آگاه: سدهای کلیدی کشور با پرشدگی تنها ۵۲ درصدی، توانایی تامین نیازهای آبی تا بارش‌های بعدی را ندارند. کارشناسان از «ورشکستگی آبی» سخن می‌گویند و هشدار می‌دهند که بدون اصلاح فوری مدیریت منابع و مصرف، پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی جبران‌ناپذیری در انتظار کشور خواهد بود.
ورودی آب به مخازن سدهای کشور در سال آبی جاری با کاهش ۴۰ درصدی نسبت به سال گذشته مواجه شده است. فیروز قاسم‌زاده، مدیرکل دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور، با هشدار نسبت به تداوم خشکسالی هیدرولوژیکی، اعلام کرد که این کاهش بی‌سابقه، تنش آبی در ماه‌های آینده را به‌شدت تشدید خواهد کرد. وی با استناد به آمار ایستگاه‌های باران‌سنجی وزارت نیرو افزود: میزان بارندگی کشور در سال جاری حدود ۳۸ درصد کمتر از میانگین بلندمدت بوده و از نظر آماری، سال آبی جاری در رتبه ۵۶ از ۵۷ سال گذشته قرار دارد. این شرایط، نشان‌دهنده وضعیتی بی‌سابقه و نگران‌کننده برای منابع آبی کشور است.
قاسم‌زاده همچنین به افت ۲۲ درصدی پرشدگی سدهای کشور اشاره کرد و گفت: در حال حاضر، تنها ۵۲ درصد ظرفیت مخازن سدهای کشور پر است و این میزان باید نیازهای آبی کشور را تا شروع بارش‌های پاییزه تامین کند. سدهای کلیدی در استان‌های تهران، اصفهان، خراسان رضوی، قم، هرمزگان، زنجان، کرمان و مرکزی در وضعیت بحرانی قرار دارند و برخی از آنها مانند سد زاینده‌رود با کاهش ۵۳ درصدی ذخایر نسبت به سال گذشته و سدهای تهران با کسری ۳۰۰ میلیون مترمکعبی نسبت به شرایط نرمال مواجه‌اند.
ابعاد بحرانی کم‌آبی
کاهش بارندگی‌ها و افزایش دمای بی‌سابقه در سال‌های اخیر، جریان رودخانه‌ها و چشمه‌ها را به‌شدت کاهش داده و منابع آب زیرزمینی را تحت‌فشار قرار داده است. طبق داده‌های وزارت نیرو، تا ۱۰ اسفند ۱۴۰۳، حجم آب موجود در مخازن سدهای کشور به ۲۲.۲۶ میلیارد مترمکعب رسید که نسبت به سال قبل‌تر از خود پنج درصد کاهش نشان می‌دهد. این در حالی است که ورودی آب به سدها در مقایسه با میانگین پنج‌ساله، ۴۴ درصد کاهش یافته است.
کارشناسان معتقدند که این بحران نه‌تنها نتیجه تغییرات اقلیمی و کاهش بارش‌هاست، بلکه سوءمدیریت منابع آبی، برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و الگوهای ناکارآمد مصرف به‌ویژه در بخش کشاورزی، نقش مهمی در تشدید آن داشته‌اند. به گفته کارشناسان مصرف ۹۲ درصدی از منابع آب تجدیدپذیر در ایران، در حالی که استاندارد جهانی ۴۰ درصد است، نشان‌دهنده مدیریت ناپایدار منابع آبی است. از سوی دیگر، عدم مهار سیلاب‌ها و هدررفت آب باران در دشت‌ها به تشدید این بحران دامن زده است.
پیامدهای اجتماعی و اقتصادی بحران آب
کاهش منابع آبی، پیامدهای گسترده‌ای در حوزه‌های زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی به دنبال داشته است. افت تولیدات کشاورزی به دلیل کمبود آب، مهاجرت گسترده روستاییان به شهرها را در پی داشته و تنش‌های اجتماعی را در مناطقی مانند اصفهان، یزد و خوزستان تشدید کرده است. به گفته سمیه رفیعی، رییس فراکسیون محیط‌زیست مجلس، در اردیبهشت ۱۴۰۴، وضعیت ۴۴ سد کشور بحرانی است و این شرایط، تامین برق از نیروگاه‌های برق‌آبی را نیز با چالش مواجه کرده است. علاوه بر این، فرونشست زمین ناشی از برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی در مناطقی مانند فلات مرکزی، امنیت زیرساخت‌های شهری و روستایی را تهدید می‌کند. گزارش‌های اخیر نشان می‌دهد که در برخی مناطق مانند سیستان و بلوچستان و هرمزگان، بارش‌ها بیش از ۵۰ درصد کاهش یافته و این امر، تامین آب شرب، کشاورزی و صنعت را به‌شدت تحت تاثیر قرار داده است.
کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که باتوجه‌به تداوم شرایط خشک پاییز و زمستان ۱۴۰۴، بحران آب در ایران به مرحله‌ای بی‌سابقه وارد شود. کاوه مدنی، پژوهشگر محیط‌زیست، در اظهارنظری در هفته اول اردیبهشت ۱۴۰۴، وضعیت کنونی را «ورشکستگی آبی» توصیف کرد و هشدار داد: تقاضای آب در ایران به مراتب بیشتر از منابع موجود است و بدون اصلاح فوری سیاست‌های مدیریت آب، کشور با مشکلات جدی‌تری مواجه خواهد شد. دکتر هدایت فهمی، کارشناس منابع آب، هم پیش از این در گفت‌وگو با رسانه‌ها گفته است: با تداوم کم‌بارشی و نبود مدیریت دقیق، کشور عملا به سمت فروپاشی منابع تجدیدپذیر آب پیش می‌رود. به گفته او بیش از ۷۰ درصد آب کشور در بخش کشاورزی هدر می‌رود؛ بدون اصلاح الگوی کشت، هیچ نسخه‌ای جواب نمی‌دهد. از سوی دیگر، محمد درویش، فعال محیط‌زیست نیز هشدار داده است که: برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و فروچاله‌ها، به‌ویژه در دشت‌های ممنوعه، نشانه فروپاشی آبی و امنیت غذایی است.
پیش‌بینی‌های هواشناسی نیز حاکی از کاهش بارندگی در پاییز ۱۴۰۴ است که می‌تواند ذخایر سدها را بیش از پیش کاهش دهد. بر اساس گزارش‌های اخیر، در صورت ادامه روند کنونی، برخی مناطق کشور ممکن است با «روز صفر» آبی مواجه شوند؛ وضعیتی که در آن منابع آب به طور کامل به اتمام می‌رسد.