آگاه: همچنین طی روزهای آینده دمای هوا در برخی استان‌ها به ۴۰ درجه هم می‌رسد، دمایی بی‌سابقه که تا پیش از این تنها استان‌های جنوبی چنین دمایی را تجربه می‌کردند؛ اما به نظر می‌رسد که در سال‌های اخیر افزایش بی‌رویه دما و تغییر اقلیم و از همه مهم‌تر کاهش بارندگی دامن‌گیر سایر استان‌ها شده است. به‌طوری‌که ارتفاع کل ریزش‌های جوی کشور از ابتدای سال آبی تا ششم تیرماه معادل ۱۴۵.۱ میلیمتر بوده است. این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت (۲۳۶.۶ میلیمتر) ۳۹ درصد کاهش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته (۲۴۱.۹ میلیمتر) ۴۰ درصد کاهش را نشان می‌دهد. همچنین آن‌طور که مسئولان امر می‌گویند در ۲۳ استان و ۴۳ شهرستان تنش آبی وجود دارد، اکنون که در آستانه روزهای گرم سال قرار داریم برای جلوگیری از قطعی آب چه باید کرد؟
ورودی و خروجی سدها کاهش یافت
آن طور که آمار و ارقام نشان می‌دهند، تمامی سدهای کشور وضعیت مطلوبی ندارند، شاید خروجی سدها کمی کاهش یافته باشد؛ اما میزان ورودی سدها هم ۴۲ درصد کاهش یافته است، به‌طوری‌که از ابتدای سال آبی (مهرماه) تا هفتم تیرماه میزان ورودی مخازن کل معادل ۲۱ میلیارد و ۸۸۰ میلیون مترمکعب بوده که در مقایسه با مدت‌زمان مشابه سال گذشته این عدد به ۳۷ میلیارد و ۹۶۰ میلیون مترمکعب رسید که نشان‌دهنده کاهش ۴۲ درصدی ورودی سدها است. خروجی سدها با ۲۱ میلیارد و ۴۳۰ میلیون مترمکعب نسبت به سال گذشته کاهش ۲۰ درصدی را نشان می‌دهد؛ زیرا در مدت‌زمان مشابه خروجی سدها به ۲۶ میلیارد و ۹۵۰ میلیون مترمکعب می‌رسید.
حجم آب موجود مخازن اکنون ۲۴ میلیارد و ۸۷۰ میلیون مترمکعب ثبت شده که این عدد نسبت به سال قبل که عددی معادل ۳۳ میلیارد و ۳۹۰ میلیون مترمکعب بوده که نشان‌دهنده کاهش ۲۶ درصدی است. همچنین حجم پرشدگی سدهای کشور ۵۲ درصد و ۴۸ درصد مخازن سدها خالی است.
وضعیت سدها مطلوب نیست؛ راه چاره چیست؟
بررسی موجودی سدهای کشور نشان می‌دهد سدهایی نظیر سدهای استان تهران، خراسان رضوی، قم، هرمزگان، گلستان، زنجان، کرمان، فارس و مرکزی در وضعیت نامطلوبی قرار دارند و تنها استان مازندران در شرایط مطلوب قرار دارد. این مسئله نشان‌دهنده آن است که در کنار سدهای آبی، باید از آب‌های زیرزمینی استفاده کرد. بر اساس برنامه هفتم، برداشت از آب‌های زیرزمینی باید ۴۴ میلیارد مترمکعب به ۳۶.۷ میلیارد مترمکعب برسد. اما خشکسالی‌هایی که پنج سال گذشته اتفاق افتاده است، اجازه چنین کاری را نمی‌دهند. عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب اذعان کرده: برداشت از آب زیرزمینی سرجمع برای همه مصارف ۴۴ میلیارد مترمکعب در سال است که این میزان کمی کاهش داشته، اما این کاهش به دلیل مدیریت ما نبوده است. به دلیل این بوده که آب‌خوان‌ها نحیف شده و عمق آب‌خوان‌ها و چاه‌ها بیشتر شده است.
بر اساس آمار ارائه شده، میزان برداشت غیرمجاز از آب‌های زیرزمینی کشور، بیش از ۱۵ میلیارد مترمکعب است که در برخی برآوردها به ۱۷ میلیارد مترمکعب نیز می‌رسد. از این میزان حدود نیمی از طریق چاه‌های فاقد مجوز و نیم دیگر از طریق چاه‌های دارای مجوز اما با برداشت مازاد انجام می‌شود. البته به نظر می‌رسد در این زمینه اقدامات مناسبی صورت گرفته و آن طور که بزرگ‌زاده می‌گوید با وجود اجرای اقداماتی همچون انسداد چاه‌ها، نصب کنتورهای هوشمند و فعالیت بیش از ۸۰۰ اکیپ گشت و بازرسی، این اقدامات بدون ارائه راهکار معیشتی جایگزین برای کشاورزان، کارایی کافی نداشته‌اند. سیاست صرفا برخوردی و قهری، بدون درنظرگرفتن واقعیت‌های اقتصادی و اجتماعی، موفق نخواهد بود. وی توضیح داد: در ۸۹ دشت کشور که به‌رغم آنکه تنها ۱۶ درصد از دشت‌های کشور را شامل می‌شوند، اما ۶۶ درصد برداشت غیرمجاز را به خود اختصاص داده‌اند، این طرح‌ها با اولویت پیگیری می‌شوند. قراردادهای واگذاری وظایف به تشکل‌های آب‌بران و نحوه تعامل با آنها در حال تدوین و نهایی‌سازی است و به‌زودی وارد مرحله اجرا خواهد شد.
تهران ظرفیت بارگذاری جمعیت جدیدی را ندارد
از اولین باری که مطرح شد تهران ظرفیت بارگذاری جمعیت آبی را ندارد، سه سال می‌گذرد. با این وجود نه‌تنها هیچ اقدامی مثمرثمری در این راستا صورت نگرفته است، بلکه سال‌به‌سال بی‌توجه به چگونگی تامین آب بر تعداد ساختمان‌های تهران و اطراف تهران افزوده می‌شود و بلندمرتبه‌سازی صورت می‌گیرد. چندی پیش سخنگوی صنعت آب هم صحه بر این موضوع گذاشت و گفت: تناقض میان بحران آب تهران و روند ساخت‌وساز در این شهر وجود دارد و نهادهای مربوطه هماهنگی لازم ندارند، ضمن‌آنکه باید در نظر داشت تهران دیگر ظرفیت تامین آب جدید را ندارد. منابع آبی فعلی تهران شامل آب‌های سطحی و آب‌های زیرزمینی در وضعیت شکننده‌ای قرار دارند، با این حال شهرک‌سازی و مهاجرت به تهران ادامه دارد. این تناقض ناشی از عدم عدالت فضایی در توزیع فرصت‌ها و اشتغال است. وی با اشاره به رشد سالانه ۲.۵ درصدی جمعیت در تهران و برخی شهرک‌های اطراف آن مانند پرند، بومهن، رودهن و پردیس افزود: ما نمی‌توانیم به ساکنان این مناطق آب ندهیم. ولی مسئول کنترل مهاجرت یا توزیع فضایی جمعیت، وزارت نیرو نیست. این مسئله نیازمند سیاست‌گذاری کلان و بین‌بخشی است. تا زمانی که در شهرهای کوچک فرصت شغلی و رفاه فراهم نشود، جمعیت به تهران مهاجرت می‌کند و ما نیز مجبور به تامین آب برای آنها هستیم.
راه‌حل چیست؟
باتوجه‌به اینکه وضعیت سدهای استان تهران، خراسان رضوی، قم، هرمزگان، گلستان، زنجان، کرمان، فارس و مرکزی در وضعیت نامطلوبی قرار دارند، باید نگاه ویژه‌ای به این شهرها شود و در کنار آن برای مدیریت منابع آبی به‌وسیله اصلاح الگوی کشت کشاورزی، کاهش ساخت‌وساز در کلان‌شهرها، کاهش استفاده از منابع آب زیرزمینی، استفاده از پساب برای صنایع، واقعی‌سازی قیمت آب، آبخیزداری و آب‌خوان‌داری در کنار سدسازی در پیش گرفته شود و در نهایت مدیریت مصرف و کاهش ۲۰ درصدی مصرف از سوی مردم و در کنار فرهنگ‌سازی صورت بگیرد؛ چراکه هیچ‌یک از این اقدامات به‌تنهایی پاسخگو نیست و برای بلندمدت نمی‌توان به اجرای یکی دو تای آنها امید بست.
ضمن آنکه با وجود کاهش ذخایر آبی سدها و کاهش بارندگی‌ها در سال آبی، این احتمال وجود دارد که تابستان سخت و همراه با ساعت قطعی و جیره‌بندی آب وجود داشته باشد؛ اما عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب، در گفت‌وگو با مهر این موضوع را رد کرده و می‌گوید: جیره‌بندی آب به هیچ عنوان در دستور کار وزارت نیرو قرار ندارد و در تابستان شاهد جیره‌بندی آب نخواهیم بود.