آگاه: عضو شورای شهر تهران با اشاره به گزارش‌های متعدد مردمی و رسانه‌ای از مشاهده سگ در خطوط اتوبوس و مترو، به‌خصوص مسیر ایران‌خودرو به شهرک شهید باقری، گفت این کار نه تنها نقض صریح حقوق شهروندی سایر مسافران است، بلکه خطری واقعی و چندجانبه برای سلامت عمومی، نظم شهری، بهداشت محیطی و فرهنگ بومی به شمار می‌رود. این تذکر، که خواستار ابلاغ فوری مقررات، اطلاع‌رسانی گسترده، نظارت میدانی و ارائه گزارش یک‌ماهه از شهرداری شد، یادآوری مجددی است بر اجرای ماده ۲۵ منشور حقوق مسافران در حمل و نقل زمینی که حمل هرگونه احشام و حیوان را به‌طور مطلق ممنوع اعلام کرده است.

سابقه قانونی: ممنوعیتی ریشه‌دار 
ممنوعیت حمل حیوانات در وسایل نقلیه عمومی، پدیده‌ای نوظهور نیست. از سال ۱۳۰۴ شمسی، آیین‌نامه‌های وزارت کشور و دادگستری، نحوه نگهداری و همراه داشتن حیوانات در معابر عمومی را تنظیم کرده‌اند. ماده ۲۷۶ قانون مجازات عمومی (قدیمی) و ماده ۲۵ منشور حقوق مسافران، حمل احشام را مغایر با مقررات صنفی و شهری دانسته و آن را ممنوع اعلام کرده‌اند. در آبان ۱۴۰۰، طرح «صیانت از حقوق عامه در برابر حیوانات خطرناک» در مجلس اعلام وصول شد و در ماده ۶۸۸ مکرر، حمل سگ در وسیله نقلیه عمومی را با جریمه تا ۱۰ میلیون ریال همراه کرد. پلیس راهور تهران نیز در مرداد ۱۴۰۰، با سگ‌گردانی در خودرو برخورد قضایی و خودروها را تا سه ماه توقیف کرد.این قوانین، تنها کاغذ سیاه نیستند؛ ریشه در فرهنگ دینی و فقهی ایران دارند. در فقه شیعه، سگ نجس‌العین است و تماس با بزاق یا بدن خیس آن، نجاست می‌آورد. مراجع تقلید، نگهداری سگ در خانه را مکروه و سگ‌گردانی در معابر عمومی را حرام دانسته‌اند. این دیدگاه، نه تنها در میان نسل سنتی، بلکه در میان اکثریت شهروندان تهرانی که روزانه از مترو و اتوبوس استفاده می‌کنند، غالب است.

فرهنگ ایرانی: حیوان، ابزار یا نماد
در ادبیات کلاسیک ایران، سگ نماد وفاداری در شاهنامه است، سگ به عنوان نگهبان در زندگی، به ویژه در کشاورزی و دامداری به کار گرفته می‌شده و ابزاری برای رفع نیاز مردم بوده است. اما همراه روزمره آنان نبوده است، مگر در زمان جنگ و شکار. گرچه ایرانیان با حیوانات برخوردی مهربانانه داشته‌اند، اما حضور حیوانات در منزل و اندرونی زندگی بسیار کمرنگ و ناچیز بوده است.
اما در عصر مدرن، افزایش نگهداری سگ در میان برخی جوانان طبقه متوسط، ناشی از تقلید از فرهنگ غربی است. گرچه این روند، با شکاف نسلی عمیق همراه است: نسل سنتی، سگ را نجس، اسراف و تقلید کورکورانه می‌داند اما نسل جوان، آن را عضو خانواده می‌نامد. آمار غیررسمی از پت‌شاپ‌ها و دامپزشکان تهران نشان می‌دهد حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار سگ خانگی در پایتخت وجود دارد، اما بیش از ۴۰‌درصد آنها فاقد میکروچیپ، واکسیناسیون کامل و گواهی سلامت هستند. این عدم مسئولیت‌پذیری صاحبان، خطر نگهداری این حیوانات را دوچندان می‌کند و زمینه‌ساز اعتراضات مردمی شده است. علاوه بر این، گزارش موارد متعددی از گازگرفتگی سگ در سال‌های اخیر، نگرانی‌ها را بسیار افزایش داده است.

وضعیت جهانی: ایران سختگیر، اما منطقی
در حالی که برخی کشورهای غربی مانند انگلیس، آلمان، فرانسه و کانادا حمل سگ را با شرایط سختگیرانه (قلاده، کیف حمل، واگن ویژه، فیلتر HEPA، نظافت شیمیایی) مجاز کرده‌اند، ایران جزو ۱۰ درصد کشورهایی است که حمل حیوانات خانگی در حمل و نقل عمومی شهری در آن کاملا ممنوع است. البته در کشورهایی مانند هند، تایلند، اندونزی و ویتنام، حمل سگ محدود به حیوانات کوچک در کیف و جعبه حمل و ساعات غیرپیک است. اما اگر منطقی نگاه کنیم، تفاوت کلیدی در اجازه حمل، مربوط به زیرساخت و آمادگی بهداشتی است: متروهای اروپا مجهز به فیلتر HEPA و تعویض هوا در هر سه دقیقه هستند؛ واگن‌های تهران، فیلتر مورد نیاز را ندارند و تعویض هوا هر ۱۰ تا ۱۵ دقیقه انجام می‌شود. نظافت شیمیایی و UV در اروپا روزانه انجام می‌شود؛ در تهران، تنها شیوه نظافت آب و جارو است. واکسیناسیون اجباری و میکروچیپ در اروپا ۱۰۰ درصد است؛ در ایران کمتر از ۶۰‌درصد. این تفاوت‌ها، اجرای درخواست حمل حیوانات را در ایران غیرممکن و خطرناک می‌سازد.

تهدیدات سلامتی: چرا عاقل کند کاری...
حمل سگ در فضاهای بسته، تهدیدی مستقیم برای سلامت عمومی است. پروتئین Can f ۱ در بزاق، ادرار و پوست سگ، تا شش ماه در محیط باقی می‌ماند و غلظت آلرژن را تا ۱۰ برابر افزایش می‌دهد (Journal of Allergyand Clinical Immunology, ۲۰۲۳) حدود ۲۰ درصد شهروندان ایرانی به آلرژن‌های حیوانات حساسیت دارند و حمل حتی یک سگ، می‌تواند حمله آسم، عطسه مداوم یا واکنش‌های شدید ایجاد کند.بیماری‌های زئونوز مانند توکسوپلاسموز (خطر برای زنان باردار و جنین)، لپتوسپیروز (تب، نارسایی کلیه)، سالمونلا (از عوامل مسمومیت) و کمپیلوباکتر (از عوامل عفونی) از مدفوع و بزاق سگ منتقل می‌شوند. انگل‌های خارجی مانند کک، کنه و شپش به لباس و پوست اشخاص می‌رسند و درماتیت (التهاب و بیماری‌های پوستی) ایجاد می‌کنند. انتقال و ابتلا به عفونت قارچی میکروسپوروم کانیس نیز به‌ویژه در کودکان شایع است.
فوبیای سگ نیز واقعی و خطرناک است: ۵ تا ۱۰ درصد جمعیت دچار حمله پانیک، افزایش ضربان قلب و اضطراب شدید می‌شوند که این امر برای سالمندان و بیماران قلبی، مرگبار است. مدفوع یا ادرار حیوان در محیط، رشد E. coli و استافیلوکوک که از عوامل عفونت هستند را تسریع می‌کند و بوی نامطبوع، آسایش عمومی را نابود می‌سازد. سازمان جهانی بهداشت (WHO)، حمل و نقل عمومی را منبع ۲۰ درصد عفونت‌های تنفسی می‌داند و افزودن حیوانات، این خطر را چند برابر می‌کند. بماند که اگر در شهر گشته باشید، دیده‌اید که متاسفانه سگ‌گردانان، به ادرار و مدفوع کردن سگ‌های خود در معابر توجه چندانی ندارند و تعداد اندکی از آنها مدفوع حیوانات خود را جمع می‌کنند.

حقوق شهروندی: اولویت با اکثریت، نه اقلیت
شهروندان معترض می‌پرسند: «چرا من که آلرژی دارم، باید در مترو عطسه کنم؟» یا «اگر کودکم از سگ بترسد، چه؟» یا «اگر لباسم نجس شود و برای نماز مشکل پیدا کنم، چه؟» حمل سگ، حقوق اکثریت مسافران را نقض می‌کند. نظم عمومی به‌هم می‌ریزد: پاس، گاز، فرار، درگیری یا حتی حمله ناگهانی (مانند ویدیوی وایرال شده در سال ۱۴۰۲ در اتوبوس تهران که زنی به خاطر سگ با صاحبش درگیر شد) علاوه بر اینکه زیرساخت حمل و نقل تهران آمادگی استفاده برای حیوانات را ندارد، فرهنگ اجتماعی ما نیز با این موضوع مسئله دارد و مسائل بهداشتی هم در این زمینه مطرح است.

کارهایی که شهرداری باید انجام دهد
تذکر سوده نجفی، نه تنها دفاع از قانون، بلکه دفاع از سلامت، حقوق، آسایش و هویت فرهنگی میلیون‌ها شهروند تهرانی است. حمل سگ در حمل و نقل عمومی، تهدیدی چندجانبه برای بهداشت، نظم، فرهنگ و حقوق شهروندی است. اکنون شهرداری موظف است:
مفاد ماده ۲۵ منشور حقوق مسافران را فورا به رانندگان، کارکنان و متصدیان ابلاغ کند؛ اطلاع‌رسانی گسترده از طریق تابلوهای ایستگاه‌ها، اپلیکیشن‌های حمل و نقل، صداوسیما و شبکه‌های اجتماعی انجام دهد؛ نظارت میدانی و بازرسی روزانه از خطوط اتوبوسرانی و مترو را آغاز کند؛ ظرف یک ماه، گزارش جامع اقدامات را به شورای اسلامی شهر تهران ارائه دهد. تا زمانی که زیرساخت‌های بهداشتی، فرهنگ مسئولیت‌پذیری صاحبان حیوانات و قوانین حمایتی از حقوق اکثریت وجود ندارد، ممنوعیت مطلق حمل حیوانات خانگی در حمل و نقل عمومی، تنها راه حفظ سلامت، امنیت و آسایش شهروندان است. تهران، شهری برای انسان‌هاست، نه میدان سگ‌گردانی.