آگاه: گفت‌وگوی پیش رو، روایت یکی از همین زنان است؛ مرضیه فراهانی، بانویی که تجربه چند سال متوالی حضور در پیاده‌روی اربعین، او را از جایگاه یک زائر صرف به خادمی در موکب بانوان رسانده است. او از شب‌های بی‌خوابی، رسیدگی به زائران خسته، کمک به مادران و کودکان و خاطراتی سخن می‌گوید که تنها در مسیر اربعین می‌توان آنها را تجربه کرد.
خودتان را معرفی کنید و بگویید چه شد که تصمیم گرفتید در موکب‌ها خدمت کنید؟
مرضیه فراهانی و اهل تهران هستم. دو سال است که در موکب‌های مسیر پیاده‌روی اربعین به‌عنوان خادم افتخار خدمت‌رسانی دارم. ما سال‌هاست که در پیاده‌روی اربعین شرکت می‌کنیم. سال اول همراه خواهرم و با کاروان به این سفر آمدم و پس از آن، توفیق حضور به همراه خانواده حاصل شد. در ادامه احساس کردم باید قدمی متفاوت بردارم؛ چون تجربه زیارت اربعین را داشتم، تصمیم گرفتم به‌عنوان خادم در خدمت زائران باشم.
باور دارم بسیاری از بانوانی که برای نخستین‌بار در این مسیر قدم می‌گذارند، با نگرانی‌هایی مواجه هستند؛ چرا که تصور عمومی از اربعین، سفری دشوار و مردانه است. احساس کردم می‌توانم این اضطراب را کاهش دهم و تجربیاتم را با آنان در میان بگذارم. خادمی برای من فرصتی است تا در مسیر امام حسین (ع) گامی هر چند کوچک بردارم و به سهم خودم فضای امن‌تری برای زنان و خانواده‌ها فراهم کنم.
در موکب شما چه فعالیت‌هایی انجام می‌شود؟
موکب ما عمدتا متشکل از بانوان جوان و دانشجو است. فعالیت‌ها به‌صورت شبانه‌روزی و در شیفت‌های منظم انجام می‌شود. بخش‌های مختلفی داریم ازجمله، توزیع غذا (پخت‌وپز در آشپزخانه مرکزی و توزیع توسط ما در ظروف یک‌بارمصرف)، نظافت سرویس‌های بهداشتی و حمام‌ها، ایستگاه صلواتی (چای، شربت)، چادر امدادی و پزشکی، اسکان و پذیرش زائران.
بنده باتوجه‌به سابقه‌ای که داشتم، مسئول هماهنگی اسکان زائران هستم و سعی می‌کنم با همکاری دوستان، شرایط آرام و منظم برای زائران فراهم کنیم. کار ما از پیش از اذان صبح آغاز می‌شود. در این ساعات اولیه، محیط خلوت‌تر است و شرایط برای نظافت بهتر فراهم می‌شود. سپس تدارکات برگزاری نماز جماعت صورت می‌گیرد و پس از آن، توزیع صبحانه، فعالیت ایستگاه‌های صلواتی و سایر خدمات آغاز می‌شود. همچنین برای خدام شیفت‌های استراحت در نظر گرفته‌ایم تا بتوانند از فیض زیارت نیز بهره‌مند شوند.
چه بخشی از خدمت برای شما دشوارتر است و چه زائرانی بیشتر به کمک نیاز دارند؟
سخت‌ترین لحظات، زمانی است که نمی‌توانیم پاسخگوی نیازهای زائران باشیم. مثلا وقتی ظرفیت اسکان تکمیل شده یا وسیله‌ای در دسترس نیست که زائری درخواست کرده، این ناتوانی برای‌مان بسیار دشوار است. با این حال، خدام با انگیزه بالا و بدون کوچک‌ترین گلایه، مسئولیت‌ها را انجام می‌دهند؛ دختران جوانی که شاید در زندگی روزمره چنین کارهایی را انجام نمی‌دادند، اینجا به بهترین شکل آن را انجام می‌دهند.
بیشتر بانوانی که همراه با کودک خردسال یا سالمند هستند، نیاز به حمایت بیشتری دارند. خاطرم هست شبی یک خانم مسن آذری‌زبان که از کاروان خود جدا شده بود، به موکب ما مراجعه کرد. او فارسی نمی‌دانست، دیابت داشت و از صبح چیزی نخورده بود. خوشبختانه یکی از دوستان ما زبان آذری بلد بود و با کمک او، توانستیم با دختر ایشان در ایران تماس بگیریم و در نهایت، مادر را به مسئولین کاروانشان برسانیم. این همراهی خدام با این مادر، فضای موکب را سرشار از محبت و معنویت کرده بود. گویی دختران جوان موکب ما با مادربزرگ خود مواجه بودند و مثل پروانه گرد او می‌گشتند.
اتفاق خاصی هم بوده که هنوز در خاطرتان مانده باشد؟
بله، حضور یک خانم از زاهدان که دخترشان را در نجف به دنیا آورده بودند، بسیار به‌یادماندنی بود. نام نوزاد را «زهرا» گذاشته بودند و به‌خاطر تولدش در نجف، او را «زهرا نجفی» صدا می‌زدند. وقتی به موکب ما آمدند، شور و شوقی در بین خدام و زائران ایجاد شد که وصف‌ناشدنی بود. هر کسی تلاش می‌کرد تا کمکی کند.
نقش حضور کودکان در موکب‌ها را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
حضور کودکان هم یک مسئولیت است و هم یک فرصت. از یک سو نیاز به مراقبت دارند، از سوی دیگر این مسیر برای‌شان یک تجربه تربیتی ویژه است. مادران معمولا بیشتر درگیر امور بهداشتی، خوراک و استراحت کودکان هستند و خدام و زائران تلاش می‌کنند تا فضای مناسبی برای این خانواده‌ها فراهم کنند. از ایجاد فضای مخصوص کودکان، بازی با آنها، روایت واقعه کربلا، نقاشی‌کشیدن و ایجاد لحظات به‌یادماندنی برای آنها در مواکب انجام می‌شود.
برخی معتقدند سفر اربعین برای بانوان و خانواده‌ها دشوار و پرزحمت است. به‌نظر شما، آیا ضرورتی دارد که زنان و کودکان نیز در این مسیر حضور داشته باشند؟
به‌نظر من سفر اربعین صرفا یک زیارت معمولی نیست، بلکه تجربه‌ای عمیق، چندبعدی و منحصربه‌فرد است که باید آن را به‌صورت خانوادگی تجربه کرد. گر چه برخی بر این باورند که بانوان، به‌ویژه آنهایی که کودک همراه دارند، می‌توانند در ایامی غیر از اربعین با سهولت بیشتر و از طریق مسیرهای هوایی به زیارت بروند؛ اما حقیقت این است که زیارت اربعین، فراتر از یک زیارت فردی است. این سفر بستری برای رشد معنوی، تربیت خانوادگی و درک عمیق‌تری از پیام عاشورا به‌شمار می‌آید.
مجالس نخستین روضه و سلاح اشک، در دل اختناق حکومت‌های اموی و مروانی، مانع از فراموشی کربلا در تاریخ شد. از این منظر حضور بانوان در اربعین، تجلی همان رسالتی است که زنان عاشورایی بر دوش کشیدند. امام حسین (ع) در مسیر عاشورا، خانواده خود را نیز همراه داشتند و پس از واقعه کربلا، روایت واقعه و حفظ پیام آن بر عهده زنان کاروان قرار گرفت. حضرت زینب (س)، حضرت ام‌البنین (س) و دیگر بانوان پس از شهادت اباعبدالله، نقش مهمی در انتقال پیام عاشورا ایفا کردند.
افزون بر آن، حضور بانوان و کودکان در این مسیر، نوعی همدلی و همزادپنداری با زنان و کودکان دشت کربلاست. درک رنج آنان هرچند اندک، انسان را به حقیقت حادثه نزدیک‌تر می‌کند. این تجربه می‌تواند خانواده‌ها را نسبت به رنج مظلومان در دنیای معاصر، آگاه‌تر سازد؛ چنانکه امروز در مناطقی مانند فلسطین، شاهد استمرار ظلم و آزار کودکان و خانواده‌ها هستیم. علاوه بر اینها فرصتی برای کنار هم قرارگرفتن شیعیان جهان حول محور اباعبدالله الحسین (ع) است که علاوه بر انتقال تجارب و ارزش‌ها، آنان را برای مقابله با دشمنان اسلام متحد می‌کند.
سفر اربعین چه نقش تربیتی و معنوی برای خانواده‌ها، به‌ویژه در آمادگی برای یاری امام‌زمان (عج) می‌تواند داشته باشد؟
این مسیر، علاوه بر جنبه‌های عبادی چون نماز، دعا و زیارت، بُعدی تربیتی و مجاهدانه نیز دارد. سفر اربعین تمرینی برای مبارزه با نفس، صبر، ایثار و آمادگی روحی برای مقابله با ظلم است. چنانکه منتظران واقعی امام عصر (عج) باید توان روحی و معرفتی لازم برای یاری آن حضرت را کسب کنند.
ازاین‌رو، خانواده‌ها نه‌تنها باید به رشد فردی اعضای خود بپردازند، بلکه باید در قالب یک واحد منسجم، سبک زندگی مجاهدانه را تجربه کنند. خانواده‌ای که زندگی خود را بر پایه مشارکت، ایثار و صبوری بنا نهاده باشد، می‌تواند انسان‌هایی تربیت کند که در مسیر حق ایستادگی داشته باشند. خانواده‌ها نه‌تنها باید به رشد فردی اعضای خود بپردازند، بلکه باید در قالب یک واحد منسجم، سبک زندگی مجاهدانه را تجربه کنند. با چنین نگاهی مشارکت در پیاده‌روی اربعین، نوعی اعلام آمادگی برای مجاهدت در کنار ولی خداست.
در این مسیر، معنویت و خدمت توأمان حضور دارند و انسان به امام حسین (ع) و آرمان‌های ایشان نزدیک‌تر می‌شود.توصیه به حضور مردانه در این سفر، به‌دلیل آسان‌تربودن شرایط برای آنان، دیدگاهی نادرست است. این سخن را از جایگاه کسی می‌گویم که می‌داند سفر اربعین برای بانوان دشوارتر است. از آماده‌سازی پیش از سفر گرفته تا رسیدگی به کودکان و تحمل گرما و شرایط سخت، همه‌وهمه مسئولیت‌هایی است که عمدتا بر دوش بانوان قرار می‌گیرد. اما همین فشارها، ظرفیت روحی عظیم بانوان را آشکار می‌سازد. اگر زنان از چنین توانمندی‌ای برخوردار نبودند، یقینا این مسیر دشوار را تاب نمی‌آوردند. همان‌گونه که بقای پیام عاشورا مرهون صبر و مجاهدت زنان آن کاروان بود، جامعه امروز نیز برای ماندگاری فرهنگ مقاومت، نیازمند زنان آگاه، صبور و مجاهد است.
اگر روزی نتوانید به‌عنوان خادم در موکب فعالیت کنید، چه احساسی خواهید داشت؟
خادمی در موکب توفیق بزرگی است، اما اگر شرایط فراهم نشود، راه خدمت بسته نیست. می‌توان در همان مسیر پیاده‌روی، خادم خانواده بود، زباله‌ای را جمع کرد، کسی را راهنمایی کرد یا به موکبی که در آن استراحت می‌کنیم، کمک کنیم، دست مادری را بگیرم یا لیوان آبی دست زائری بدهیم. باور دارم که هر قدم در مسیر امام‌حسین(ع) فرصتی برای خادمی است؛ حتی اگر کوچک باشد. خادم امام حسین علیه‌السلام، خادم حرم است، حتی اگر کیلومترها از حرم دور باشد.
سفر اربعین سفری مردمی است. هر کسی به سهم خود باید در این مسیر نقش‌آفرین باشد. نباید توقف در موکب بین‌راهی، ما را از مقصد که رسیدن به امام‌زمان (عج) است، باز دارد. زندگی روزمره ما پر از موکب بین‌راهی است. اما نباید درگیر حواشی شد و باید با نگاهی فراتر از موانع، به سرمنزل مقصود اندیشید. این درس زیارت اربعین برای زندگی مجاهدانه است.