آگاه: وقتی به اخبار حوزه کتاب نگاه می‌کنی همه جا صحبت از فروش بالای کتاب و بهتر شدن اوضاع نشر است اما وقتی پای سرانه مطالعه وسط می‌آید ماجرا طور دیگری جلوه می‌کند و به نظر می‌رسد آمار فروش کتاب نمی‌تواند ابزار خوبی برای سنجش اوضاع کتاب و کتابخوانی باشد. در چنین مواقعی شاید بهتر باشد که بپرسیم چند جلد کتاب به فروش رفته و چند جلد از این فروش رفته‌ها واقعا خوانده شده است. احتمالا خیلی‌ها بگویند در مورد خوانده شدن کتاب‌ها روشی وجود ندارد اما با نگاهی به روزمره مردم متوجه می‌شویم که کتاب خواندن مدت‌هاست از سبد خانوار خانواده ایرانی حذف شده است و احتمالا برگزاری نمایشگاه‌های کتاب کوچک و موقت در کوچه و خیابان هم جزو تدابیر وزارت فرهنگ در جهت بهتر شدن اوضاع مطالعه در کشور است اما آیا اجرای طرح‌های فروش کتاب و برگزاری نمایشگاه‌ها راهگشاست؟
برای پاسخ به این سوال و بررسی وضعیت اقتصاد نشر به سراغ سیدعباس حسینی‌نیک، رییس هیئت‌مدیره انجمن ناشران دانشگاهی و مدیر انتشارات مجد رفتیم و نظر او را درباره برگزاری نمایشگاه‌کتاب‌های فصلی و طرح‌های تشویقی مطالعه پرسیدیم.
حسینی‌نیک، برگزاری نمایشگاه کتاب‌های فصلی یا طرح‌های مناسبتی را یک راهکار موقتی و کم‌تاثیر دانست به خصوص با هزینه‌هایی که برگزاری نمایشگاه کتاب فیزیکی دارد، برگزاری چنین طرح‌هایی در اقتصاد نشر تاثیر خاصی ندارد.
وی معضل اصلی حوزه کتاب و کتابخوانی را محتوای نامناسب دانست و توضیح داد: به نظر من مشکل اصلی و اولیه نشر در حال حاضر محتوای ضعیف است. متاسفانه امروز کتاب خوب کم پیدا می‌شود و در مقایسه با موضوع قیمت و گرانی کتاب، ضعف محتوا موضوع مهم‌تری است چون کتاب خوب به فروش می‌رود حتی اگر گران باشد. در مورد کتاب‌های علمی، تخصصی و دانشگاهی هم موضوع ضعف محتوا وجود دارد و مثلا در انتشارات ما که مخصوص کتاب‌های تخصصی در حوزه حقوق است روزی دو- سه جلد کتاب برای بررسی ارسال می‌شود اما در نهایت آخر هفته یک یا دو جلد آنها برای چاپ پذیرفته می‌شود. چرا؟ چون محتوای‌شان ضعیف است. متاسفانه پدیده‌ای هم که خیلی رایج شده اینکه اساتید دانشگاه که استاد راهنما یا مشاور دانشجویان کارشناسی ارشد هستند همان پایان‌نامه را به نام خود در قالب کتاب چاپ می‌کنند، فارغ از غیراخلاقی بودن این امر اینکه ما فکر کنیم پایان‌نامه یک دانشجوی کارشناسی ارشد قابلیت انتشار به شکل کتاب دارد خود نشان از بی‌توجهی ما نسبت به محتوای آثار دارد. اگرچه همین کتاب‌هایی که ما عذرشان را برای چاپ می‌خواهیم توسط یک نشر دیگر منتشر می‌شود اما آیا فروش هم می‌روند؟ خوانده هم می‌شوند؟
حسینی‌نیک افزود: به نظر من اگر برگزارکنندگان این نمایشگاه‌ها وقت و هزینه خود را صرف تولید یک کتاب باکیفیت کنند، اتفاق بهتری در بازار نشر خواهد افتاد. از نظر من کتاب هم مثل هر کالای دیگری باید دارای مزیت کیفیت باشد همانطور که یک کالای باکیفیت، راه خود را پیدا می‌کند کتاب خوب هم راه خود را در میان اهل کتاب باز می‌کند. تجربه ۴۰ سال حضور من در بازار نشر نشان داده به کتابی که دارای محتوای خوب نباشد حتی اگر ۸۰ درصد هم تخفیف دهید، باز هم به فروش نمی‌رسد. چون فرد با خودش فکر می‌کند چرا این کتاب را بخرد وقتی قرار نیست خوانده شود.
وی در پاسخ به این سوال که گاهی در این نمایشگاه‌ها کتاب‌های پرفروش و پرمخاطب هم وجود دارد گفت: بله ممکن است در این نمایشگاه‌ها کتاب‌های پرفروش یا به اصطلاح زرد هم که کپی از یک ناشر دیگر هستند به فروش برسند اما رقم‌شان آنقدر چشمگیر نیست که در اقتصاد نشر تاثیرگذار باشد. مخاطب اصلی کتاب در کشور ما قشر دانشجو، اساتید دانشگاه و اهل علم هستند که دنبال کتاب خوب، فاخر و باکیفیت هستند؛ اتفاقا دقیقا همین‌ها این‌روزها در مضیقه هستند چه از لحاظ مالی، چه محتوایی. این فعال حوزه نشر ادامه داد: وقتی به آمار خانه کتاب و اخبار این حوزه نگاه کنی می‌بینی که همه جا حرف از چندین برابر شدن انتشار و فروش کتاب است اما کسی از این موضوع نمی‌گوید که بیش از نیمی از آنها کپی و رونویسی از آثار دیگر است. یا همان موضوع چاپ کتاب اساتید دانشگاه برای ارتقا گرفتن که واقعا روی بیشتر آنها نمی‌توان نام کتاب گذاشت. این‌روزها در خیابان انقلاب ناشرانی مشغول به کار هستند که کتاب‌های تک‌نسخه چاپ می‌کنند و یک نفر هرچه دارد به آنها می‌دهد و می‌گوید ۱۰ نسخه از این برایم چاپ کن و بعد هم نامش را کتاب می‌گذارد.
حسینی‌نیک در ادامه سخنانش پیشنهاد برگزاری امثال این نمایشگاه‌ها به صورت مجازی را ارائه داد و گفت: پیشنهاد من به مسئولان وزارت فرهنگ و معاونت فرهنگی این است که به جای برگزاری نمایشگاه کتاب‌های فصلی، خیابانی و موقت به سمت برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی به صورت مجازی برود و حتی یک گام هم فراتر بگذارد به دنبال انتشار کتاب‌های الکترونیک باشد که این‌روزها بازار خوبی هم دارند. ضمن اینکه برگزاری نمایشگاه به صورت مجازی دسترسی را برای عموم مردم از هر سرزمینی راحت‌تر می‌کند. مثلا ما در انجمن ناشران دانشگاهی تا همین چندسال پیش هرسال به مناسبت هفته پژوهش یک نمایشگاه کتاب مفصل در اماکن مختلف برگزار می‌کردیم اما به مرور زمان دیدیم استقبال از آن کم شد و شکل نمایشگاه را به مجازی تغییر دادیم و فروش و استقبال مخاطبان خیلی خوب شد. وی در ادامه به تخلفاتی که معمولا در برگزاری این نمایشگاه‌ها رخ می‌دهد اشاره و تصریح کرد: معمولا برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی با چندین تخلف روبه‌روست. اول اینکه بیشتر آثاری که تخفیف‌های عجیب و غریب دارند، کپی، غیرقانونی و به اصطلاح رونویسی از کتاب‌های دیگری هستند که قبلا توسط ناشر دیگری چاپ شده و حالا با تغییر نام مولف، مترجم و ناشر دوباره با قیمت ارزان‌تر به فروش می‌رسد. تخلف دیگر خیلی از این نمایشگاه‌ها که در خیابان برگزار می‌شود ایجاد مزاحمت و سد معبر برای مغازه‌دارها و عابران پیاده است اما چون خود شهرداری هم در سود فروش این دستفروش‌ها و نمایشگاه‌های کتاب شریک می‌شود کسی این موضوع را پیگیری نمی‌کند و اگر نام این فساد نیست، پس چیست؟ چندوقت پیش هم اتفاقا خبرنگار دیگری به این موضوع پرداخته بود که موزاییک به موزاییک خیابان انقلاب به دلالان و دستفروش‌ها فروخته می‌شود و واقعا تاسف‌برانگیز است. بماند که گاهی در این نمایشگاه‌ها، کتاب‌های ضد حاکمیتی و منافی حاکمیت فرهنگی کشور هم وجود داردو به فروش می‌رسد.
رییس هیئت‌مدیره انجمن ناشران دانشگاهی اضافه کرد: ممکن است گاهی اعداد و ارقام بزرگی هم از کنار فروش کتاب در این نمایشگاه‌ها و طرح‌ها منتشر شود اما در مقایسه با وضعیت کلی نشر در کشور این اعداد و رقم‌ها آنقدری تاثیرگذار نیست چون کتاب آنقدر گران شده که دیگر نباید فقط به عددهای فروش نگاه کرد.
حسینی‌نیک در پایان ضمن ابراز انتقاد و گلایه از فعالیت معاونت فرهنگی در دوره فعلی گفت: به نظرم معاونت فرهنگی در دوره فعلی عملکرد قابل قبولی نداشته است. گلایه‌ای هم که ما از معاونت فرهنگی داریم اینکه آذرماه پارسال این معاونت متعهد شد که ۲۰ درصد از یارانه‌ای که ما برای تجهیز کتابخانه دانشگاه‌ها هزینه کردیم را تقبل کند و هنوز با گذشت نزدیک به یک سال این مبلغ که حدود یک میلیارد و ۳۵۰ میلیون تومان است پرداخت نشده و هروقت هم پیگیری می‌کنیم، می‌گویند نداریم. این درحالی است که یکی از بهترین روش‌های ارتقای مطالعه، مجهز کردن کتابخانه دانشگاه‌هاست چون افراد زیادی به کتاب دسترسی پیدا می‌کنند. این کم‌کاری‌ها در حق چنین رخدادهایی در حالی اتفاق می‌افتد که در بخش‌های دیگر این وزارتخانه مثل سینما یا حضور نمایشگاه کتاب‌های خارجی، هزینه‌های بسیار صورت می‌گیرد.