آگاه: این تحولات نه‌تنها بحران انسانی را به اوج رسانده، بلکه بار دیگر ناکارآمدی جامعه جهانی در ممانعت از تکرار فجایع مشابه را نمایان ساخته است. در این یادداشت، تلاش داریم ابعاد میدانی، حقوقی و سیاسی بحران را بررسی کرده و بر ضرورت اقدام جهانی برای توقف این وضعیت فاجعه‌بار تاکید کنیم.
۱. تحولات میدانی و وضعیت انسانی
الف) عملیات نظامی و آوارگی جمعی در ماه‌های اخیر، ارتش اسرائیل با گسترش دامنه عملیات نظامی خود، عملا بیش از دو سوم خاک غزه را به مناطق نظامی یا تخلیه‌شده، تبدیل کرده است. این اقدامات، میلیون‌ها فلسطینی را از خانه و کاشانه‌شان آواره کرده و دسترسی آنها به خدمات اولیه مانند غذا، دارو، آب آشامیدنی و سرپناه را تقریبا غیرممکن کرده است.
ب) تلفات انسانی و نابودی زیرساخت‌ها طبق گزارش وزارت بهداشت فلسطین، تا پایان آوریل ۲۰۲۵، بیش از ۵۲ هزار نفر، عمدتا غیرنظامی، ازجمله هزاران زن و کودک، در حملات اسرائیل جان باخته‌اند. همچنین ده‌ها هزار نفر دیگر زخمی شده‌اند. حملات بی‌وقفه به بیمارستان‌ها، مدارس، مراکز پناهگاه و زیرساخت‌های عمومی، عملا ساختار اجتماعی غزه را از هم پاشیده است. مراکز درمانی یا نابود شده یا به دلیل کمبود شدید دارو و سوخت، فعالیت خود را متوقف کرده‌اند.
۲. ابعاد حقوقی و اصول مغفول‌مانده حقوق بین‌الملل بشردوستانه
الف) محاصره به‌عنوان ابزار جنگی رژیم صهیونیستی از ابزار محاصره غذایی، دارویی و اقتصادی علیه جمعیت غیرنظامی غزه استفاده می‌کند؛ اقدامی که بر اساس چهارمین کنوانسیون ژنو، مصداق «مجازات جمعی» و «استفاده از قحطی به‌عنوان ابزار جنگی» است. چنین رفتاری می‌تواند با استناد به ماده هشت اساسنامه دیوان کیفری بین‌المللی، به‌عنوان جنایت جنگی پیگرد قضایی داشته باشد.
ب) هدف قراردادن غیرنظامیان و اموال عمومی بمباران بیمارستان‌ها، مدارس، مراکز امدادی و اردوگاه‌های پناهندگان، به‌وضوح اصل تفکیک میان اهداف نظامی و غیرنظامی را نقض می‌کند. براساس پروتکل‌های الحاقی کنوانسیون‌های ژنو، هرگونه حمله‌ای که فاقد تمایز روشن باشد یا منجر به تلفات نامتناسب در میان غیرنظامیان شود، ممنوع و غیرقانونی است.
۳. پیامدهای انسانی و اجتماعی بلندمدت
الف) فاجعه سوءتغذیه و بهداشت عمومی بنا بر گزارش سازمان‌های بین‌المللی، ازجمله سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد (FAO)، نزدیک به ۸۰ درصد جمعیت غزه در وضعیت «فاجعه‌بار» امنیت غذایی به سر می‌برند. سوءتغذیه شدید، به‌ویژه در میان کودکان و شیوع بیماری‌هایی مانند اسهال، هپاتیت و بیماری‌های پوستی، بحران را به سطحی بی‌سابقه رسانده است.
ب) فروپاشی زیرساخت و افزایش فقر ساختاری شبکه‌های برق، آب، فاضلاب، حمل‌ونقل و مخابرات در غزه، عملا نابود شده‌اند. آسیب‌های واردشده، نه‌تنها موجب قطع خدمات حیاتی شده، بلکه احیای این ساختارها در آینده را نیز به چالشی بزرگ تبدیل کرده است. در چنین شرایطی، خطر افزایش طولانی‌مدت فقر، بیکاری و مهاجرت اجباری بسیار بالاست.
۴. روند دیپلماتیک و موانع آتش‌بس
الف) طرح‌های آتش‌بس و پاسخ گروه‌های مقاومت با وجود تلاش‌های میانجی‌گرانه مصر، قطر و سازمان ملل برای دستیابی به یک توافق سه‌مرحله‌ای برای آتش‌بس، آزادی گروگان‌ها و بازسازی غزه، مذاکرات به دلیل شکاف عمیق در خواسته‌های طرفین، به بن‌بست رسیده است. حماس، خواهان تضمین پایان دائمی درگیری، خروج کامل نیروهای اسرائیلی از غزه و بازسازی بدون مداخله است. در مقابل، اسرائیل بر حفظ «کریدورهای امنیتی» و شروط یک‌جانبه پافشاری می‌کند.
ب) نقش مبهم قدرت‌های بزرگ، درحالی‌که برخی دولت‌ها ازجمله ایالات متحده، همچنان به حمایت نظامی و سیاسی از اسرائیل ادامه می‌دهند، بسیاری از نهادهای بین‌المللی و کشورهای مستقل، این اقدامات را محکوم کرده و خواستار توقف فوری درگیری‌ها شده‌اند. با این حال، وتوهای مکرر در شورای امنیت و فقدان اراده سیاسی مشترک، مانع از تحقق یک راه‌حل عملی و پایدار شده است.
۵. ضرورت اقدام فوری جامعه جهانی
الف) اصل «مسئولیت حمایت» و اعمال فشار بین‌المللی بر اساس اصل «Responsibility to Protect»، جامعه جهانی موظف است از وقوع جنایت علیه بشریت، نسل‌کشی و پاک‌سازی قومی جلوگیری کند. در این راستا، اقداماتی همچون تحریم تسلیحاتی رژیم صهیونیستی، تعلیق توافقات نظامی و ممنوعیت فروش تجهیزات دو کاربردی می‌تواند فشار موثری ایجاد کند.
ب) پیگرد حقوقی و مستندسازی جنایات جنگی جامعه جهانی باید از ماموریت‌های تحقیق و مستندسازی سازمان ملل، صلیب سرخ و دیوان کیفری بین‌المللی حمایت کند تا ضمن شناسایی مسئولان، زمینه پیگرد قضایی و اجرای عدالت فراهم شود. این امر نه‌تنها برای قربانیان، بلکه برای اعتبار حقوق بین‌الملل نیز ضروری است.
ج) نقش نهادهای مدنی و رسانه‌ها افزایش آگاهی عمومی جهانی، از طریق رسانه‌های مستقل، شبکه‌های اجتماعی و سازمان‌های مردم‌نهاد، می‌تواند نقش کلیدی در ایجاد فشار افکار عمومی ایفا کند. انعکاس چهره انسانی بحران و مقابله با سانسور، ابزاری استراتژیک برای مهار ماشین جنگی اسرائیل خواهد بود.
تحولات غزه، چالشی صرفا منطقه‌ای نیست، بلکه محک جدی برای اراده اخلاقی، حقوقی و سیاسی جامعه جهانی به‌شمار می‌آید. اگر این بحران بدون پاسخ جدی رها شود، نه‌تنها فاجعه انسانی عمیق‌تر خواهد شد، بلکه مبانی نظم حقوقی بین‌الملل نیز تضعیف می‌شود. اکنون زمان آن است که نهادهای بین‌المللی، دولت‌ها، نخبگان و افکار عمومی، با صدایی متحد، خواهان پایان فوری جنایات، بازگشایی مسیرهای کمک‌رسانی و آغاز فرآیندی عادلانه برای حل ریشه‌ای مسئله فلسطین باشند.