آگاه: آزادسازی خرمشهر نقطه عطف هشت سال جنگ تحمیلی ایران است که با رشادت‌های رزمندگان ایرانی رقم خورد، پیروزی شیرین و البته پر زحمت که تلفات جانی زیادی نیز برای ما به همراه داشت و بسیاری از رزمندگان ایرانی در دفاع از خرمشهر به درجه رفیع شهادت نائل آمدند. در واقع سوم خرداد ۱۳۶۱ یادآور نقش‌آفرینی رزمندگانی است که خونین‌شهر قهرمان را با ایثار و مقاومت مثال‌زدنی خود آزاد و نقشه استکبار جهانی را برای جداکردن بخش‌هایی از خاک ایرانT نقش‌برآب کردند.
مقام رهبری در دوره پساجنگ بارها درباره آزادسازی خرمشهر به نکات مهمی اشاره کرده بودند. ایشان سال ۹۸ در سخنانی با بیان اینکه تجربه خود ما در جمهوری اسلامی نشان می‌دهد که مقاومت در مقابل دشمن جواب می‌دهد و هر جا ما مقاومت کردیم جواب گرفتیم، فرموده بودند: «در دفاع مقدس، در بخش‌های گوناگون، در تحریکات امنیتی که علیه ما می‌کردند، در مسائل اقتصادی. یک روزی درآمد سالانه نفت ما در طول سال- که تنها امکان درآمدزایی هم نفت بود- حدود ۶ میلیارد بود؛ دیگر از این سختی بالاتر؟ البته آن وقت جمعیت کشور خیلی کمتر از حالا بود، اما باز هم پنج میلیارد و ۶ میلیارد درآمد برای کشور چیزی نبود؛ توانستیم بایستیم، مقاومت کردیم، مردم ایستادند. خیلی هم سخت نبود، ایستادگی آنچنان سخت هم نبود؛ مقاومت. خب مقاومت در عرصه نظامی یک چیز است، در عرصه اقتصادی یک چیز دیگر است.»
روایت فتح
سازمان اسناد و مدارک دفاع مقدس، به مناسبت فتح خرمشهر روایت جدید از پیروزی رزمندگان اسلام منتشر کرد. آنچه پیش رو دارید گزارشی خواندنی از نحوه پیروزی دلاورمردان ایرانی در صحنه نبرد با بعثی‌ها است که در نهایت منجر به پیروزی آنها در سوم خرداد ۶۱ شد : در ساعت شانزدهم روز ۹ اردیبهشت ۱۳۶۱ عملیات عبور از رودخانه کارون آغاز شد و یگان‌های قرارگاه فتح و نصر با استفاده از قایق‌های جمینی طراده‌های جی اسپی و پل‌های شناور تا ساعت ۲۲ عمده نیروهای خود را به غرب رودخانه منتقل کرد و در تاریکی شب با رعایت اصل غافلگیری به سمت جاده اهواز- خرمشهر حرکت کردند. در ساعت ۳۰ دقیقه بامداد روز دهم اردیبهشت ۱۳۶۱ با رمز یا علی ابن ابی‌طالب (ع) از قرارگاه کربلا ابلاغ و فرمان حمله صادر شد. در محور شمالی نیروهای قرارگاه قدس عملیات خود را با رعایت اصل غافلگیری آغاز و به‌سوی مواضع دشمن حرکت کردند؛ اما همان‌گونه که انتظار می‌رفت پس از زمانی کوتاه، دشمن تک خودی را کشف و به‌شدت به مقابله پرداخت.
به‌رغم تنگی معابر- به سبب آب‌گرفتگی‌های شمال کرخه کور- و مقاومت شدید دشمن اما نیروهای خودی توانستند از کرخه کور عبور کرده و تا ساعت چهار خاکریزهای مقدم دشمن را تصرف کنند؛ اما با روشن‌شدن هوا مقاومت دشمن شدت گرفت و پیشروی خودی متوقف شد. از این پس دشمن با پاتک‌های مکرر تلاش می‌کرد مواضع ازدست‌رفته را باز پس گیرد. اگرچه دشمن تا پایان روز اول (دهم اردیبهشت ۱۳۶۱) توانست بخش اعظم مواضع خود را باز پس گیرد، اما تلاش خودی به‌منظور درگیر نگه‌داشتن و تثبیت دشمن در جبهه کرخه کور موفق بود.
در محور میانی نیروهای قرارگاه فتح پس از رسیدن به مواضع دشمن در حوالی سیدعبود، با انهدام و به اسارت گرفتن صدها نفر از نیروهای عراقی به پیشروی خود به‌سوی جاده اهواز- خرمشهر ادامه دادند. ارتش عراق در شانه شرقی جاده اهواز- خرمشهر از حوالی ایستگاه آهو حد جنوبی آب‌گرفتگی غرب کارون تا خرمشهر خاکریزی ممتد به ارتفاع دو متر ایجاد کرده بود، اما سرعت عمل خودی و غافلگیری دشمن سبب شد نیروهای خودی با انهدام نیروهای تامینی عراق، خود را در ساعت ۹ به این خاکریز رسانده و از آن به عنوان موضعی پدافندی برای دفع پاتک‌های دشمن بهره گیرند.
در محور جنوبی به سبب تعلل بعضی از یگان‌ها فرمان حمله با ۷۵ دقیقه تاخیر در ساعت ۱:۴۵ بامداد از سوی قرارگاه نصر صادر شد و نیروهای خودی به سمت مواضع دشمن یورش بردند. در ساعت ۲:۴۵ بامداد قرارگاه فرعی نصر دو خود را به خط سرپل رسانده و آن را تامین کرد، اما قرارگاه فرعی نصر سه که در جنوب نصر دو عمل می‌کرد از جناح چپ (جنوب) زیر آتش دشمن قرار گرفت و تا ساعت ۹، تنها بخشی از خط سرپل خود را تامین کرد؛ بدین ترتیب بخشی از جناح چپ نصر دو باز ماند و زیر فشار شدید دشمن قرار گرفت.
قرارگاه فرعی نصر یک که در شمال نصر دو عمل می‌کرد، به جاده اهواز- خرمشهر نزدیک شد؛ اما به سبب مقاومت دشمن در سه‌کیلومتری جاده متوقف شد. قرارگاه فرعی نصر پنج نیز که به سمت نهر عرایض تک کرده بود، به علت برخورد با میدان مین متوقف شده و در خطر محاصره قرار گرفت. با بروز این وضعیت قرارگاه نصر به نصر پنج دستور داد به عقب بازگردد و از نصر یک ، نصر دو ، نصر سه و نصر چهار احتیاط قرارگاه خواسته شد با ترمیم شکاف‌های موجود در خطوط خودی، وضعیت موجود را حفظ کنند.
در روزهای دوم و سوم (یازدهم و دوازدهم اردیبهشت ۱۳۶۱) پاتک‌های دشمن ادامه یافت، اما نیروهای خودی با انجام تغییراتی در سازمان رزم و گسترش خود ضمن دفع پاتک‌های دشمن خط سرپل خود در غرب کارون را ترمیم و تحکیم کرده و با الحاق قرارگاه‌های فتح و نصر، مرحله اول عملیات با موفقیت کامل به پایان رسید.
همچنین به‌منظور جلوگیری از انتقال نیروهای دشمن از منطقه عمومی فکه به منطقه نبرد بیت‌المقدس، عملیات امیرالمومنین در ساعت ۳:۴۵ روز یازدهم اردیبهشت ۱۳۶۱ توسط قرارگاه فجر در شمال فکه به اجرا درآمد که پس از چندین روز درگیری سرانجام در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۶۱ اهداف آن تامین گشت. با افزایش حضور و شدت‌گرفتن پاتک‌های دشمن در مقابل سرپل غرب کارون، لزوم تسریع در اجرای دوم عملیات احساس می‌شد؛ از طرفی امکان پیشروی همزمان در جهت غرب به‌سوی مرز و در جهت جنوب غربی به سمت خرمشهر برای نیروهای خودی وجود نداشت؛ لذا با تجدیدنظر و تغییر در طرح مانور احاطه خرمشهر از مانور این مرحله حذف شد و تنها پیشروی به‌سوی مرز و تامین آن در دستور کار قرار گرفت.
در ساعت ۲۲:۱۵ روز شانزدهم اردیبهشت ۱۳۶۱ مرحله دوم عملیات آغاز شد و یگان‌های تابعه قرارگاه‌های فتح و نصر به‌سوی مرز پیشروی کردند. در ساعت ۳:۴۰ روز هفدهم اردیبهشت ۱۳۶۱ یگان‌های قرارگاه فتح به خط مرزی دست یافتند و یک ساعت بعد یگان‌های قرارگاه نصر در سه‌کیلومتری خط مرزی موضع گرفته و تا پایان روز به تحکیم و تثبیت مواضع تصرف شده پرداختند. در این شرایط دشمن که منطقه شرق بصره را در خطر می‌دید به‌منظور تقویت پدافند بصره و همچنین جلوگیری از بسته‌شدن عقبه، از ساعات اولیه روز هجدهم اردیبهشت ۱۳۶۱ نیروهای خود را از مناطق جبهه کرخه کور و جفیر به عقب فراخواند.
با مشاهده این وضعیت قرارگاه قدس بلافاصله خاکریزهای اول و دوم دشمن را اشغال و بریدگی‌های جاده اهواز - خرمشهر را ترمیم کرد. سپس با پیشروی در امتداد جاده اهواز- خرمشهر، در ساعت ۱۴ پادگان حمید را آزاد و با قرارگاه فتح الحاق کرد. بدین ترتیب ارتباط زمینی مناطق آزادشده غرب کارون با اهواز برقرار شد همچنین شهر هویزه در ساعت ۱۴ آزاد شد و نیروهای خودی به سمت جفیر پیشروی کردند نیروی هوایی نیز با بمباران ستون‌های خودرویی دشمن که در محورهای منطقه جفیر در حال عقب‌نشینی بودند، ضمن ایجاد اختلال در حرکت دشمن تلفاتی را بر آنها وارد آورد. از ساعت ۶ روز نوزدهم اردیبهشت ۱۳۶۱ نیروهای قرارگاه قدس به‌منظور اخذ تماس مجدد با دشمن و دستیابی به خط مرزی طلاییه- کوشک به سمت جنوب پیشروی کردند.
ساعت ۲۲:۴۵ روز نوزدهم اردیبهشت ۱۳۶۱ مرحله سوم عملیات با هدف احاطه و آزادسازی خرمشهر آغاز شد و یگان‌های قرارگاه نصر- که با دریافت سه تیپ از قرارگاه فتح و یک تیپ از قرارگاه فجر تقویت شده بودند- به‌سوی مواضع دشمن یورش بردند. در ساعت ۶ بامداد روز بیستم اردیبهشت خط مرزی در منطقه قرارگاه نصر تامین شد و قرارگاه نصر در خط قرارگاه فتح قرار گرفت، اما پیشروی به سمت جنوب با مقاومت شدید دشمن روبه‌رو شد و نیروهای خودی پس از حدود سه کیلومتر پیشروی متوقف شدند. در روز بیست و یکم اردیبهشت ۱۳۶۱ نیروهای خودی مجددا به دشمن یورش بردند؛ اما به سبب مقاومت سرسختانه دشمن به‌ناچار به مواضع خود بازگشتند.
ساعت ۲۲:۳۰ روز یکم خردادماه ۱۳۶۱ سومین تلاش آفندی خودی به‌منظور آزادسازی خرمشهر آغاز شد و نیروهای خودی در حدفاصل جاده اهواز- خرمشهر تا مرز از شمال به جنوب به‌سوی مواضع دشمن یورش بردند. در این تلاش- که در برخی منابع از آن به عنوان مرحله چهارم عملیات بیت‌المقدس یاد شده- چهار تیپ از قرارگاه نصر در غرب سه تیپ از قرارگاه فجر در وسط و دو تیپ از قرارگاه فتح در شرق تحت فرماندهی و کنترل مستقیم قرارگاه کربلا به اجرای عملیات پرداختند و یک تیپ از لشکر ۹۲ نیز در احتیاط قرارگاه کربلا قرار داشت در ساعت ۴:۳۰ روز دوم خردادماه ۱۳۶۱ جاده شلمچه- خرمشهر از مرز تا پل نو آزاد شد و در ادامه با دستیابی نیروهای خودی به نهر خین از پاسگاه حدود تا پاسگاه خین، ارتباط زمینی دشمن با خرمشهر قطع و شهر محاصره شد نیروهای قرارگاه قدس نیز با پیشروی به سمت مرز ضمن درگیر کردن دشمن، بخشی از خط دژ طلاییه- کوشک را تصرف کردند.
در ساعت ۹:۱۵ روز سوم خردادماه ۱۳۶۱ دشمن در سرپل نهر خین به‌منظور باز کردن جاده خاکی مرزی حدود- خین اقدام به تک کرد تا شاید نیروهای محاصره شده در خرمشهر را نجات دهد، اما با مقاومت شدید خودی روبرو گشت. در ساعت ۱۱ در حالی که درگیری در سرپل نهر خین ادامه داشت یگان‌های قرارگاه فتح- که با تیپ ۳۳ المهدی تقویت شده بودند- از سمت غرب و خیابان کشتارگاه وارد خرمشهر شدند. در ساعت ۱۲ نیروهای خودی از سمت شمال و شرق نیز وارد شهر شدند.
نیروهای دشمن که ۲۴ ساعت در محاصره کامل قرار داشتند دسته‌دسته خود را تسلیم کردند و سرانجام در ساعت ۱۴ روز سوم خردادماه ۱۳۶۱ خرمشهر پس از ۵۷۸ روز اشغال آزاد شد و پرچم ایران بر فراز مسجد جامع شهر به اهتزاز درآمد.
به‌هرحال سوم خرداد ثابت کرد هرجا مقاومت کردیم، پیروز شدیم ازاین‌رو خرداد ۶۱ مصداق و نمود بارز مقاومت، ایستادگی و استقلال‌خواهی ملت ایران است و فتح غرورآفرین خرمشهر همچنان که در دوران دفاع مقدس منشأ تحولات و تغییر معادلات جدی در سرنوشت جنگ شد، در شرایط کنونی نیز می‌تواند نسخه‌ای برای تقابل با جنگ ترکیبی و شناختی دشمن در عرصه اقتصاد، فرهنگ، سیاست، باشد. بنابراین اقتضا می‌کند مردم و مسئولان با حضور در صحنه و با رمز مقاومت و ایستادگی خرمشهرهای دیگر را فتح و نظریّه مقاومت در مقابلِ دشمنِ قوی‌پنجه را تبلیغ کنند. مقاومت در اول انقلاب منجر به پیروزی خرمشهر شد و پس از آن پیروزی‌های دیگر را در جبهه مقاومت عراق و لبنان به ارمغان آورد؛ پرچم مقاومت همیشه بالا ست.