آگاه: این روزها همه چیز در حال گران شدن است و انگار گرانی هم جزئی از زندگی همه ما شده. می‌گویم جزو زندگی چون به نظر می‌رسد همگی به این گرانی‌ها عادت کرده‌ایم و تنها عکس‌العمل‌مان فقط تعجب است، برای صاحبان کسب و کار اما ماجرا کمی با مصرف‌کننده فرق دارد. آنها با هربار گران شدن ارز و تغییر در بازارهای جهانی از خودشان می‌پرسند چطور به کار ادامه دهیم و فلان چیز را باید چقدر بفروشیم که هم سود داشته باشد هم مشتری.
وزیر: وضعیت قابل مدیریت است!
بازار کاغذ ملتهب است و صدای اعتراض ناشران و روزنامه‌داران حسابی درآمده است. اما فقط گرانی کاغذ، کفر ناشران را درنیاورده، هزینه زینک، مرکب و چسب صحافی هم در این مدت خیلی بالا رفته و به همه این گرانی‌ها کمبود و نایاب شدن کاغذ را هم اضافه کنید. در چنین وضعیتی تنها جواب آقای وزیر به این گرانی‌ها و نوسانات نرخ ارز این بود که «قابل مدیریت است.»
سیدعباس صالحی پس از رسانه‌ای شدن اخبار حوزه کاغذ در حاشیه جشنواره تئاتر خیابانی که در مریوان برگزار می‌شود، گفت: تغییرات نرخ ارز بر هزینه‌های فرهنگی و هنری اثر می‌گذارد، اما تلاش کرده‌ایم از ظرفیت ارز آزاد به‌درستی استفاده کنیم تا تاثیر این نوسانات کاهش یابد. البته رقم هزینه‌ها بالاست، اما با توجه به شرایط کشور، این موضوع قابل مدیریت است. محسن جوادی، معاون امور فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هم پیش از این از آغاز تخصیص ارز برای واردات کاغذ در تاریخ ۲۰ مهر خبر داده بود که با ورود به ماه آبان هنوز خبری از این ماجرا نیست.
یکی از چالش‌های جدی فعالان حوزه چاپ و نشر طی ماه‌های اخیر، موضوع تخصیص پیدا نکردن ارز از سوی بانک مرکزی است، این موضوع تاثیرات مستقیمی بر عرضه کاغذ در بازار دارد؛ مهم‌ترین پیامد آن نیز افزایش شدید قیمت کاغذ است، زیرا واردکننده ناچار است ارز را با نرخ آزاد بخرد و این موضوع مستقیما قیمت نهایی کاغذ تحریر، چاپ کتاب و مطبوعات را افزایش می‌دهد.
از سوی دیگر، بسیاری از واردکنندگان، به‌دلیل نوسان ارز و نبود ارز دولتی، واردات را کاهش می‌دهند یا از فروش کاغذ خودداری می‌کنند که در نتیجه کاهش عرضه در بازار و ایجاد کمبود مقطعی رخ می‌دهد. در دوره‌هایی که ارز تخصیص پیدا نمی‌کند، دلالان کاغذها را در انبارها نگهداری می‌کنند تا در زمان افزایش قیمت بفروشند که این رفتار موجب بی‌ثباتی و التهاب بازار می‌شود.
گزارش‌ها نشان می‌دهد که ثبت سفارش واردات کاغذ به حدود ۹ ماه رسیده و سازوکار تخصیص ارز، دچار تاخیر و کُندی جدی است و این تاخیر به کاهش واردات و ایجاد کمبود در بازار منتج شده است. کارشناسان بازار بر این عقیده‌اند که زمانبر بودن تخصیص ارز و قطع یا کُندی صدور ثبت‌سفارش موجب نوسان عرضه و افزایش قیمت شده است. علاوه بر این نوسان‌های نرخ ارز و انتشار اخبار سیاسی نیز در کنار مشکل تخصیص ارز، افزایش قیمت کاغذ را به‌میزان قابل‌توجهی تشدید کرده است، در چنین شرایطی با گران شدن کاغذ و کمبود آن، برخی نشریات تیراژ خود را کاهش داده، انتشار را به تعویق می‌اندازند یا به نسخه دیجیتال مهاجرت می‌کنند؛ همچنین هزینه سرانه چاپ کتاب و قیمت فروش برای مصرف‌کننده نیز افزایش یافته است. کارخانه‌ها و کارگاه‌های بسته‌بندی که به مقوا و کاغذ خام وابسته‌اند، با افزایش هزینه مواد اولیه روبه‌رو شده و بخشی از هزینه‌ها را به مشتریان نهایی منتقل می‌کنند، در این بخش برای جبران کمبودها، ممکن است بعضی فعالان به مسیرهای غیررسمی روی آورند که کیفیت و قیمت را آسیب‌پذیر می‌کند.
افزایش بی‌ثباتی در بازار کاغذ و مقوا
حمید نیکدل، رئیس اتحادیه فروشندگان کاغذ و مقوا در حالی روز گذشته از ثبات در قیمت بازار سخن گفته که خبرنگار روزنامه «آگاه» در گفت‌وگو با یک ناشر متوجه شد که قیمت کاغذ در هفته گذشته از ابتدای هفته تا اواخر آن چیزی حدود ۴۰۰ هزار تومان افزایش قیمت داشته است.
نیکدل گفته است: اگر اوضاع به همین منوال ادامه پیدا کند، یک ماه آینده قیمت کاغذ باز هم افزایش پیدا می‌کند، اما طی ۱۰ روز گذشته، قیمت کاغذ افزایش زیادی نداشته و سایز ۱۰۰ در ۷۰ آن به بهای دو میلیون و ۵۰ هزار تومان و سایز ۶۰ در ۹۰ آن نیز به قیمت یک‌میلیون و ۷۵۰ هزار تومان در بازار خرید و فروش می‌شود.
در حالی که بازار کاغذ در ماه‌های اخیر با کاهش نسبی عرضه و افزایش بی‌ثباتی در قیمت‌ها مواجه شده، فعالان این حوزه معتقدند ریشه اصلی مشکلات در کاهش همکاری دولت با تشکل‌های صنفی و تاخیر طولانی در تخصیص ارز از سوی بانک مرکزی است. آنان هشدار می‌دهند که تداوم این روند می‌تواند به از دست رفتن اعتماد فروشندگان خارجی و ایجاد بحران در بازار داخلی منجر شود.
بازار کاغذ و مقوا اگرچه در ظاهر با کمبود شدید مواجه نیست، اما فعالان این حوزه از آینده آن ابراز نگرانی می‌کنند. به گفته آنان، مشکلات ساختاری در نظام تخصیص ارز و نبود تعامل میان دولت و بخش خصوصی، زمینه بی‌ثباتی در این بازار را فراهم کرده است. به عنوان مثال، پیشتر شاهد همکاری نزدیک وزارت صمت و بانک مرکزی با تشکل‌های صنفی بودیم، اما در ماه‌های اخیر این تعامل تقریبا قطع شده است. همین موضوع موجب شده فرآیند تامین ارز برای واردات به‌طور چشمگیری طولانی شود.
کاهش تعامل میان دولت و ناشران
سیدحسن میرباقری، رئیس انجمن واردکنندگان کاغذ و مقوا با اشاره به کاهش تعامل میان دولت و ناشران می‌گوید: اگرچه دولت همواره از همکاری با بخش خصوصی سخن می‌گوید، اما در عمل تصمیمات کلان اقتصادی بدون مشورت با تشکل‌های تخصصی گرفته می‌شود. پیشتر جلسات منظم با وزارت صمت و بانک مرکزی برگزار می‌شد، اما اکنون پاسخ‌گویی به حداقل رسیده است. حتی در پیگیری‌های مکرر از دفاتر تخصصی وزارتخانه‌ها نیز پاسخی روشن دریافت نمی‌کنیم. اگر دولت با تشکل‌های صنفی همکاری نکند، هیچ‌یک از طرفین موفق نخواهند بود. ثبات در بازار تنها زمانی ایجاد می‌شود که تصمیمات اقتصادی با مشارکت فعالان همان حوزه گرفته شود، آماه‌ایم تا برای خنثی‌کردن تحریم‌ها هرگونه تعامل و همکاری با دولت داشته باشیم تا بازار به ثبات برسد.بر این اساس می‌توان گفت که براساس اظهارات فعالان صنفی، مسئله اصلی بازار کاغذ و مقوا، نه کمبود عرضه، بلکه بی‌ثباتی در سیاست‌های ارزی و کاهش گفت‌وگو میان دولت و بخش خصوصی است. کارشناسان معتقدند تداوم این شرایط می‌تواند به بحران اعتماد در تجارت خارجی و افزایش قیمت در بازار داخلی منجر شود؛ موضوعی که در نهایت ثبات کل زنجیره تامین فرهنگی و چاپ کشور را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. اما علاوه بر ناشران و کتابفروشان، روزنامه‌داران و مدیران مسئول قشر دیگری هستند که با موضوع گرانی کاغذ مواجه‌اند و کار برایشان حسابی سخت شده است. چند روز پیش یکی از مدیران مسئول روزنامه‌های سراسری در گفت‌وگویی بیان کرده بود که بی‌توجهی دولت پزشکیان به موضوع تخصیص ارز، این بلا را بر سر ناشران آورده است. او گفته بود: در حال حاضر مهم‌ترین مسئله تخصیص ارز مناسب برای ارز کاغذ است که در دولت آقای روحانی، آقای جهانگیری این کار را شروع کرد و همان ارزی که به کالاهای اساسی و اولیه تعلق می‌گرفت برای کاغذ هم تایید کردند. در دولت مرحوم رئیسی هم آقای مخبر همان مسیر آقای جهانگیری را ادامه داد. اما در دولت آقای پزشکیان تقریبا این امر عامدانه یا غیر عامدانه مسکوت ماند. گویی در مجموعه معاونت اول، وزارت صمت، وزارت ارشاد اسلامی و بانک مرکزی مسئله کاغذ آنقدر اهمیت نداشت که آن را دنبال کنند. به عبارتی باوجود اینکه همانند دوران گذشته جلسه‌ای با معاون اول داشتیم و اهمیت موضوع را یادآور شدیم اما پیگیری نشد و ارزی برای کاغذ تخصیص داده نشد. اگر در خاطرتان باشد چند ماه گذشته اعلام کردیم که اصلا کاغذی در بازار وجود ندارد و دولت مجبور شد سریع ارزی برای آن تخصیص دهد ولی ما هنوز کاغذ آن را در بازار نمی‌بینیم و متاسفانه برخی از تجار کاغذ هم از فرصت سوءاستفاده می‌کنند. با این حساب به نظر می‌رسد راه حل رفع این مشکل واضح و ساده است و آن هم تخصیص ارز واردات کاغذ است ولی معلوم نیست چرا دولت می‌خواهد گره دست را به دندان بیندازد.