آگاه: محمدباقر قالیباف، رییس مجلس شورای اسلامی، درباره این طرح گفت: قرار بود دولت در ۶ ماه گذشته لایحه‌ای درباره هوش مصنوعی به مجلس ارائه کند، اما هنوز این اتفاق نیفتاده است. امروز کلیات این طرح را مورد بحث قرار دادیم، اما به دلیل اینکه دولت و کمیسیون‌های مجلس هم نظراتی دارند، این طرح را دوشوری می‌کنیم که دقیق‌تر و در فرصت مناسب‌تر این موضوع پیگیری شود.
سازمان ملی هوش مصنوعی احیا می‌شود؟
یکی از نکات قابل‌توجه در متن طرح ملی هوش مصنوعی، موضوع تاسیس سازمان ملی هوش مصنوعی است. این سازمان که در دولت سیزدهم تشکیل شده و فعالیت خود را آغاز کرده بود، در دولت جدید به فعالیت خود پایان داد. به گفته مسئولان معاونت علمی، پس از مصوبه اخیر دولت برای ایجاد ستاد توسعه فناوری و کاربردی هوش مصنوعی، این سازمان فعلا کنار گذاشته شده است. طبق اعلام معاونت علمی، تمامی امور مرتبط با هوش مصنوعی در کشور تحت نظارت این ستاد قرار خواهد گرفت. این در حالی است که در طرح ملی هوش مصنوعی، سازمان ملی هوش مصنوعی به عنوان پیشران و مرجع علمی، فنی و راهبردی این حوزه برای تمامی نهادها، ارکان و بخش‌های مختلف حاکمیت و جامعه در نظر گرفته شده بود. تصویب کلیات طرح ملی هوش مصنوعی نشان‌دهنده افزایش تناقضات میان دولت و مجلس در خصوص موضوع هوش مصنوعی و تشکیل یک ساختار اجرایی منسجم است. سوال اصلی این است که در صورت احیای این سازمان، تعدد ساختارهای اجرایی چه کمکی به پیشبرد هوش مصنوعی در کشور خواهد کرد؟ آیا بهتر نیست دولت و مجلس پیش از تصویب قوانین که خود فرایندی زمان‌بر است و همین تعلل‌ها ما را از پیشرفت جهانی در فناوری‌های نوین عقب می‌اندازد، هماهنگی‌های لازم را انجام دهند؟ در ماده سه طرح ملی هوش مصنوعی آمده است که به‌منظور اجرای مصوبات شورای ملی راهبری و تحقق اهداف حاکمیتی در بخش هوش مصنوعی، سازمان ملی هوش مصنوعی تاسیس و زیر نظر رییس‌جمهور فعالیت می‌کند. دولت مکلف است ظرف مدت سه ماه پس از لازم‌الاجرا شدن قانون نسبت به تدوین اساسنامه سازمان ملی هوش مصنوعی به عنوان دبیرخانه شورای ملی و یک سازمان توسعه‌ای و در چارچوب مفاد ماده‌ی چهار و پنج این قانون اقدام و آن را به تصویب هیات وزیران برساند. براساس این طرح سازمان ملی هوش مصنوعی نماینده رسمی دولت جمهوری اسلامی ایران در مجامع و همکاری‌های بین‌المللی مرتبط با فناوری‌های هوش مصنوعی است.
اهداف و ساختار سازمان ملی هوش مصنوعی
سازمان ملی هوش مصنوعی، به‌منظور ایجاد هماهنگی ملی و پیگیری مسیرهای بهینه، موثر و نامتقارن در مواجهه با پدیده هوش مصنوعی و درک و توسعه همه‌جانبه لایه‌های عمیق آن، متشکل از بخش‌های ستادی (اعم از اجرایی، کاروری هماهنگ‌کننده و زیرساختی و نیز بخش راهبری در قالب مرکز ملی راهبری و توسعه هوش مصنوعی خواهد بود سازمان ملی هوش مصنوعی با تکیه بر مرکز) به عنوان یک نهاد تخصصی همه‌جانبه‌نگر به عنوان پیشران و یک مرجع علمی فنی و راهبردی این حوزه برای تمام نهادها، ارکان و بخش‌های مختلف حاکمیت و جامعه در نظر گرفته می‌شود. بر این مبنا، دولت موظف است اساسنامه سازمان ملی هوش مصنوعی را باتوجه‌به وظایف محوله به آن ماده پنج قانون و در چارچوب بندهای ذیل تدوین و به تصویب هیات وزیران برساند:
۱- ساختار کلی سازمان باید متناسب با تحقق سه هدف کلی آن ایجاد شود:
الف) درک و راهبری نحوه مواجهه کشور با پدیده هوش مصنوعی در تمام ابعاد و لایه‌ها و آثار آن
ب) پیشرانش پیاده‌سازی و راهبری تلاش‌های فنی توسعه‌ای در لایه بنیادین فناوری هوش مصنوعی
ج) جهت‌دهی، تسهیل‌گری و پشتیبانی ستادی از تلاش‌های فنی توسعه‌ای در فناوری هوش مصنوعی که توسط سایر نهادهای حاکمیتی و بخش خصوصی به‌منظور رفع نیازهای کشور انجام می‌شود. ب- مرکز ملی راهبری و توسعه هوش مصنوعی به عنوان یک زیر مجموعه نخبگانی، چابک توسعه‌ای و پژوهشی که مبتنی بر تسلط تخصصی میان‌رشته‌ای و همه‌جانبه نگرش بر این حوزه، وظیفه جهت‌دهی و راهبری فعالیت‌های سازمان پیشرانش پیاده‌سازی و راهبری تلاش‌های فنی توسعه‌ای در لایه بنیادین فناوری هوش مصنوعی و نیز تصمیم‌سازی برای شورای ملی هوش مصنوعی و سایر نهادها و ارگان‌های کشور در این زمینه را داراست، ذیل سازمان ملی هوش مصنوعی تشکیل و به‌منظور ایجاد محیطی متمرکز و بهینه از سایر بخش‌های آن تفکیک نهادی و استقلال عملکردی داشته باشد. تفصیل وظایف تخصصی و راهبری سازمان در ماده پنج قانون آمده است. ج - مرکز ملی هوش مصنوعی، متشکل از سه واحد اصلی به شرح زیر خواهد بود: ۱- واحد پژوهش‌های سطح بالا: به پژوهش‌های بنیادین و میان‌رشته‌ای حول هوش مصنوعی، اعم از ابعاد نظری، ریاضیاتی، شناختی سیاسی اقتصادی فلسفی و اجتماعی آن، با هدف ایده‌پردازی و طراحی مسیرهای نامتقارن علمی و فنی جایگزین در توسعه هوش مصنوعی، شناخت و مواجهه با عاملیت تکنولوژی و بررسی تحولات سیاسی اقتصادی الهیاتی وجودی مرتبط با آن اختصاص دارد.
۲- واحد برنامه‌ریزی راهبردی: مسئول برنامه‌ریزی فنی راهبردی داخلی مرکز و رابط بین دو واحد دیگر، تعیین چشم‌انداز طراحی اولویت‌ها و پروژه‌ها تصمیم‌سازی و مشاوره به دانشگاه‌ها، بازار، دولت و نهادهای قانون‌گذاری و ترسیم راهبردهای یکپارچه توسعه‌ی هوش مصنوعی در کشور با تمرکز بر واقعیت‌های روز، پیش بینی روندهای آینده و جهت‌یابی در پیامدهای ژئوپلیتیکی به گونه‌ای که با منافع ملی و ارزش‌های انسانی همسو باشد.
۳- واحد تحقیق و توسعه فناوری هوش مصنوعی: متمرکز بر توسعه فناوری‌های بنیادین و پایه هوش مصنوعی مبتنی بر راهبردهای واحد برنامه‌ریزی راهبردی و نظریات واحد پژوهش‌های سطح بالا، انجام پژوهش‌های مرتبط با پروژه‌های فنی توسعه‌ای و رهبری ابتکارات فنی توسعه‌ای ملی هوش مصنوعی با اولویت‌دهی به حوزه‌هایی که با منافع ملی و چارچوب‌های قانون حاضر همسو بوده و از آخرین پیشرفت‌ها در پژوهش‌های هوش مصنوعی بهره می‌گیرد. د- بخش‌های ستادی سازمان به عنوان بازوهای اجرایی، کاروری، هماهنگ‌کننده و زیر ساختی در نظر گرفته می‌شوند که جهت‌دهی تسهیل‌گری و پشتیبانی از تلاش‌های فنی توسعه‌ای در لایه کاریست فناوری هوش مصنوعی که توسط سایر نهادهای حاکمیتی و بخش خصوصی به‌منظور رفع نیازهای کشور انجام می‌شود را مبتنی بر راهبردهای ارائه شده توسط مرکز پیگیری خواهند کرد.
وظایف سازمان ملی هوش مصنوعی
وظایف ستادی: سازمان در راستای جهت‌دهی تسهیل‌گری و پشتیبانی توسعه هوش مصنوعی در تعامل با نهادها و ارگان‌های حاکمیتی و نیز بخش خصوصی، موظف است مبتنی بر اولویت‌ها و خطوط ارائه شده توسط مرکز با استفاده از جایگاه و اختیارات قانونی داده شده به سازمان و نیز با مذاکره و ایجاد همگرایی بین نهادی تشریک منافع و دادن مشوق‌ها کلیه تلاش‌های توسعه‌ای و پژوهشی مرتبط با هوش مصنوعی که توسط بخش‌های مختلف در کشور انجام می‌گیرد را در راستای اولویت‌های مذکور جهت‌دهی کند و مبتنی بر معماری ارائه شده توسط مرکز، بنیه زیر ساخت‌های پردازشی محاسباتی، داده‌ای و ارتباطاتی کشور را تقویت کند جزییات مرتبط با این مورد در ماده هفت قانون بسط داده
شده است. ظرف مدت ۶ ماه با همکاری نهادهای ذی‌ربط، نسبت به ایجاد محیط‌های آزمون حوزه هوش مصنوعی، با هدف کاهش ضوابط و الزامات در دریافت تاییدیه‌های فنی و امنیتی برای شرکت‌های توسعه‌دهنده در حوزه هوش مصنوعی، اقدام کند. در تعامل با رسانه‌های عمومی کشور، اعم از دولتی و خصوصی و بالاخص سازمان صداوسیما، نسبت به آماده‌سازی و آگاهی‌بخشی عموم مردم نسبت به پدیده‌ی هوش مصنوعی و تحولات متاثر از آن اقدام کند.
صندوق ملی توسعه هوش مصنوعی تاسیس شود
در ماده ۶ این طرح آمده است که به‌منظور تقویت نظام تامین مالی حوزه هوش مصنوعی در کشور، «صندوق ملی توسعه هوش مصنوعی» وابسته به سازمان و به صورت مشارکت عمومی و خصوصی، تاسیس می‌گردد. بر این اساس، سرمایه اولیه صندوق به میزان ۱۰۰ هزار میلیارد ریال به‌تدریج حداکثر ظرف مدت دو سال از محل صندوق توسعه ملی و حساب ذخیره ارزی تامین خواهد شد. اساسنامه صندوق شامل ارکان، وظایف، نحوه اختیارات، نحوه فعالیت، مدیریت و نظارت بر صندوق در چارچوب این قانون باید ظرف ۶ ماه از لازم‌الاجرا شدن این قانون، با پیشنهاد سازمان ملی هوش مصنوعی به تصویب هیئت وزیران برسد.در همکاری با وزارت علوم، معاونت علمی ریاست‌جمهوری و بنیاد ملی نخبگان و مبتنی بر یافته‌های مرکز: نسبت به بازنگری سرفصل‌های آموزشی رشته‌های دانشگاهی متاثر از تحولات مرتبط با هوش مصنوعی اقدام کند.
ایجاد برنامه بورسیه ملی هوش مصنوعی
نسبت به ایجاد یک برنامه بورسیه ملی هوش مصنوعی برای جذب نخبگان و دانشجویان برتر، به‌منظور ادامه تحصیل در مقاطع تحصیلات تکمیلی در رشته‌های مرتبط با هوش مصنوعی در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی برتر کشور اقدام کند.
نسبت به حمایت مادی و معنوی از دانشجویان تحصیلات تکمیلی رشته‌های مرتبط با هوش مصنوعی برای مشارکت در برنامه پژوهشی مرکز ملی راهبری و توسعه هوش مصنوعی اقدام کند. نسبت به جهت‌دهی به دانشگاه‌ها برای همسوسازی پروژه‌های پژوهشی تحصیلات تکمیلی در هوش مصنوعی با اولویت‌های ارائه شده توسط مرکز، با هدف تقویت رویکردی منسجم و هماهنگ به پژوهش‌های هوش مصنوعی در کشور اقدام کند. دستورالعمل آموزش فنی و حرفه‌ای و مهارتی در صنایع وابسته به هوش مصنوعی در ارکان نظام آموزش و تربیت فنی حرفه‌ای و مهارتی کشور (موضوع ماده پنج قانون نظام جامع آموزش فنی و حرفه‌ای) ظرف ۶ ماه توسط سازمان تدوین و توسط شورای عالی آموزش و تربیت فنی حرفه‌ای و مهارتی تصویب می‌گردد. در همکاری با مجلس شورای اسلامی و ستاد کل نیروهای مسلح، نسبت به ارائه مشوق‌های مالی و خدماتی از جمله تسهیلات خدمت نظام وظیفه برای ترغیب پژوهشگران و توسعه‌دهندگان نخبه در حوزه هوش مصنوعی، به پیگیری تلاش‌های خود در داخل کشور و مشارکت در توسعه ملی این حوزه اقدام کند.
در همکاری با وزارت امور خارجه وزارت علوم و بنیاد ملی نخبگان، نسبت به تدوین آیین‌نامه جذب و حمایت از متخصصین هوش مصنوعی ایرانی در داخل و خارج از کشور و بهره‌گیری از ظرفیت متخصصین غیرایرانی در راستای توسعه منافع ملی اقدام کند. ارزیابی و نظارت بر اجرای مفاد این قانون بر عهده سازمان ملی هوش مصنوعی است و این سازمان موظف است عملکرد اجرای قانون را در دوره‌های ۶ ماهه به شورای ملی راهبری هوش مصنوعی و کمیسیون‌های مرتبط مجلس شورای اسلامی ارائه کند.
ورود موقت تجهیزات هوش مصنوعی
همچنین در بخش دیگر این طرح آمده است که متن زیر به عنوان بند «ف» به ماده ۱۱۹ قانون امور گمرکی الحاق می‌شود؛ تجهیزات پردازنده‌ها و سخت‌افزارهای اختصاصی هوش مصنوعی که امکان تولید آن در کشور وجود ندارد، با تایید رییس سازمان ملی هوش مصنوعی وارد می‌شود.
تبصره یک: لیست تجهیزات پردازنده‌ها و سخت‌افزارهای اختصاصی هوش مصنوعی بر اساس دستورالعمل اجرایی این حکم که توسط سازمان تدوین و به تصویب شورای ملی راهبری هوش مصنوعی می‌رسد، تعیین خواهد شد.
تبصره دو: ورود موقت تجهیزات هوش مصنوعی تایید شده از سوی سازمان موضوع ماده (۵۰) قانون امور گمرکی مصوب ۱۳۹۰/۸/۲۲ در حکم کالای مجاز تلقی و سقف زمانی آن پنج سال تعیین می‌شود.
در ماده ۱۰ طرح، این‌طور اشاره شده است که با هدف کاربست بهینه و موثر هوش مصنوعی در دستگاه‌های اجرایی سازمان ملی هوش مصنوعی، سازمان اداری و استخدامی کل کشور و سازمان برنامه و بودجه کل کشور مکلف‌اند:
الف- برای جلوگیری از اتلاف منابع، در اثر پراکنده‌کاری، موازی‌کاری و تلاش‌های غیرعلمی یا کم‌ثمر، تمام دستگاه‌های اجرایی را مکلف به دریافت تاییدیه کارشناسی سازمان، برای هرگونه صرف منابع در زمینه‌های مرتبط با هوش مصنوعی کنند.
ب- با همکاری دستگاه‌های اجرایی ظرف مدت ۶ ماه، نسبت به تهیه و تصویب آیین‌نامه اجرایی شاخص‌های کاربست هوش مصنوعی، به‌منظور افزایش شاخص‌های بهره‌وری توانمندسازی و چابک‌سازی دولت و کاهش زمان ارائه خدمات عمومی اقدام کنند. سازمان امور اداری و استخدامی مکلف است با همکاری سازمان هر ۶ ماه یکبار گزارش وضعیت پیشرفت شاخص‌های مذکور برای هر یک از دستگاه‌های اجرایی را تدوین و در اختیار کمیسیون صنایع و معادن مجلس قرار دهد. در ماده دیگری نیز اعلام شده است که سیاست‌گذاری کلان فعالیت‌های هوش مصنوعی در کشور بر عهده شورای ملی راهبری هوش مصنوعی است. اعضای شورای ملی راهبری هوش مصنوعی عبارت‌اند از: رییس‌جمهور، به عنوان رییس شورا، معاون علمی فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری به عنوان نایب‌رییس شورا، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، دبیر شورای عالی فضای مجازی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری؛ وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزیر صنعت، معدن و تجارت، رییس ستاد کل نیروهای مسلح، وزیر اطلاعات، وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، رییس صندوق توسعه ملی، رییس صندوق نوآوری و شکوفایی، نماینده شورای عالی حوزه‌های علمیه، دو نفر عضو حقیقی به پیشنهاد دبیر شورا و حکم رییس شورا، رییس سازمان ملی هوش مصنوعی به عنوان دبیر شورا، رییس سازمان اداری استخدامی، سازمان برنامه و بودجه، رییس سازمان نظام صنفی رایانه‌ای و یک نفر نماینده مجلس شورای اسلامی به عنوان ناظر.
تبصره - تصویب مقررات در شورای ملی راهبری هوش مصنوعی با رای اکثریت وزیران عضو شورا و با تایید رییس‌جمهور خواهد بود. سایر تصمیمات با رای اکثریت اعضای شورا اتخاذ می‌شود.