آگاه: او از چهره‌های شاخص مورخان جدید در اسرائیل است؛ گروهی که با تکیه بر اسناد و شواهد تاریخی، روایت‌های رسمی از شکل‌گیری اسرائیل را به چالش کشیده‌اند. پاپه در کتاب «A Brief History of the Israel–Palestine Conflict» یا همان «صبح شبّات»، تحلیلی موجز اما ژرف از بیش از یک قرن درگیری، اشغال و مقاومت ارائه می‌دهد و تلاش می‌کند ریشه‌های خشونت و بحران را فراتر از رخدادهای معاصر نشان دهد. شهریار شفیعی، مترجم جوان و دغدغه‌مند حوزه ادبیات مقاومت، با انتخاب این اثر و برگزیدن عنوان نمادین «صبح شبّات»، روایتی تازه از فلسطین را برای مخاطب فارسی‌زبان بازآفرینی کرده است. او پیشتر با ترجمه کتاب «من شیرین ابوعاقله هستم» شناخته شده و نگاه متعهدش به مسئله فلسطین را در آثارش دنبال کرده است.
شفیعی معتقد است فراموشی تاریخ به نفع اسرائیل است و بازگویی حقیقت‌های تاریخی از زبان اندیشمندی چون پاپه می‌تواند دریچه‌ای تازه به فهم واقعیت فلسطین بگشاید. کتاب «صبح شبّات» تنها یک روایت تاریخی نیست؛ بازتابی است از بیداری جهانی پس از رویداد هفتم اکتبر و تلاشی برای بازگرداندن فلسطین به مرکز گفت‌وگوهای فرهنگی و انسانی. این گفت‌وگو با شهریار شفیعی نگاهی است به دغدغه‌های او در مسیر ترجمه، نسبت مترجم با حقیقت و رسالت فرهنگی ادبیاتی که می‌خواهد صدای مقاومت باشد. «صبح شبّات» با ۱۴۵ صفحه در انتشارات امیرکبیر منتشر شده است. گفت‌وگوی «آگاه» با شهریار شفیعی را در ادامه می‌خوانید.
شما پیش از این نیز آثاری با موضوع فلسطین مانند کتاب «من شیرین ابوعاقله هستم» ترجمه کرده‌اید. چه دغدغه‌ای باعث شد تا ترجمه کتاب «صبح شبّات» نوشته ایلان پاپه که یک مورخ اسرائیلی است، در اولویت کاری شما قرار بگیرد؟ و به طور خاص، چه ویژگی در رویکرد و تحلیل پاپه برای شما جذابیت داشت؟
ورود جدی من به دنیای ترجمه که به چاپ کتاب انجامید، همین کتاب «من شیرین ابوعاقله هستم» بود و در پی آن حس کردم که در حوزه فلسطین، کارهای زیادی برای انجام دادن وجود دارد. برای همین، یکی از کارهایی که من به صورت روزانه انجام می‌دهم، جست‌وجو و گشت و گذار در وب‌سایت‌های معرفی کتاب خارجی است تا از اخبار روز کتاب دنیا مطلع شوم. من پیش از این نیز آقای ایلان پاپه را می‌شناختم و می‌دانستم که ایشان مورخی منصف هستند. پس از مسئله هفتم اکتبر (طوفان‌الاقصی) نیز مطلع شدم که ایشان به صورت تلویحی این عملیات را تایید کرده و حق را به فلسطینی‌ها داده‌اند. از این جهت، این شخص و این مورخ؛ یعنی خود او و آرا و اندیشه‌هایش برای بنده اهمیت داشت. در همان گشت و گذار در میان کتاب‌های تازه‌چاپ شده در حوزه فلسطین، به کتاب «تاریخ مختصر جنگ اسرائیل و فلسطین» برخوردم و دیدم که کتاب خوبی است. تورقی در متن اصلی کتاب به زبان اصلی انجام دادم و شروع به ترجمه کردم.
عنوان اصلی کتاب «تاریخ مختصر جنگ اسرائیل و فلسطین» است. شما با الهام از عملیات هفت اکتبر، عنوان ترجمه فارسی را «صبح شبّات» انتخاب کرده‌اید. دلیل اصلی این انتخاب نمادین و تاثیر آن بر خواننده ایرانی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا این تغییر عنوان، بار معنایی یا تمرکز خاصی را به ترجمه فارسی اضافه کرده است؟
باید بگویم که بله، علاقه شخصی من به شهید یحیی سنوار و مسئله طوفان‌الاقصی که یک عملیات بی‌نظیر در تاریخ جنگ اسرائیل و فلسطین بوده است، باعث شد که عنوان اصلی کتاب را «صبح شبّات» بگذارم. «شبّات» در زبان عبری به معنی شنبه است و روز شنبه برای یهودیان روز بسیار مهمی است و روز تعطیل آنها نیز به شمار می‌آید. از آنجایی که عملیات بی‌نظیر طوفان‌الاقصی صبح روز شنبه، هفتم اکتبر ۲۰۲۳ انجام شد، من عنوان «صبح شبّات» را برای این کتاب انتخاب کردم. به نظرم این عنوان می‌توانست یک آشنایی‌زدایی بین تیترها و اخباری باشد که معمولا در مورد فلسطین و اسرائیل منتشر می‌شود و شاید به نوعی کلیشه تبدیل شده است. «صبح شبّات» می‌توانست در میان آنها یک آشنایی‌زدایی ایجاد کند و هدف من این بود که توجه مخاطب ایرانی را به خود جلب کند.
ایلان پاپه در فضای آکادمیک و سیاسی اسرائیل به عنوان یک «مورخ جدید» و منتقد سرسخت صهیونیسم شناخته می‌شود. به نظر شما ترجمه آثار مورخی با این جایگاه خاص در فضای نشر ایران، چه ارزش و اهمیتی دارد؟ مخاطب ایرانی باید با چه نگاهی به تحلیل‌های یک مورخ منتقد اسرائیلی نگاه کند؟
جایگاه علمی آقای پاپه در حوزه اندیشه‌ورزی و اندیشه‌های تاریخی و سیاسی، جایگاه مغتنمی است. ایشان با سوابق سیاسی که در اسرائیل دارند (دو دوره نامزد ورود به مجلس نمایندگان و عضویت در یک حزب سیاسی معتبر در آنجا) سال‌هاست که استاد دانشگاه اکستر بریتانیا هم هستند. تمام این سوابق، نظرات آقای ایلان پاپه را در حوزه فلسطین بسیار معتبر و برجسته می‌سازد. همانطور که شما در پرسش گفتید، بله، ایشان ضد سیاست‌های صهیونیستی حزب راست‌گرای اسرائیل است که اکنون نیز بر سر کار است. او این حزب را بسیار افراطی می‌داند و از منظر ایشان، اسرائیل با روی کار آوردن همین حزب رو به زوال خواهد رفت. به نظرم اگر مخاطب ایرانی این جایگاه را درک کند، قطعا ترجمه اندیشه او به فارسی نیز برای او در تحلیل‌ها و نقدهایش مغتنم خواهد بود. اینجا وظیفه مترجمان و دستگاه فرهنگی ماست که بتوانند نظرات و تحلیل‌های افرادی همچون آقای ایلان پاپه و اندیشمندانی مثل ایشان را به سمع و نظر مخاطب ایرانی برسانند.
ترجمه متون تاریخی که درباره یکی از مناقشه‌برانگیزترین موضوعات جهان است، چالش‌های خاصی دارد. مهم‌ترین چالش‌های شما در روند ترجمه «صبح شبّات» چه از نظر اصطلاحات و چه از نظر حفظ بی‌طرفی در انتقال لحن نویسنده چه بود؟
من در خود ترجمه مشکل زیادی از نظر اصطلاحات تاریخی و انتقال لحن نویسنده نداشتم، زیرا آقای پاپه تلاش کرده‌اند که تاریخ را به زبان ساده‌تر و جذاب‌تری بیان کنند. ذاتا متون تاریخی یک خشکی و انعطاف‌ناپذیری با خود دارند اما آقای پاپه با ملاطفت و به سادگی تاریخ را بیان کرده‌اند. مسئله‌ای که در ترجمه این کتاب با آن روبه‌رو بودم و برایم جالب بود، این حس بود که هر چقدر ترجمه جلوتر می‌رفت، بیشتر درک می‌کردم که مخاطب ایرانی چقدر از مسائل تاریخی دور است و ما چقدر در مورد فلسطین هیچ چیز نمی‌دانیم. بسیاری از روی ناآگاهی معتقدند که جنگ اسرائیل و فلسطین از همین هفتم اکتبر ۲۰۲۳ شروع شده است، خیلی‌ها فکر می‌کنند که از سال ۱۹۴۸، سال تاسیس و اعلام استقلال اسرائیل شروع شده است، در حالی که ما با تحلیل‌ها و فکت‌های تاریخی روبه‌رو هستیم که نشان می‌دهد این مسئله، سابقه طولانی دارد و آقای ایلان پاپه در این کتاب همه آنها را بررسی کرده. مسئله‌ای که برایم جالب بود، همین ناآگاهی ما از تاریخ بود.
همانطور که در مقدمه کتاب اشاره کرده‌اید، ناآگاهی از تاریخ می‌تواند به تحریف واقعیت‌ها منجر شود. به نظر شما کتاب «صبح شبّات» چه خلأ تاریخی را در میان مخاطبان فارسی‌زبان پر می‌کند و چرا شناخت ریشه‌های درگیری (قبل از ۱۹۴۸) برای فهم وقایع کنونی (مانند طوفان‌الاقصی) حیاتی است؟
در ادامه پاسخ به سوال قبل باید بگویم که بله، فراموشی تاریخ به نفع اسرائیل است. اگر ما تاریخ را ندانیم، اسرائیل با تحریف آن، جای ظالم و مظلوم را عوض خواهد کرد. پس از مسئله طوفان‌الاقصی (هفتم اکتبر)، پروپاگاندای رسانه‌ای اسرائیل شروع به القای این مطلب به مردم جهان کرده است که جنایاتی که اسرائیل در غزه و فلسطین انجام می‌دهد، نتیجه عملیات طوفان‌الاقصی بوده که طی آن ۱۲۰۰ اسرائیلی کشته و ۲۰۰ نفر به اسارت گرفته شدند؛ در صورتی که واقعا اینطور نیست. اینکه کسی این را باور کند، ناشی از ناآگاهی او از تاریخ است؛ تاریخی که نشان می‌دهد این جنایات اسرائیل در سرزمین تاریخی فلسطین، سابقه‌ای بیش از ۱۰۰ سال دارد. اگر ما بدانیم که چه ظلمی اسرائیل طی دهه‌های قبل بر سر مردم فلسطین آورده است، قطعا عملیات طوفان‌الاقصی را برحق خواهیم دانست. به نقل از کتاب «صبح شبّات»، آقای پاپه می‌گویند که عملیات طوفان‌الاقصی نتیجه خشونت و بمب‌هایی بوده که سال‌ها اسرائیلی‌ها بر سر فلسطینی‌ها انداختند. این شالوده قضیه است که عملیات طوفان‌الاقصی یا هر عملیات دیگری که علیه اسرائیل انجام شود، نتیجه ظلم‌ها و جنایاتی است که آنها بر سر فلسطینی‌ها آورده‌اند. هیچ‌گاه فلسطین شروع‌کننده این زد و خوردهای نظامی نبوده و همیشه اسرائیل پیش‌قدم بوده است در این ظلم و جنایاتی که علیه مردم فلسطین انجام داده؛ از شهرک‌سازی بگیرید تا از بین بردن زیرساخت‌های فلسطین، آواره کردن مردم از زادگاه خود و تخریب خانه‌های فلسطینی‌ها و ... .
کتاب با استقبال خوبی مواجه شده است. واکنش‌های مخاطبان و منتقدان به ترجمه شما و دیدگاه‌های پاپه چگونه بوده است؟ آیا بازخورد خاص و تاثیرگذاری وجود داشته که شما را شگفت‌زده کرده باشد؟
خدا را شکر، هر کسی که کتاب را خوانده است، به روان بودن ترجمه و سادگی انتقال مفاهیم اذعان داشته و من از این بابت خوشحالم که توانسته‌ام قدمی در راه صدای فلسطین بودن و رساندن مظلومیت فلسطین به مخاطب ایرانی بردارم. امیدوارم و دوست دارم عزیزانی که به مسئله فلسطین حساس هستند و فلسطین برایشان مسئله است، این کتاب را بخوانند و آگاهی خود را بالا ببرند.
به نظر می‌رسد پس از رویدادهای هفت اکتبر، توجه به ادبیات و متون تاریخی مرتبط با فلسطین در ایران و جهان افزایش یافته است. این موج توجه چقدر بر سرعت و شیوه انتشار «صبح شبّات» و تصمیمات بعدی شما به عنوان یک مترجم تاثیرگذار بوده است؟
قطعا طوفان‌الاقصی یک انقلاب در جهان و در ایران، بین کسانی که هنوز آزاده هستند و بویی از شرافت برده‌اند، ایجاد کرد. هم می‌توانیم نام آن را انقلاب فرهنگی بگذاریم و هم انقلاب بیداری. انگار که مسئله فلسطین یک پرونده خاک خورده در اعماق بایگانی‌ها بود. طوفان‌الاقصی این پرونده خاک خورده را بیرون آورد و روی میز گذاشت. تعبیر من که البته آن را از بزرگواری شنیده‌ام این است که طوفان‌الاقصی واقعا این کار را کرد؛ انگار که مسئله فلسطین داشت به فراموشی سپرده می‌شد، هژمونی رسانه‌ای غربی داشت بر واقعیت و حقیقتی که آنجا در جریان است، غلبه پیدا می‌کرد و طوفان‌الاقصی این هژمونی را شکست داد و دوباره توجه‌ها را جلب کرد. همه در تکاپو بودند و هر کس به اندازه وسع خود در تلاش بود که کاری برای فلسطین انجام دهد. در این بین، هنرمندان، شاعران، نویسندگان و مترجمان نیز سهم خود را داشتند. برای من هم قطعا یکی از عوامل مهم در ترجمه کتاب آقای ایلان پاپه، همین داغ بودن قضیه هفتم اکتبر بود که حدودا چهار ماه شبانه‌روز تلاش کردم تا این کتاب سریع ترجمه شود و در کمترین زمان به دست مخاطب برسد.
بسیاری از مترجمانی که در حوزه فلسطین کار می‌کنند، کار خود را فراتر از یک فعالیت ادبی می‌دانند. شما جایگاه یک مترجم در انتقال پیام ادبیات مقاومت و ایجاد یک روایت مقابل روایت مسلط غربی را چگونه تعریف می‌کنید؟
وظیفه مترجمان در مقوله رسانه و فرهنگ این است که یک مدیوم و پل بین دو زبان باشند؛ از این لحاظ، وظیفه خطیری بر عهده دارند. اگر این حوزه را محدود به مسئله فلسطین کنیم، بدون شک وظیفه مترجم، یک وظیفه انسانی و بسیار مهم است. بالاخره ما بعد از طوفان‌الاقصی در دنیا دیدیم که چه کسانی و چه آزادگانی در هر صنف و کسوتی که بودند، آمدند و از فلسطین حمایت کردند. همه اینها، چه در حوزه اخبار، چه در حوزه رسانه، چه در حوزه کتاب و ادبیات و مطبوعات، باید به زبان‌های دیگر نیز ترجمه شود و به گوش مردم دیگر جهان برسد. وظیفه‌ای که بر عهده ماست، رساندن این پیام‌ها، اخبار، ادبیات و کتاب‌ها به گوش مخاطب ایرانی است.
کتاب با وجود حجم کم، خلاصه‌ای تحلیلی از یک قرن مناقشه را ارائه می‌دهد. این فشردگی اطلاعات و زبان ساده پاپه برای مخاطب عام را چقدر موثر می‌دانید؟ آیا تلاشی برای روان‌تر شدن متن برای این حجم از اطلاعات فشرده داشته‌اید؟
بله، من تمام تلاشم این بود که این متن، خشکی معمول متون تاریخی را نداشته باشد و در ساده‌ترین و روان‌ترین وجه ممکن به دست مخاطب برسد تا مخاطب هنگام خواندن کتاب احساس خستگی نکند. میزان موفقیت را مخاطب باید تشخیص دهد و ان‌شاءالله که توانسته باشم به این مهم دست پیدا کنم.
آیا در حال حاضر اثر دیگری از ایلان پاپه یا مورخان و نویسندگان حوزه فلسطین را در دست ترجمه دارید؟ برنامه‌های آینده شما در حوزه ترجمه و انتشار آثاری با موضوع ادبیات مقاومت چیست؟
برنامه‌ای که الان برای آینده دارم و اثری که در دست ترجمه دارم، زندگینامه شهید یحیی سنوار است. کتاب جدید آقای ایلان پاپه هم با عنوان «اسرائیل بر لبه پرتگاه» اخیرا، حدود یک ماه است که به زبان انگلیسی منتشر شده است. نیم‌نگاهی به آن داشته‌ام اما هنوز تصمیم نگرفته‌ام که به سراغ آن بروم. اما کاری که اکنون در دست دارم و ان‌شاءالله ترجمه آن به زودی تمام خواهد شد، زندگینامه سیاسی، شخصی و سرگذشت‌نامه شهید یحیی سنوار است.