت مومنانه: زیبایی زندگی در کارآمدی و هماهنگی با نیاز است، نه در تراکم اشیا. خانواده مومن باید منزل خود را به نمایش کرامت و عقلانیت تبدیل کند، نه صحنه رقابت مصرف.
تربیت دینی در مدارس: آموزش مسئولیت مصرف در سنین کودکی، پایه اصلاح رفتار اقتصادی است. کودک باید یاد بگیرد که انتخاب او بر جامعه اثر دارد و احترام به رزق، وظیفه ایمانی است.
از دیدگاه اسلام، میانهروی نوعی مقاومت معرفتی در برابر فشار تبلیغات و وسوسه مصرف است. ذهنی که به کفایت خداوند اطمینان دارد، در برابر فراخوان اسراف پایداری میکند و همین پایداری، بنیان مقاوم اقتصادی ملت را شکل میدهد. اصلاح مصرف در منطق دین، دعوت به بازگشت انسان به خویشتن است؛ به نظمی که در آن رزق مقدس شمرده میشود و خرج، از دایره نمایش و بیهدفی بیرون میرود. هر خانهای که مصرفش بر مدار عقل، قناعت و ایمان تنظیم شود، بخشی از بنای اقتصاد مقاوم کشور را استوار کرده است.
سیره معصومین(علیهمالسلام) نشان میدهد که اقتصاد مقاوم پیش از آنکه سیاست باشد، رفتاری ایمانی است؛ رفتاری که انسان را آزاد میکند، خانواده را آرام میسازد و جامعه را از آشفتگی اقتصادی عبور میدهد و یک وظیفه واجبِ همگانی، برای نیل به اجتماعی سالم، در پرتو سبک زندگی توحیدی است.
میانهروی؛ زیربنای اقتصاد مقاوم و دینداری اجتماعی
نقشه اقدام اصلاح الگوی مصرف
شادی ورشوچی _ دکترای کلام اسلامی
۲۱ آبان ۱۴۰۴ - ۲۲:۲۹
سیره معصومین(علیهمالسلام) همیشه چراغ راهی برای سامان عقل و رفتار انسان در مواجهه با تاریکی مسیر زندگی بوده است. در عصر حاضر که جامعه با ناترازیهای اقتصادی و فشار معیشتی روبهروست، بازخوانی این سیره معنایی تازه مییابد؛ زیرا اصلاح الگوی مصرف صرفا یک تاکتیک مالی نیست، بلکه شکل بالغی از ایمان و عقلانیت زیست مومنانه است.