آگاه: عراقچی در نشستی راهبردی با سفرا و روسای نمایندگی‌های خارجی مقیم تهران و در گفت‌وگو با خبرنگاران، بر عمق حسن نیت تهران تاکید ورزید و غرب را به زیاده‌خواهی‌های مخرب متهم کرد. زیاده‌خواهی‌هایی که از خروج آمریکا از برجام در سال ۱۳۹۷ تا حملات اخیر نظامی، زنجیره‌ای از شکست‌های دیپلماتیک را رقم زده‌اند.
صریح‌گویی و شفافیت دیپلماتیک
عراقچی که به تازگی از اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک بازگشته، روز گذشته میزبان جمعی از دیپلمات‌های برجسته در تهران شد. این نشست که به عنوان پلی برای شفاف‌سازی تحولات پرتنش اخیر شورای امنیت سازمان ملل متحد طراحی شده بود، به تفصیل به واکاوی مواضع ایران پرداخت. عراقچی اظهار کرد: ما صریح و با جزئیات با کشورهای مختلف صحبت کردیم و آنها را در جریان مواضع خود، اقدامات دیپلماتیک و پاسخ زیاده‌خواهانه طرف مقابل قرار دادیم. وی افزود: لازم بود توضیحاتی درباره آثار و تبعات تصمیمات اتخاذشده در شورای امنیت ارائه شود تا همگان بدانند کشورهای غربی چه مخاطرات حقوقی، سیاسی و اقتصادی را به وجود آورده‌اند، مخاطراتی که نه تنها ثبات منطقه‌ای را تهدید می‌کند، بلکه اعتماد جهانی به سازوکارهای چندجانبه را زیر سوال می‌برد.
این گردهمایی که با حضور بیش از ۱۰۰ دیپلمات از اقصی‌نقاط جهان از جمله نمایندگان کشورهای غیرمتعهد و بریکس برگزار شد، بخشی از دیپلماسی فعال و کمپین گسترده ایران برای بسیج حمایت‌های بین‌المللی در برابر فشارهای یک‌جانبه غرب به شمار می‌رود. وزیر خارجه کشورمان با اشاره به سابقه طولانی دیپلماسی فعال تهران، تاکید کرد: جمهوری اسلامی هر راهی که باید می‌رفت را رفته است؛ از همکاری‌های فنی با آژانس تا ارائه پیشنهادات سازنده و متوازن برای حل‌وفصل منصفانه. وی با لحنی قاطع افزود: هیچ بهانه‌ای برای متهم کردن ایران به دوری از مذاکره یا عدم همکاری با آژانس وجود ندارد و این ادعاها را پروپاگاندای بی‌پایه توصیف کرد که تنها برای توجیه اقدامات خصمانه به کار گرفته می‌شود.
توافق قاهره؛ از امید دیپلماتیک تا قربانی بحران اعتماد
عراقچی در پاسخ به پرسش‌های خبرنگاران درباره وضعیت همکاری با آژانس، با صراحتی بی‌پرده از بی‌اعتباری توافق قاهره پرده برداشت و گفت: این توافق که پس از چندین دور مذاکره فشرده در تهران، وین و قاهره و در پی تحولات میدانی تلخ مانند حملات هدفمند به تاسیسات هسته‌ای ایران به امضا رسیده بود، با هدف بازتعریف چارچوب‌های همکاری بر پایه ملاحظات امنیتی و ایمنی‌محور تدوین شده بود. آژانس هم صراحتا توافق کرد که به چارچوب جدید نیاز است. عراقچی افزود: حالا با فعال‌سازی اسنپ‌بک، همه شرایط عوض شده و توافق قاهره نمی‌تواند مبنایی برای همکاری ما با آژانس باشد. تصمیمات جدیدی باید گرفته شود و از نظر من، این توافق دیگر برای وضعیت موجود کارایی ندارد.
این موضع‌گیری که از همان لحظه امضای توافق در قاهره به عنوان شرطی حیاتی برای بقای آن اعلام شده بود، عمق بحران اعتماد میان ایران و نهادهای غرب‌محور را برجسته می‌سازد. حملات نظامی اخیر به تاسیسات هسته‌ای که نه تنها نقض فاحش حاکمیت ایران بود، بلکه توسط بیش از ۱۲۰ کشور، از جمله اعضای جنبش عدم تعهد و اکثریت قریب به اتفاق سازمان‌های بین‌المللی محکوم شد، همراه با اسنپ‌بک، چارچوب‌های پیشین را به چالش کشیده و ایران را به سمت یک بازنگری استراتژیک جامع سوق داده است. این تحولات، یادآور خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ است که زنجیره‌ای از تحریم‌های ناعادلانه را به راه انداخت و دیپلماسی را به حاشیه راند.
عراقچی در حالی آب پاکی را روی دستان «رافائل گروسی» و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ریخت و از عبور ایران از توافق قاهره سخن به میان آورد که یک دیپلمات برجسته در برنامه‌ای دیگر به برنامه‌های سازمان انرژی اتمی برای توسعه رآکتورهای هسته‌ای اشاره کرد. «حمید بعیدی‌نژاد» دیپلمات ارشد وزارت امور خارجه و معاون بین‌الملل بنیاد ایران‌شناسی، در نشست «حقوق هسته‌ای در دوران صلح، جنگ و پساجنگ» با بیان اینکه ما کشوری بزرگ هستیم و هم‌اکنون برنامه‌های گسترده‌ای برای داشتن رآکتورهای هسته‌ای داریم، گفت که سازمان انرژی اتمی نیز توان بسیار بالایی در زمینه احداث این رآکتورها دارد. در حال حاضر، مباحث جدیدی مانند «رآکتورهای کوچک» در سطح جهانی مطرح است و کشورهای مختلف در حال کار روی آن هستند. دیگر آن چیزی که امروز در بوشهر داریم، شاید در آینده به همان شکل ساخته یا طراحی نشود. به احتمال زیاد، جهان در آینده نزدیک به سمت نسل جدیدی از رآکتورها حرکت خواهد کرد که خود دارای مباحث فنی و حقوقی ویژه‌ای است و باید به آنها به‌صورت جدی پرداخته شود. او هم همانند عراقچیِ دیپلمات برعدم مشروعیت توافق قاهره تاکید کرد.
حال در فضایی که از این به بعد ایجاد خواهد شد، گام ایران باید چگونه برداشته شود؟ به‌خصوص که احتمال می‌رود با اعلام عدم مشروعیت توافق قاهره، باز فشارهای دیگری بر ما تحمیل کنند.
در این رابطه، محمدحسین صفارهرندی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، راهکار مقابله با اثرات تحریم را قطع ارتباط غیرمنطقی اقتصاد داخلی با دلار می‌داند و می‌گوید : بسیاری از تولیدات داخلی وابستگی ارزی ندارند و دولت باید با اقتدار مانع محاسبات دلاری در این بخش شود. وی تاکید کرد: در داخل کشور، اگرچه بخشی از کالاها (مانند مواد اولیه وارداتی) وابسته به نرخ ارز هستند، اما بخش عظیمی از خدمات، ساخت‌وساز، کشاورزی و تولیدات متوسط، می‌توانند بر اساس ارزهای ملی یا تومان قیمت‌گذاری و معامله شوند. تلاش برای حفظ ثبات نسبی در قیمت‌گذاری داخلی، وابستگی روانی و عملیاتی اقتصاد به نوسانات لحظه‌ای دلار را کاهش می‌دهد.
در همین راستا سه پیشنهاد دیگر قابل طرح است:
تجارت پایاپای و ارزهای ملی: با کشورهای همسایه و شرکای اصلی مانند چین و روسیه، حجم عظیمی از مبادلات می‌تواند مستقیما با یوان، روبل یا روپیه انجام شود که ریسک تبدیل به دلار و تحریم شدن تراکنش را از بین می‌برد.
بریکس و بانک توسعه جدید: عضویت در بریکس فرصت عضویت در بانک توسعه جدید (NDB) را فراهم آورده است. این بانک، به عنوان جایگزینی برای بانک جهانی، می‌تواند تامین مالی پروژه‌های زیرساختی ایران را بدون الزام به استفاده از دلار فراهم کند.
تاکید بر تولید داخلی: تمرکز دولت باید بر حمایت از صنایعی باشد که با وجود تحریم‌ها، توانایی صادرات غیردلاری و تامین نیازهای داخلی را دارند. افزایش تاب‌آوری تولید داخلی به معنای کاهش فشار خارجی است.
دیپلماسی پویا، با افق‌های نوین اعتمادسازی
به هرحال، وزیر امور خارجه در موضع‌گیری جدید خود با نگاهی واقع‌بینانه اما امیدوارانه، تاکید کرد دیپلماسی هیچ‌گاه به پایان نمی‌رسد، اما اکنون با شرایطی کاملا متفاوت روبه‌رو هستیم؛ شرایطی که ایران را به عنوان کشوری پیشرو در عرصه صلح هسته‌ای، در موقعیتی برتر برای پیشبرد منافع ملی قرار داده است. فعال‌سازی اسنپ‌بک نه تنها به ضرر غرب تمام شده و اعتبار مکانیسم‌های شورای امنیت را خدشه‌دار کرده، بلکه بستری برای تقویت ائتلاف‌های منطقه‌ای و جهانی، از جمله ابتکارهای صلح‌آمیز با همسایگان، فراهم آورده است. در روزهای آتی، انتظار می‌رود تهران با اعلام چارچوب نوین همکاری با آژانس، پیگیری‌های حقوقی قاطع در مجامع بین‌المللی و گسترش گفت‌وگوهای چندجانبه، گام‌های عملی بعدی را بردارد. این تحولات، بار دیگر بر این حقیقت بنیادین صحه می‌گذارد که صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران، نه در سایه تهدید و تحریم، بلکه در پرتو اعتماد متقابل و دیپلماسی برابر محقق خواهد شد، حقیقتی که تاریخ معاصر، بارها آن را به اثبات رسانده است.