آگاه: در شرایطی که طبیعت با سرزمین ایران قهر کرده است و نتیجه آن فشار به تمام موجودات ساکن در این پهنه شده است، حیات وحش شرایط دشوارتری را تجربه می‌کند. جاندارانی که در پارک‌های ملی، مراتع و جنگل‌های کشور زندگی می‌کنند این روزها با کمبود آب و علوفه مواجه شده‌اند که البته تامین آب و غذا برای این جانداران نیز کار راحتی نیست.
هجوم حیات وحش گرسنه به روستاهای حاشیه ذخیره‌گاه زیست‌کره توران
به گفته رئیس پارک ملی توران امسال نیز همچون چند سال اخیر، حیات وحش به علت تداوم خشکسالی‌ها و فقر پوشش گیاهی به برخی روستاهای حاشیه زیستگاه‌ها و از جمله ذخیره‌گاه زیست‌کره توران و مناطق حاشیه خارتوران هجوم می‌آورند. مجید عجمی ضمن اعلام این مطلب به «ایسنا» گفته است: آهو، گورخر، کل، قوچ و حیات وحشی از این دست از جمله گونه‌هایی هستند که در برخی مناطق با حضور در مناطق حاشیه زیستگاه‌ها در جست‌وجوی علوفه از زیستگاه‌های بالادستی فاصله می‌گیرند. وی با بیان اینکه آهوها با حضور در روستای احمدآباد آسیب‌هایی به کشت کشاورزان وارد کرده بودند، ادامه داد: در روستاهایی که توپوگرافی آن کوهستانی و صخره‌ای است نیز گله‌های قوچ و کل حضور می‌یابند. روستاهایی نظیر قلعه‌بالا، یزدو، کلاته و... از دیگر مناطقی هستند که این پدیده در آنها مشاهده می‌شود. وی با تمجید از فرهنگ بالای مردم منطقه خاطرنشان کرد: به‌رغم اینکه حیات وحش در مواردی به کشت کشاورزان منطقه آسیب رساندند اما هیچ‌گونه تعرضی از سوی مردم به این گونه‌های باارزش انجام نشده است. حتی در برخی مناطق، کشاورزان برخی از اراضی خود را به همین حیات وحش اختصاص دادند یا بسیاری از آنها در قالب تشکل‌های مردم‌نهاد یا انفرادی به توزیع علوفه برای این جانوران مبادرت کردند.
مردم پای کار هستند
رئیس پارک ملی توران همچنین از توزیع علوفه برای حیات وحش از سوی محیط‌زیست استان و شهرستان خبر داد و گفت: طی همین هفته توزیع علوفه از سوی محیط‌بانی عباس‌آباد در پارک ملی توران انجام شد. وی با اشاره به تامین علوفه از سوی اداره کل محیط زیست استان ادامه داد: با توجه به شرایط بحرانی منابع غذایی در زیستگاه‌های طبیعی، محیط‌بانان با تلاش شبانه‌روزی در حال تامین علوفه برای گونه‌های جانوری از جمله آهو، جبیر، قوچ و میش و دیگر علفخوران هستند. عجمی در خصوص میزان ذخائر علوفه این زیستگاه مهم گفت: خوشبختانه اداره کل محیط‌زیست استان، امسال چندین کامیون علوفه به این زیستگاه اختصاص داده و در حال حاضر ذخیره قابله توجهی از علوفه در انبارهای پارک وجود دارد و محیط‌بانان به طور روزانه به توزیع دستی علوفه مبادرت می‌کنند. وی همچنین از کشت جو و یونجه در یک زمین حدودا دو هکتاری در داخل مجموعه پارک ملی توران خبر داد و گفت: این مزرعه در منطقه کلاته ماجراد به کشت یونجه و جو اختصاص یافته و حیات وحش با حضور در آنجا از این مزرعه نیز استفاده می‌کنند.
عجمی در پاسخ به پرسش «ایسنا» درخصوص راه‌های جلوگیری از هجوم حیات‌وحش به مناطق روستایی همجوار زیستگاه‌ها تصریح کرد: متاسفانه به‌رغم توزیع گسترده علوفه در سطح زیستگاه، به دلیل گستردگی خشکسالی‌ها، برخی گونه‌ها همچنان به مزارع مردم در مناطق حاشیه‌ای زیستگاه‌ها هجوم می‌برند. با وجود آسیبی که از ناحیه حیات وحش به کشاورزان وارد می‌شود، اما مردم منطقه نهایت همراهی و همکاری را با محیط زیست دارند. وی با اشاره به فعالیت‌های ترویجی و ارائه آموزش‌های عمومی لازم در چند سال اخیر افزود: جدای از همراهی مردم منطقه، تشکل‌های مردم‌نهاد نیز در این بخش با محیط زیست شهرستان و مجموعه پارک ملی توران همکاری داشتند که جای تقدیر دارد.
آبرسانی سیار به آبشخورهای حیات وحش
رئیس پارک ملی توران، ریشه این معضل را در خشکسالی‌های بیش از پنج ساله در این منطقه ارزیابی و خاطرنشان کرد: سازمان حفاظت محیط زیست همه تلاش خود را برای تامین علوفه و توزیع دستی آن به‌کار گرفته که به حفظ و نگهداری جمعیت حیات وحش طعمه در این مناطق کمک کند. هر روز محیط‌بانان مقادیری از علوفه‌ها را در نزدیکی آبشخورها توزیع می‌کنند تا حیات وحش منطقه با مشکل جدی روبه‌رو نشوند. وی از این زیستگاه به عنوان زادآورترین زیستگاه یوزپلنگ آسیایی نام برد و گفت: پایداری جمعیت گورها، آهوان، کل و قوچ، جبیر و... که از مهم‌ترین طعمه‌های یوزها هستند می‌تواند به حفظ چرخه و حفاظت از گونه در خطر یوز نیز کمک کند. عجمی همچنین درباره کمبود احتمالی منابع آبی در این زیستگاه مهم اظهار کرد: طبیعتا با ادامه خشکسالی‌ها، کمبود منابع آبی نیز در زیستگاه‌ها وجود دارد. البته طی این سال‌ها، آبشخورهای متعددی با تلاش محیط زیست استان و با همکاری برخی از تشکل‌های مردم‌نهاد، در سطح این ذخیره‌گاه ایجاد شده است. ضمن اینکه با آبرسانی از طریق تانکر نیز بخشی از نیاز حیات وحش تامین شده است.
زنجیره حیات در معرض فروپاشی
وی افزود: با ادامه روند خشکسالی در مناطق مختلف کشور، پیامدهای زیست‌محیطی آن روز به روز گسترده‌تر می‌شود، یکی از مهم‌ترین آثار این بحران، کاهش شدید منابع آبی است که موجب نزدیکی گونه‌های جانوری به مناطق مسکونی در جست‌وجوی آب و بقای زیستی شده است.
مبارکی ادامه داد: علاوه بر تهدید مستقیم زیستگاه‌ها، خشکسالی منجر به نابودی پوشش گیاهی و در نتیجه اختلال در زنجیره غذایی اکوسیستم‌ها شده است، نبود منابع غذایی، کاهش جمعیت علفخواران و از بین رفتن پناهگاه‌های طبیعی برای گونه‌های مختلف را در پی داشته است، این وضعیت به‌ویژه برای گونه‌هایی با زیستگاه‌های خرد مانند خزندگان که به شرایط زیستی بسیار خاصی وابسته‌اند، تهدیدی جدی محسوب می‌شود. کارشناس دفتر حیات وحش اظهار کرد: کارشناسان هشدار می‌دهند که خشکسالی تاثیر مستقیمی بر فرآیند زادآوری گونه‌ها دارد، به عنوان نمونه، دوزیستان و ماهیان که وابستگی کامل به منابع آبی دارند، با کاهش شدید جمعیت مواجه شده‌اند، نبود آب و تغذیه مناسب، توانایی جفت‌گیری، زایمان و پرورش نوزادان را در بسیاری از گونه‌ها مختل کرده است. مبارکی افزود: همچنین، کاهش منابع غذایی می‌تواند بر پدیده چندقلوزایی در گونه‌هایی مانند قوچ و میش تاثیر منفی بگذارد چرا که این نوع زادآوری تنها در شرایط جسمی مطلوب و تغذیه کافی رخ می‌دهد. وی تاکید کرد: با ادامه روند خشکسالی و کاهش بارندگی در نقاط مختلف کشور، تالاب‌های بسیاری در حال خشک شدن هستند، کاهش شدید منابع آبی موجب شده تا سدها نیز ذخایر خود را از دست بدهند، وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه نمونه‌ای بارز از این بحران است که منجر به مهاجرت یا نابودی گونه‌های پرندگان، از جمله فلامینگوها، شده است.
مبارکی گفت: در استان سیستان و بلوچستان، بیش از یک سال و نیم است که بارندگی مطلوبی گزارش نشده است، رودخانه‌ها و برکه‌های فصلی این منطقه به شدت تحت تاثیر قرار گرفته‌اند و حیات گونه‌هایی مانند گاندوها را با خطر جدی مواجه کرده‌اند، کارشناسان هشدار می‌دهند که ادامه این روند می‌تواند منجر به انقراض این گونه‌ها شود. مبارکی گفت: کارشناسان تاکید دارند که تامین آب برای حیات وحش نیازمند مداخله مستقیم انسانی است، بسته به نوع گونه و منطقه آسیب‌دیده، برنامه‌های متفاوتی باید اجرا شود، از زمان تاسیس سازمان حفاظت محیط زیست، احداث آبشخورها و چاه‌هایی با تلمبه‌های بادی از جمله اقدامات مرسوم بوده‌اند که امروزه کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند، اما همچنان نقش حیاتی در حفظ حیات وحش ایفا می‌کنند.مبارکی گفت: در این میان، نقش جوامع محلی بسیار پررنگ است، وابستگی گونه‌های جانوری به منابع آبی باعث شده تا این گونه‌ها به‌طور طبیعی به مناطقی که آب وجود دارد مهاجرت کنند، جوامع محلی با بهره‌گیری از دانش سنتی خود می‌توانند در تامین منابع آبی دست‌ساز و مدیریت بحران نقش موثری ایفا کنند. وی هشدار داد که این اقدامات نیازمند زیرساخت‌های لجستیکی گسترده است تا بتوان از مرحله بحرانی عبور کرد، هرچند برای گونه‌هایی مانند دوزیستان و ماهیان که وابستگی کامل به اکوسیستم‌های آبی دارند، امکان مداخله محدود است، اما در مناطقی که جمعیت‌های ایزوله از گونه‌های اندمیک وجود دارد، به‌ویژه ماهیان آب شیرین، حفاظت از زیستگاه‌ها باید در اولویت قرار گیرد.
فعلا خبری از باران نیست
ایران پنجمین سال خشک خود را در حالی سپری کرد و وارد ششمین خشکسالی شد که به گفته برخی مسئولان این روند خشکی یکی از شدیدترین خشکسالی‌ها در منطقه خاورمیانه بوده است. بر اساس داده‌های سازمان هواشناسی کشور تا ۳۱ شهریور ۱۴۰۴ یعنی آخرین روز سال آبی گذشته، میزان بارش‌ها در کشور نسبت به دوره بلندمدت ۳۹.۴درصد کاهش یافته است اما مسئله به همین ختم نمی‌شود، هواشناسی اعلام کرد که فعلا در استان‌های مختلف کشور به ویژه تهران خبری از باران نیست، البته در استان‌های شمالی کم و بیش شاهد بارندگی هستیم. با این حساب، بدحالی بارش‌ها همچنان ادامه دارد، بنابر پیش‌بینی مراجع بین‌المللی و سازمان هواشناسی کشور، پاییز سختی خواهیم داشت و بارش‌ها کمتر از نرمال خواهد بود، بدتر اینکه ۳۰ استان کشور در سال آبی گذشته با کاهش بارش همراه بودند که سیستان و بلوچستان با کاهش ۸۵ درصدی در صدر آنها قرار دارد و استان‌های هرمزگان با ۷۲ درصد، یزد با ۶۳درصد، خوزستان با ۵۷ درصد و کهگیلویه و بویراحمد با ۵۳ درصد بیشترین کاهش بارش‌ها را داشتند.
این خشکی و کم بارشی نه تنها برای انسان‌ها بلکه برای حیات وحش هم دردساز خواهد شد، چون در این شرایط منابع آبی در طبیعت از دست می‌رود و گونه‌ها برای تهیه آب برای خود و فرزندانشان با مشکل مواجه می‌شوند، از سوی دیگر غریزه طبیعی آنها را به سمت منابع آبی که وجود دارد می‌کشاند اینجاست که جانشان در خطر می‌افتد چون در چنین شرایطی منابع آبی موجود در محل زندگی انسان‌ها یافت می‌شود بنابراین به مناطق مسکونی نزدیک می‌شوند.
این یک بخش ماجراست، جنبه دیگر آن این است که گونه‌هایی که فرزندانشان کوچک‌اند و نیاز به مراقبت مداوم دارند مجبورند برای تهیه آب و غذا ساعت‌ها آنها را تنها بگذارند که در این شرایط بچه‌ها کاملا بی‌دفاع می‌شوند و هر خطری آنها را تهدید می‌کند. کارشناسان معتقدند در این وضعیت حیات وحش نمی‌تواند به تنهایی از عهده این مشکل برآید و نیازمند کمک و دخالت صحیح انسان‌هاست. آنها معتقدند که در شرایط فعلی تنها نسخه موجود برای مقابله با خشکسالی، آبرسانی هدفمند است، روشی که بسته به موقعیت جغرافیایی و نوع زیستگاه، باید به‌صورت اختصاصی طراحی و اجرا شود.
اصغر مبارکی، کارشناس دفتر حیات وحش در این باره به «ایرنا» گفته است: بر اساس گزارش اخیر اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN)اکوسیستم‌های آب شیرین در جهان در بدترین وضعیت حفاظتی نسبت به سایر زیستگاه‌ها قرار دارد، این اکوسیستم‌ها که شامل رودخانه‌ها، تالاب‌ها و منابع آبی سطحی هستند، به شدت تحت تاثیر خشکسالی، کاهش بارندگی و تغییرات اقلیمی قرار گرفته‌اند. وی افزود: در ایران، تالاب‌هایی چون پریشان، هامون و بختگان به عنوان نمونه‌هایی از اکوسیستم‌های آب شیرین، طی سال‌های اخیر با بحران شدید کم‌آبی مواجه شده‌اند، این شرایط منجر به نابودی گسترده زیستگاه‌ها و کاهش چشمگیر تنوع زیستی شده است، گونه‌هایی مانند دوزیستان و ماهی‌ها که وابستگی کامل به منابع آبی دارند، در معرض خطر جدی انقراض قرار گرفته‌اند، همچنین پرندگان آبزی و کنارآبزی نیز از این بحران بی‌نصیب نمانده‌اند.
وی ادامه داد: از سوی دیگر، گونه‌های خشکی‌زی نیز به دلیل وابستگی غیرمستقیم به منابع آبی، با تهدیدات جدی مواجه هستند، آبشخورهای طبیعی در مناطق کوهستانی که زیستگاه گونه‌هایی چون کل، بز، قوچ و میش هستند، همچنین دشت‌هایی که آهو در آنها زندگی می‌کند، به دلیل خشکسالی و کاهش بارش‌ها خشک شده‌اند، این روند ادامه حیات بسیاری از گونه‌ها را با چالش جدی روبه‌رو کرده است. مبارکی تاکید کرد: کارشناسان هشدار می‌دهند که از دست رفتن تنوع زیستی در اکوسیستم‌های آب شیرین، تنها یک آسیب محیط‌زیستی نیست، بلکه تهدیدی جدی برای پایداری زیست‌محیطی و امنیت اکولوژیکی کشورها محسوب می‌شود.