اما رسولان الهی همواره برای هدایت انسان باتوجه‌به مقتضیات زمانه و قوم خودشان تلاش کردند؛ یعنی ظرفیت‌های زمانه و قوم در فعالیت‌های تبلیغی یک رسول الهی مؤثر بوده است که خدای متعال فرمود وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا بِلِسَانِ قَوْمِهِ لِیبَینَ لَهُمْ(1). قطعاً برخورد یک رسول الهی در یک‌زمانه که مقتضیات خود را دارد با زمانه دیگر متفاوت است؛ اما رسول خداست که با ارائه بهترین پاسخ‌ها دفائن العقول را مورد پرورش قرار می‌دهد. طلبه نیز چنین رسالتی به دوش دارد؛ یعنی هم باید در پی رشد عقول جامعه باشد بعد از رشد خودش، هم باید به سوالات جامعه انسانی پاسخ دهد تا در مسیر هدایت وظیفه خودش را ایفا کرده باشد.
امروزه سیل عظیم شبهات و سوالات را می‌توان نزد عامه مردم یافت؛ سوالاتی که پشت هر کدام دنیایی از مبانی و داده‌ها برای پاسخ است این در حالی است که وجود این سوالات برای نحله‌ها و فرقه‌ها را می‌توان با طریق اولویت اثبات کرد؛ اما راه‌حل آن را رهبر حکیم و فرزانه چنین فرمودند: «ملاحظه کنید امروز در اطراف دنیا چقدر مردم به اسلام رو کرده‌اند؛ چه آنهایی که مسلمان بوده‌اند، اما اسلام را با پیام زندگی آن نمی‌شناختند و فقط مجموعه‌ای از عبادات و خم‌وراست شدن و گوشه مسجد نشستن را می‌دانستند و چه آنهایی که قبلا مسلمان نبودند. امروز اسلام به‌عنوان پیام زندگی و پاسخ به معضلات اجتماعی و نیز به‌عنوان راه رهایی از مشکلات دنیای قرن بیستم و بیست و یکم- که در حال حلول است- مطرح است و... چه کسی باید به آنجا برود و در میان آنها سکونت کند و تعلیم دین و اخلاق بدهد؟ چه کسی باید برای آنها کتاب بفرستد؟ چه کسی باید برای آنها مسائل را تبیین کند؟ پاسخ همه این پرسش‌ها به حوزه‌های علمیه مرتبط است.»(2)یعنی این امر جز رسالات اصلی حوزه است؛ همان کشف و پرورش دفائن العقول.
این امر ممکن نیست مگر با اجتهاد پویا! یعنی اجتهادی که پاسخگوی نیازهای زمانه باشد و برای هدایت و زندگی جامعه برنامه ارائه دهد و به بیان رهبر انقلاب «این فقه (فقه جواهری) چنان که پایا و فنی است، پویا و پاسخگوی حوادث پیش‌آمده نیز است.» (3)
با عنایات الهی امروزه حوزه علمیه در جایگاه خوبی از جهات علمی قرار دارد، اما دلیل بر عدم تلاش نیست و همیشه مراتب بالاتر وجود دارد که حوزه و حوزویان می‌توانند به آنها دست پیدا کنند؛ این در حالی است که آینده شبهات و مسائل و نیازهای اجتماعی و فردی انسان‌ها به‌مراتب بیشتر از گذشته خواهد شد؛ لذا حکیم فرزانه ما به مسئولین حوزه این‌گونه خطاب کردند: «اگر امروز ارکان حوزه یعنی مدیران، صاحب‌نظران، اساتید، برجستگان همت بکنند، درست فکر کنند و برنامه‌ریزی کنند، حوزه ۲۰ سال دیگر از لحاظ سطح و عمق و عرض و طول و توسع نفوس، از حالا به‌مراتب بهتر خواهد بود.»(4) البته این بیان در دهه‌ای گذشته صادر شده که نشان‌دهنده آینده‌نگری ایشان است؛ اما اختصاصی به آن زمان ندارد، یعنی همواره برای بهترشدن می‌شود، تلاش کرد تا هرچه بیشتر پاسخگوی نیازهای جوامع بشری در عرصه علم و عمل باشد.
سوال اصلی این است که وظیفه اساسی طلبه در میان روایت‌های غلط و نادرستی که از سوی جبهه‌های باطل جاری می‌شود چیست؟ پاسخ آن را از کلام رهبرمان می‌خوانیم: «در این میان جامعه روحانیت و حوزه‌های علمیه نقش اول را دارند و مسئول‌اند که اسلام را درست تبیین کنند و هرجا که احتیاج به متصدیان لایق و مومن و عارف و آشنا به رموز اسلامی است، آنجا را پُر کنند و مردم را ارشاد و حکومت را نصیحت نمایند و باقدرت معنوی خود، مسیر مشکلات را هموار سازند.»(5) یعنی همان جهاد تبیین که ضرورت آن در داخل کشور بیشتر از گذشته احساس می‌شود.
رسالت اصلی طلبه هدایت است و این امر جز با تفقه و تهذیب و تبلیغ حاصل نخواهد شد، اما بعد از آنکه به خودساختگی رسید و توانست به‌تناسب زمانه خودش دین را تبیین کند، با قوم خودش ارتباط بگیرد، معارف دین را منتقل کند تا در نتیجه آن به مسائل زمانه‌اش پاسخ دهد که از آن به تبیین تعبیر می‌کنیم، آن وقت است که از او به طلبه موفق و کارآمد و به‌روز نام می‌بریم.
ازاین‌جهت اهمیت دغدغه مقام رهبری در تشویق طلاب به تبلیغ و امر به جهاد تبیین برایمان روشن می‌شود و اگر طلبه‌ای در این مسیر گام برندارد از کارآمدی و مفیدبودن برای جامعه و زمانه‌اش فاصله گرفته، اگر قلمی می‌زند، اگر منبری می‌رود، اگر حرفی می‌زند، اگر و اگر و اگر... در نهایت باید بداند که کارآمدی و مفیدبودنش در گرو تبیین دین برای قوم و جامعه و زمانه‌اش است.
پی‌نوشت:
1- سوره مبارکه ابراهیم آیه 4
2- بیانات در آغاز درس خارج فقه ؛ 14/06/1376
3- خامنه ای، سیدعلی،رهبرجمهوری اسلامی ایران،مقالاتی از اندیشه نامه ی انقلاب اسلامی، ص588
4- بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار جمعی از اساتید، فضلا، مبلّغان و پژوهشگران حوزه‌های علمیه کشور، 08/09/1386
5- خامنه‌ای، سیدعلی، رهبر جمهوری اسلامی ایران، حوزه و روحانیت، ص ۱۹۵