آگاه: کارشناسان می‌گویند که سبک زندگی نسل جدید به دنبال تغییر شیوه زندگی والدینشان تغییر یافته و به تبع آن سبک بازی‌های‌شان هم عوض شده است. برخی مثبت و بعضی آن را منفی می‌دانند. اما به هر حال همگی می‌دانیم که بازی آنقدر برای کودکان مهم است که به نوعی کسب‌وکار و شغل آنان محسوب می‌شود. تحقیقات جدیدی وجود دارد که نشان می‌دهد بسیاری از کودکان بین ۹ تا ۱۲ ساله، بیشتر وقت آزادشان را در دنیای مجازی می‌گذرانند. مثلا ۷۵درصد از آنها مرتب بازی آنلاین روبلاکس انجام می‌دهند. اما بخش زیادی از این وابستگی، نه برای خود تکنولوژی بلکه به دلیل محدودیت‌های شدید در دنیای واقعی است. در یک نظرسنجی معتبر هم ۴۵درصد از کودکان بازی آزاد و حضور با دوستان را انتخاب کرده‌اند؛ بالاتر از فعالیت‌های سازمان‌دهی‌شده یا وقت‌گذرانی آنلاین و اینها به ما نهیب می‌زند که اندکی نگاه‌مان را نسبت به انتقادهایی که به دنیای بازی می‌شود، تغییر دهیم و شاید حتی رویکردمان را تغییر دهیم. در این گزارش به جوانب مختلف آن پرداخته‌ایم:
تغییراتی که در سبک زندگی و بازی‌های کودکان و نوجوانان در روزگار فعلی رخ‌داده، نگرانی والدین را در پی داشته است. «حسین رخش» متولد سال‌های پایانی دهه ۵۰ است. او یک پسر دانشجو و یک پسر نوجوان دارد. می‌گوید: «بچه‌ها ساعت‌ها جلوی صفحه می‌نشینند. تحرکشان کم شده است. زود خسته می‌شوند و حتی حوصله معاشرت ندارند.» با این حال از جنبه‌های مثبت ماجرا هم می‌گوید: «پسرم با بازی آنلاین زبان انگلیسی یاد گرفته و خیلی سریع‌تر از ما کار با تکنولوژی را بلد است.»
حق آزادی عمل برای کودکان
رویا نوری، روان‌شناس درباره اینکه چرا بچه‌ها این‌قدر به گوشی‌ها وابسته شده‌اند، به خبرنگار روزنامه «آگاه» می‌گوید: «تحقیقات تازه نشان می‌دهد که بسیاری از کودکان بین ۹ تا ۱۲ ساله، بیشتر وقت آزادشان را در دنیای مجازی می‌گذرانند. مثلا ۷۵درصد از آنها مرتب بازی آنلاین روبلاکس انجام می‌دهند. اما بخش زیادی از این وابستگی، نه برای خود تکنولوژی بلکه به دلیل محدودیت‌های شدید در دنیای واقعی است.» او می‌افزاید: «امروز بسیاری از بچه‌ها اجازه ندارند حتی در حیاط خانه بدون نظارت بازی کنند؛ چه برسد به خیابان یا پارک. درحالی‌که وقتی از آنها پرسیده می‌شود، می‌گویند بیش از هر چیز دلتنگ آزادی بازی و گشت‌وگذار بدون دخالت مداوم بزرگ‌ترها هستند.»
نوری می‌گوید: «در یک نظرسنجی، ۴۵درصد از کودکان بازی آزاد و حضور با دوستان را انتخاب کردند؛ بالاتر از فعالیت‌های سازمان‌دهی‌شده یا وقت‌گذرانی آنلاین. اما چون والدین از خطرات مثل آسیب‌دیدن یا ربوده‌شدن می‌ترسند، این آزادی‌ها به ندرت به آنها داده می‌شود. واقعیت این است که احتمال این خطرات، طبق آمار بسیار پایین‌تر از تصور ماست. وقتی بچه‌ها آزادی تجربه دنیای واقعی را از دست می‌دهند، فرصت رشد استقلال، اعتمادبه‌نفس و مهارت حل مسئله را هم از دست می‌دهند. این محدودیت‌ها می‌تواند به افزایش اضطراب و افسردگی منجر شود.»
این روان‌شناس معتقد است که طی دهه‌های اخیر، والدین بیش از گذشته وقت خود را صرف نظارت مستقیم کرده‌اند و بسیاری باور دارند که فعالیت‌های سازمان‌دهی‌شده، کلید موفقیت و امنیت فرزندشان است. اما نتیجه نسلی است که در صندلی عقب زندگی نشسته، مدام جابه‌جا می‌شود، بیش از حد کمک می‌گیرد و کمتر فرصت دارد خودش راهی پیدا کند. او تاکید می‌کند: «آزادی کنترل‌شده و فرصت بازی بدون نظارت مداوم، نه‌تنها امنیت روانی کودکان را تهدید نمی‌کند، بلکه پایه‌های سلامت روان، اعتمادبه‌نفس و تاب‌آوری آنها را تقویت می‌کند.»
کوچه‌های خاموش، بازی‌های فراموش‌شده
مریم مطهری، بانوی دهه شصتی و مادر دو کودک دبستانی است. او می‌گوید که در کودکی وقتی از مدرسه به خانه برمی‌گشتند تا تاریک‌شدن هوا در کوچه بازی می‌کردند: «اما حالا بچه‌های من ترجیح می‌دهند روی کاناپه بنشینند و بازی آنلاین کنند. گاهی دلم می‌گیرد که چرا آن خاطره‌ها برای‌شان تکرار نمی‌شود.»
او برخلاف خواسته دلش حرف‌های خانم دکتر را تایید می‌کند و می‌گوید: «زمان‌هایی هم شده که بچه‌ها دلشان می‌خواسته مثلا در حیاط یا کوچه بازی کنند. اما واقعا کوچه‌های این روزها با زمان کودکی ما خیلی فرق می‌کند. در زمان کودکی ما شاید روزی دو الی سه ماشین به کوچه می‌آمد یا نه. همسایه‌ها همدیگر را می‌شناختند. اما من به‌عنوان مادر، امروز از امنیت کوچه و فضای باز مطمئن نیستم.»
تعادل؛ نه حذف
دکتر الهام صادقی، روان‌شناس کودک هم به خبرنگار روزنامه «آگاه» این‌طور می‌گوید که بازی‌های سنتی باعث تقویت مهارت‌های اجتماعی، تعامل گروهی و فعالیت بدنی می‌شوند: «در مقابل، بازی‌های دیجیتال سرعت واکنش و قدرت تصمیم‌گیری را بالا می‌برند. مشکل زمانی ایجاد می‌شود که جایگزینی کامل اتفاق بیفتد. ما باید تعادل ایجاد کنیم؛ یعنی هم برای بچه‌ها فرصت بازی‌های حرکتی فراهم کنیم، هم از دنیای دیجیتال به‌صورت مدیریت‌شده بهره ببریم.» او تاکید می‌کند که وقتی پدر و مادر، خودشان مدام با موبایل سرگرم هستند، چطور از کودک انتظار دارند دنبال طناب و توپ برود؟ در پاسخ به اینکه برخی والدین به تبع موقعیت کاری مجبور به استفاده از گوشی و رایانه هستند، می‌گوید: «همین عامل هم می‌تواند دلیل واضح دیگری برای سوق یافتن نسل امروز به دنیای مجازی باشد.»
دنیای امروز بدون تکنولوژی معنا ندارد
دکتر مریم نیک‌فرجام، جامعه‌شناس به روزنامه «آگاه» می‌گوید که در گذشته بازی‌ها عمدتا جمعی، بدنی و در فضای باز بودند. کوچه‌ها و حیاط‌ها محل شکل‌گیری دوستی‌ها و مهارت‌های اجتماعی بودند. اما امروز به دلیل آپارتمان‌نشینی، کمبود فضاهای امن و گسترش تکنولوژی، بازی کودکان بیشتر فردی، دیجیتال و محدود به فضاهای بسته شده است.
او ریشه‌های این تغییر را چند عامل می‌داند: «شهرنشینی و ناامنی خیابان‌ها که والدین را وادار کرده بچه‌ها را در خانه نگه دارند. فشار آموزشی و تصور غلط که بازی اتلاف وقت است. رسانه‌ها و در واقع فضای مجازی و صنعت اسباب‌بازی که سبک‌های آماده و مصرفی را جایگزین بازی‌های خلاقانه کرده‌اند. تکنولوژی‌های نوین که دنیای دیجیتال را جذاب‌تر از بازی‌های سنتی کرده‌اند.» این جامعه‌شناس تقویت بعضی مهارت‌های شناختی، سرعت واکنش و آشنایی با تکنولوژی را از نتایج مثبت آن می‌داند و درباره پیامدهای منفی آن می‌گوید: «کاهش تحرک بدنی، افزایش چاقی، ضعف در مهارت‌های ارتباطی، کاهش خلاقیت آزاد و مهم‌تر از همه، کاهش سرمایه اجتماعی یعنی همان تجربه زندگی جمعی و تعامل رودررو.»
نیک‌فرجام درباره ممنوع‌کردن بازی‌های دیجیتال می‌گوید که ممنوعیت، راه‌حل نیست: «دنیای امروز بدون تکنولوژی معنا ندارد. مهم این است که زمان و نوع بازی مدیریت شود. والدین باید بدانند که بازی دیجیتال اگر محدود، هدفمند و متناسب با سن باشد، می‌تواند مفید هم باشد. اما باید در کنار آن فرصت برای بازی‌های آزاد، بدنی و جمعی هم فراهم شود.»
این جامعه‌شناس راهکارهایی پیشنهاد می‌دهد: «والدین بازی را جدی بگیرند؛ بازی فقط سرگرمی نیست بلکه یک مدرسه اجتماعی است.»، او تاکید می‌کند که باید فضاهای شهری و محلی امن برای بازی آزاد کودکان ایجاد شود و راهکار بعدی از نظر او این است که خانواده‌ها بازی‌های سنتی ساده را احیا و با خلاقیت در خانه اجرا کنند و راهکار چهارم هم از نظر او در محدوده توانمندی سیستم آموزش و رسانه کشور است که باید ارزش بازی را برجسته کند؛ نه اینکه آن را در برابر درس قرار دهد. این جامعه‌شناس معتقد است که اگر امروز بازی کودکان بیش از حد فردی و دیجیتال باشد، در آینده جامعه‌ای خواهیم داشت با مهارت‌های تکنولوژیک بالا اما ضعف در هم‌زیستی، همکاری و تحمل یکدیگر.
شاید بچه‌های امروز هیچ‌وقت مثل والدینشان در کوچه خاکی دنبال همدیگر یا توپ ندوند، اما می‌توان میان دنیای تیله‌های رنگی نسل والدین و تبلت نسل آلفا و زد، آشتی برقرار کرد. کودکی باید پر از بازی باشد؛ چه در کوچه‌های قدیمی و چه در صفحه‌های پرنور دیجیتال.
نکاتی برای بازی‌های دیجیتال
کلید طلایی برای گیمرهای کوچک: ساعت‌بندی و بازی حداکثر دو ساعت در روز.
بازی خانوادگی: بازی والدین و بزرگ‌ترها با کودکان و نوجوانان.
تنوع: قراردادن دنیای دیجیتال در کنار ورزش و مطالعه.
کنترل والدین: محدودیت دسترسی به بازی‌های نامناسب.
روز بدون موبایل: هفته‌ای یک روز، خانواده بدون گوشی.
۳ ساعت
فعالیت بدنی سبک تا متوسط در طول روز برای کودکان سه تا پنج ساله مناسب است. این فعالیت‌ها می‌تواند شامل بازی‌های آزاد، دویدن، پریدن، رقصیدن یا هر فعالیتی باشد که کودک را در حال حرکت نگه دارد.
۶۰ دقیقه
فعالیت بدنی متوسط تا شدید در روز برای کودکان و نوجوانان ۶ تا ۱۷ ساله نیاز است که این فعالیت‌ها باید ترکیبی از فعالیت‌های هوازی (مانند دویدن، دوچرخه‌سواری، شنا، طناب زدن) باشد.
توضیح: طبق توصیه سازمان بهداشت جهانی (WHO) و مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC)، میزان فعالیت بدنی روزانه برای کودکان باتوجه‌به سن آنها متفاوت است.