آگاه: خبرگزاری کتاب ایران در گفت‌وگو با کمال شفیعی، شاعر شناخته‌شده حوزه کودک و نوجوان با نگاهی آسیب‌شناسانه به حوزه شعر کودک و نوجوان، از چالش‌های کیفی، نقش نهادهای فرهنگی و ضرورت به‌روز بودن شاعران برای ارتباط با نسل امروز می‌پردازد که در ادامه می‌خوانیم:
تعدد شاعران با وجود ضعف‌های آشکار
کمال شفیعی با اشاره به تحولات چند دهه اخیر در حوزه شعر کودک و نوجوان گفت: تعداد شاعران کودک و نوجوان نسبت به گذشته افزایش چشمگیری داشته است. اگر در دهه ۶۰ یا ۷۰ تنها ۲۰ تا ۳۰ شاعر فعال در این حوزه وجود داشت، امروز بیش از ۲۰۰ شاعر در زمینه شعر کودک و نوجوان فعالیت می‌کنند؛ از استادان باتجربه تا شاعران تازه‌کار و نسل جدیدی که در جشنواره‌ها و جوایز ادبی نیز موفق بوده‌اند.
او افزود: فضا امروز متنوع‌تر شده، جشنواره‌های بیشتری برگزار می‌شود، اما ضعف‌هایی هم وجود دارد. بسیاری از جوانان از تجربه‌های پیشینیان استفاده می‌کنند ولی جسارت نوآوری ندارند و آثارشان شبیه به یکدیگر است. این شاعر کودک و نوجوان با طرح این پرسش که چرا با وجود رشد کمی، بازتاب مورد انتظار در شعر کودک و نوجوان شکل نگرفته است، به دلایل زیربنایی این وضعیت اشاره کرد و گفت: در گذشته مجله‌ها و نشریات متعددی داشتیم که منبع شعر کودک محسوب می‌شدند، اما امروز فضای مجازی و اپلیکیشن‌ها جای آنها را گرفته‌اند. از سوی دیگر بحران کاغذ و سیاست‌های اقتصادی ناشران باعث شده آثار عامه‌پسند و بازاری نسبت به آثار اصیل، شانس بیشتری برای چاپ داشته باشند.
مشکلات ساختاری و اقتصادی نشر کودک
شفیعی یکی از مشکلات اساسی را نگرش اقتصادی ناشران تازه‌کار دانست و توضیح داد: برخی شاعران میان‌مایه برای چاپ کتاب خود پول پرداخت می‌کنند. این مسئله به ادبیات کودک آسیب زده و باعث شده خانواده‌ها تفاوت کیفی و هنری آثار را به درستی نشناسند. امروز هر کتابی با هر سطحی از کیفیت منتشر می‌شود، در حالی که بسیاری از آنها استانداردهای ادبیات کودک را ندارند.
او ادامه داد: ۷۰ تا ۸۰ درصد کتاب‌های تولیدی از ضعف کیفی رنج می‌برند. یکی از دلایل آن فاصله زیاد شاعران کودک امروز با نسل جدید است؛ نسلی که به آن «نسل زد» می‌گوییم. شاعر کودک باید با روش‌های جامعه‌شناسی و روان‌شناسی کودک آشنا باشد، جهان انیمه و پویانمایی را بشناسد و تاثیر فضای مجازی را بر رفتارشناسی کودک درک کند. شاعری که با تیر و کمان بازی می‌کرده، نمی‌تواند با کودکی که با تبلت بزرگ می‌شود ارتباطی عمیق برقرار کند. شفیعی تاکید کرد: شناخت شاعر از کودکی خود برای خلق شعر کودک امروز کافی نیست. شاعر کودک باید دائم مطالعه کند و نیازهای روز کودک و نوجوان را رصد کند. شعر کودک مانند نرخ طلاست؛ اگر غافل شوی، از قافله عقب می‌مانی.
ضرورت نگاه تخصصی و نقد علمی در ادبیات کودک
او افزود: بخش عمده‌ای از آسیب‌ها به این برمی‌گردد که بسیاری از شاعران از شعر بزرگسال وارد این حوزه شده‌اند و تجربه خود را کافی می‌دانند. در حالی‌که شعر کودک تخصص مهمی است و تنها ذوق شاعرانه برای آن کافی نیست. به گفته این شاعر، نهادها در این حوزه نقش مهمی دارند: اگر آینده درخشانی برای شعر کودک و نوجوان می‌خواهیم، باید کانون پرورش فکری، آموزش و پرورش و رسانه‌ها نقش فعالی ایفا کنند. در حالی‌که شبکه کودک و نوجوان تلویزیون، علمی و تخصصی عمل نمی‌کند و بیشتر از آثار عامه‌پسند بهره می‌گیرد. او با انتقاد از نبود نقد تخصصی افزود: وقتی نقد جدی وجود ندارد، یعنی آینده بچه‌هایمان را به کم‌توجهی سپرده‌ایم. اگر دل‌مان برای آینده کشور می‌سوزد باید ادبیات کودک و نوجوان را جدی بگیریم. خانواده‌ها باید بدانند ادبیات اصیل چیست و آن را از آثار زرد و بازاری تشخیص دهند، زیرا معمولا والدین انتخاب‌کننده کتاب کودک هستند.
شفیعی با تاکید بر لزوم ایجاد بسترهای تخصصی گفت: باید برای ادبیات کودک میز نقد، گفت‌وگو و برنامه‌های تحلیلی داشته باشیم. در حوزه سینما مرتب نقد و میزگرد برگزار می‌شود، اما در ادبیات کودک چنین برنامه مدونی وجود ندارد. حتی در تلویزیون، برنامه‌های مربوط به کودک صرفا سرگرم‌کننده‌اند و به جنبه‌های آموزشی و هنری توجهی ندارند.
آینده پویای شعر کودک و نوجوان
او با اشاره به وضعیت فعلی تولیدات ادبی افزود: در آینده شعر کودک و نوجوان همچنان پویا خواهد بود، اما بسیاری از شاعران مطرح امروز ممکن است به مرور فراموش شوند. برخی هنوز آثار ارزشمند خلق می‌کنند، اما در میان هیاهوی کتاب‌های بازاری گم می‌شوند.
این شاعر کودک و نوجوان از علاقه‌مندی نسل تازه نیز سخن گفت و اظهار کرد: امروز نوجوانانی داریم که در تابستان ده‌ها کتاب شعر می‌خوانند و حتی نقد می‌نویسند، در حالی‌که در زمان نوجوانی ما، در هر مدرسه فقط دو نفر علاقه‌مند به ادبیات بودند. حالا وضعیت بهتر شده، زیرا ۹۰ درصد والدین تحصیلات دارند و بخشی از خوراک فکری فرزندان‌شان را کتاب تشکیل می‌دهد.
شفیعی افزود: زمان ما کمتر کودکی کتاب می‌خرید، اما امروز تقریبا در هر خانواده‌ای کتاب کودک وجود دارد. این نشانه رشد است. هرچند تیراژ کتاب‌ها کاهش یافته، اما تنوع ناشران بسیار بیشتر شده و امروز بیش از دو هزار ناشر کودک و نوجوان داریم.
او در پایان گفت: ادبیات کودک و نوجوان، مانند کل ادبیات، موجودی زنده و زایا است. شعر کودک در آینده علمی‌تر و حرفه‌ای‌تر می‌شود و کسانی که از قافله علم و شناخت عقب بمانند، خودبه‌خود حذف خواهند شد. در نهایت، برندگان واقعی این میدان، ادبیات اصیل کودک و نوجوان خواهد بود.