آگاه: سی و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در محل مصلای امام خمینی (ره) میزبان دو هزار و ۳۶۳ ناشر داخلی و خارجی بود و بیش از ۲۴۷ هزار عنوان کتاب در این رویداد فرهنگی عرضه شد. رویداد نشریاری یا فلوشیپ با مشارکت بیش از ۸۰ ناشر خارجی از ۳۰ کشور و ۵۰ ناشر کودک از ایران نیز در این نمایشگاه برگزار و ۱۵۹ قرارداد بین ناشران ایرانی و خارجی منعقد شد. عراق با ۲۶ ناشر و شماری از شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی به عنوان مهمان این دوره از نمایشگاه حضور داشت و بیش از ۵۰۰ نشست تخصصی و فرهنگی، از سوی صنوف مختلف نشر، نویسندگان و مترجمان و با حمایت برگزارکنندگان برگزار شد.
در این دوره حدود یک میلیون و ۸۰۱ هزار و ۵۵۳ جلد کتاب در بخش مجازی و حدود یک میلیون و ۲۵۲ هزار و ۵۶۹ جلد در بخش حضوری (باتوجه‌به قیمت میانگین کتب عرضه‌شده در نمایشگاه) به مبلغ کل بیش از هفت هزار و ۷۶۷ میلیارد ریال به فروش رسید که از این میان بیش از سه هزار و ۱۸۱ میلیارد ریال سهم فروش حضوری و بیش از چهار هزار و ۵۸۵ میلیارد ریال سهم فروش مجازی بود. این ارقام به ترتیب افزایش ۷۵ درصدی در تعداد بخش مجازی و ۵۷ درصد در مبلغ فروش کل نسبت به دوره پیشین را نشان می‌دهد. براساس آمارها، این دوره از نمایشگاه از هر لحاظ نسبت به دوره‌های پیشین رشد داشته است اما وقتی پای صحبت بازدیدکنندگان و غرفهداران بنشینی موضوع کمی متفاوت می‌شود.
پسرفت نسبت به سالهای قبل
سیدحسین عابدینی، مدیرمسئول انتشارات سفیر اردهال با اشاره به اینکه
۲۵ دوره در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران شرکت کرده است، در ارزیابی عملکرد این رویداد گفت: در این دوره نسبت به دوره‌های قبل پسرفت داشتیم. سال‌هایی که نمایشگاه کتاب در خیابان سئول برگزار می‌شد، آن زمان با اینکه ابتدای کار ما در حوزه نشر بود با ۲۰ تا ۳۰ عنوان کتاب، فروش بهتری نسبت به فروش امروز داشتیم؛ فروش نه به لحاظ عددی، آن زمان کتاب دو تا پنج هزار تومان بود و ما می‌توانستیم در نمایشگاه ۲۰ میلیون تومان فروش داشته باشیم. در این روزها یک مجموعه کتاب ۱۰ میلیون تومان بها دارد، اما میزان فروش به نسبت آن سال‌ها کاهش پیدا کرده است. وی با تاکید بر اینکه مراجعه‌کنندگان به نمایشگاه کتاب سئول و نمایشگاه کتابی که در مصلای امام (ره) برگزار می‌شود، گروه‌های متفاوتی هستند، ادامه داد: در آن سال‌ها از شهرستان با تور برای بازدید از نمایشگاه کتاب تهران می‌آمدند. این در حالی است که در این دوره حتی مدیر مدرسه دختر من در خیابان هفت‌تیر خبری از برگزاری نمایشگاه کتاب نداشت.
عابدینی با بیان اینکه برای سی و ششمین نمایشگاه کتاب تهران اطلاع‌رسانی خوبی انجام نشده بود، افزود: قیمت بالای کتاب هم یکی از مسائل مهم در توجه مردم به نمایشگاه کتاب است، اما اطلاع‌رسانی اهمیت بیشتری دارد. در گذشته فضای مسقف مصلی کمتر بود، پس ناشران کودک‌ونوجوان و دانشگاهی در چادر و در فضای بیرونی جانمایی می‌شدند، اما فروش و توجه مردم به نمایشگاه بیش از این بود. نمی‌دانم چرا برای مردم این‌قدر سخت شده که به نمایشگاه بیایند. البته نمایشگاه مجازی با فیزیکی رقابت می‌کند و گاهی فروش نمایشگاه مجازی برای برخی از ناشران از نمایشگاه فیزیکی بیشتر هم هست، اما کلیت این است که مراجعه‌کننده به نمایشگاه کتاب، کم شده است.
کم محلی تبلیغاتیها نسبت به کتاب
موضوع «تبلیغ و اطلاع‌رسانی» یکی از بزرگ‌ترین معضلات این دوره از نمایشگاه کتاب بود که خبرنگار روزنامه «آگاه» در گفت‌وگو با غرفهداران مختلف هم متوجه این موضوع شد؛ به این شکل که بسیاری از غرفهداران از اینکه بسیاری از مردم از برپایی نمایشگاه کتاب بی‌خبرند، گله‌مند بودند و اعتقاد داشتند تبلیغات محیطی و از آن مهم‌تر تبلیغات در حوزه فضای مجازی برای این دوره از نمایشگاه انجام نشده است، این در حالی است که برای معرفی و ترویج کتاب و فرهنگ کتاب‌خوانی هم مثل بسیاری از کالاهای دیگر نیاز به تبلیغات است.
در سی و ششمین دوره از نمایشگاه کتاب تهران با اینکه نماینده رسانه‌های مختلف حضور داشتند و ستاد خبری نمایشگاه هم هر روز مشغول تولید خبر بود و نمایندگانی از رادیو و تلویزیون هم در آنجا مستقر بودند، اما انگار این صدا محدود به محوطه نمایشگاه بود و همه این اطلاعرسانیها داخل محدود به داخل نمایشگاه بود. در حالی که تبلیغات قرار است کسانی که از این رویداد بی‌خبرند را دعوت به بازدید کند.
این کمکاری در تبلیغات فقط محدود به برگزارکنندگان نیست، خودِ ناشران هم آن‌طور که باید کتب منتشر شده خود را معرفی و ترویج می‌کردند و به نظر می‌رسد کار یک ناشر پس از چاپ یک اثر به پایان می‌رسد در حالی که اتفاقا پس از منتشرشدن کتاب، تازه اصل کار آغاز می‌شود و آن کار مهم هم معرفی و ترویج اثر است؛ نتیجه اینکه در بازار نشر تعداد قابل‌توجهی کتاب خوب منتشر شده که راه‌حل بسیاری از مسائل هستند موجود است، اما چون به‌خوبی معرفی و ترویج نشده در بازار خاک میخورد. این در حالی است که کتاب هم مثل هر محصول و کالای دیگری نیاز به فرایند معرفی و برندینگ دارد و نمونه‌اش هم کتاب‌هایی که وقتی با یک برنامه تبلیغاتی درست روانه بازار نشر شده خیلی زود به فروش رسیده و در مدت‌زمان کمی به تجدید چاپ رسیده است.
کتاب‌خوانی و کتاب‌فروشی به شیوه باری‌به‌هرجهت
یکی از موضوعات ناخوشایندی که در این دوره از نمایشگاه به چشم آمد، اینکه اغلب غرفهداران کسانی بودند که خیلی با کتاب میانه خوبی نداشتند و کار در ۱۰ روز نمایشگاه برایشان بیشتر در حد یک کار فروشندگی بود و اگر از آنها کمک یا راهنمایی برای معرفی کتاب میخواستی بسیار بی‌انگیزه پاسخ میدادند از آن طرف بازدیدکنندگان بسیاری هم مشاهده شد که یا صرفا براساس مد روز و لیست‌های اینستاگرامی سراغ کتاب بودند یا ایدهای نداشتند که چه کتابی میخواهند و بیشتر برای پرسهزنی آمده بودند. این در حالی است که سال‌ها پیش وقتی به نمایشگاه کتاب میرفتی، افراد بسیاری دیده می‌شد که با لیست به نمایشگاه آمده بودند و سراغ کتابهای خاصی بودند که از چند ماه پیش از نمایشگاه یادداشت‌برداری کرده بودند که آنها را بخرند. امروز اما خبری از آن کتاب‌خوان‌ها حداقل در نمایشگاه فیزیکی نبود و بعید نیست این افراد چون دقیقا میدانند که چه میخواهند ترجیح می‌دهند به صورت مجازی خرید کنند که آن هم دنیای خودش را دارد، اما فراموش نکنیم که هدف اولیه نمایشگاه کتاب جایی است برای نمایش و دیدوبازدید و نه فروش. نمایشگاه‌های کتاب به‌طورکلی رویدادهای فرهنگی مهمی در همه کشورها به شمار می‌آیند؛ زیرا بهترین فرصت را برای اطلاع از جدیدترین عناوین و دیدار و گفت‌وگوی مستقیم نویسندگان و ناشران را با مخاطبان فراهم می‌کنند، همچنین علاقه‌مندان می‌توانند آثار مدنظر خود را یکجا و اغلب با میزانی تخفیف خریداری کنند. البته معمولا نمایشگاه‌ها رویدادهای جانبی دیگری مرتبط با ادبیات نیز تدارک می‌بینند و به‌طورکلی فضایی فرهنگی در همراهی کتاب و ادبیات برای علاقه‌مندان به شمار می‌آیند. اگر نمایشگاه کتاب به شکل بین‌المللی برگزار شود، اهمیت این رویداد به دلیل تاثیری که در حوزه دیپلماسی فرهنگی و عمومی بیشتر می‌شود و به همان میزان برای مخاطبان، نویسندگان و ناشران هم مهم‌تر خواهد بود؛ زیرا می‌توانند با همکاران خود در خارج از کشور دیدار و تبادل
تجربه کنند.
قدیمی‌ترین نمایشگاه کتاب مربوط به کدام کشور است؟
شاید قدیمی‌ترین نمایشگاه کتاب، نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت و بعد از آن نمایشگاه کتاب لندن باشد که اولی ۷۵ و دومی ۵۴ سال سابقه دارد و البته امکان خریدن کتاب در هیچ‌کدام از این رویدادها نیست و فقط ناشران آثار خود را برای مبادله حق تکثیر ارائه می‌دهند و رویدادهای جانبی فراوانی در این نمایشگاه‌ها برگزار می‌شود.
نمایشگاه بین‌المللی کتاب قاهره نیز در منطقه خاورمیانه قدیمی‌ترین نمایشگاه است که از سال ۱۹۶۹ برگزار می‌شود. نمایشگاه کتاب دوحه از سال ۱۹۷۲ (که ابتدا دوسالانه بود)، نمایشگاه کتاب شارجه از ۱۹۸۲، نمایشگاه کتاب ابوظبی از ۱۹۸۱، نمایشگاه کتاب مسقط از ۱۹۹۲، نمایشگاه کتاب بحرین از ۲۰۰۴ و نمایشگاه کتاب ریاض از ۲۰۲۱ آغاز به کار کردند. همین اقدام کشورها برای برگزاری نمایشگاه‌های کتاب نشان‌دهنده اهمیت آن از جهات مختلف به‌ویژه در صحنه فعالیت‌های بین‌المللی است.
«بین المللی» واقعی یا نمایشی؟
نکته دیگری که در نمایشگاه کتاب مهم به نظر می‌رسد بین‌المللی بودن این رویداد است؛ یعنی علاوه بر ناشران خارجی باید اندیشمندان، نویسندگان و خبرنگاران خارجی نیز در این رویداد حاضر باشند و برای مخاطبان خارجی آن را روایت کنند در حالی که شاید یک یا دو نفر خبرنگار خارجی امسال در این رویداد حاضر بود و بیشتر رسانه‌های داخلی بودند که آن را گزارش
می‌کردند.
البته که میزبانی از این شخصیت‌ها و خبرنگاران نیاز به صرف وقت، برنامه‌ریزی و هزینه زیاد دارد ولی یکی از وجوه بین‌المللی بودن نمایشگاه کتاب همین روایتگری از آن برای مخاطب خارجی است.
حضور ناشران و نمایندگان ناشران خارجی نیز یکی دیگر از نشانه‌های بین‌المللی بودن نمایشگاه کتاب تهران است که باتوجه‌به قیمت ارز و هزینه‌های سفر و اقامت ۱۰روزه، ناشران تنها در نمایشگاه‌هایی مشارکت می‌کنند که تا حدی از میزان فروش مطمئن باشند یا از قبل ارتباطات خود را به‌خوبی با کتاب‌فروشی‌ها و ناشران و مترجمان و آژانس‌های ادبی آن کشور برقرار کرده باشند و بیشتر برای دیداری سالانه به نمایشگاه می‌روند.
ضمن اینکه مسئله حق تکثیر هم باید به دیگر مسائل اضافه کرد، هر چند اکنون و در نپیوستن ایران به قانون جهانی حق تکثیر برخی ناشران ایرانی راه را در انعقاد توافق‌های دوطرفه دانسته‌اند و حدودی به این شکل حق ناشر خارجی را رعایت می‌کنند.
بنابراین شایسته و بجاست که معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان متولی اصلی برگزاری نمایشگاه کتاب، با هماهنگی وزارت امور خارجه و بخش‌های مربوطه هم شماری از خبرنگاران خارجی را برای حضور در این رویداد دعوت کرده و به کشور آورد و هم تعدادی از اندیشمندان و مترجمانی را که برای گسترش فرهنگ و ادبیات فارسی در دیگر زبان‌های و فرهنگ‌ها تلاش می‌کنند.
سخن پایانی اینکه با نگاهی به بازار نشر میتوان متوجه شد که بازار کتاب ایران از لحاظ تعداد کتاب منتشر شده چه تالیف چه ترجمه وضعیت بدی ندارد، اما گرانی و درست معرفی و ترویج‌نشدن آن موجب شده که وضعیت بازار نشر جالب به نظر نرسد و شاید برگزاری نمایشگاه‌هایی مثل نمایشگاه کتاب فرصت خوبی باشد برای هم‌فکری در خصوص حل این مسائل و معضلات.
نظر شما