آگاه: طبق اعلام مجتبی یوسفی، عضو هیات رییسه مجلس شورای اسلامی، انتخابات اعضای هیات رییسه برای دومین اجلاسیه مجلس دوازدهم قراراست روز سه‌شنبه، ششم خردادماه ۱۴۰۴ برگزار شود. یوسفی همچنین از برنامه‌ریزی برای دیدار نمایندگان با رهبر انقلاب اسلامی در روز چهارشنبه، هفتم خردادماه، خبر داد؛ دیداری که طبق سنت دوره‌های گذشته، بلافاصله پس از تعیین ترکیب هیات رییسه برگزار خواهد شد.
صف‌آرایی نامزدهای نایب رییسی؛ ۶ چهره در میدان رقابت
تا لحظه تنظیم این گزارش، ۶ تن از نمایندگان مجلس به‌طور رسمی آمادگی خود را برای کاندیداتوری در انتخابات نواب رییس مجلس اعلام کرده‌اند. چهره‌هایی که سابقه قابل‌توجهی در مدیریت پارلمانی دارند و حضورشان می‌تواند ترکیب هیات رییسه را با تحولات معناداری مواجه کند. این افراد عبارت‌اند از: علی نیکزاد، نماینده اردبیل و نایب رئیس اول کنونی مجلس، حمیدرضا حاجی‌بابایی، نماینده همدان و نایب رییس دوم کنونی، عبدالرضا مصری، نماینده کرمانشاه و نایب رییس سابق مجلس در دوره‌های پیشین، حسینعلی حاجی‌دلیگانی، نماینده شاهین‌شهر و از چهره‌های فعال در مباحث اقتصادی، حجت‌الاسلام مجتبی ذوالنور، نماینده قم و از اعضای برجسته جریان اصولگرا و علیرضا منادی سفیدان، نماینده تبریز و رئیس کمیسیون آموزش مجلس. این ۶ نفر، هر یک سابقه‌ای پررنگ در فعالیت‌های پارلمانی دارند و برخی آنان، همچون نیکزاد و حاجی‌بابایی، از حمایت گسترده جریان انقلاب اسلامی در مجلس برخوردارند. با این حال، تحلیلگران پارلمانی معتقدند که لیست نامزدها ممکن است تا روز رای‌گیری دچار تغییر شود؛ چرا که رقابت‌ها، همواره با انصراف برخی چهره‌ها یا اضافه‌شدن چهره‌های جدید همراه است. وزن‌کشی نهایی درون فراکسیون‌ها، به‌ویژه فراکسیون انقلاب اسلامی، تعیین‌کننده نهایی خواهد بود.
ریاست مجلس؛ شانس دوباره قالیباف؟
با آغاز زمزمه‌های انتخابات، نگاه‌ها بیش از هر چیز به جایگاه ریاست مجلس معطوف شده است؛ کرسی‌ای که اکنون در اختیار محمدباقر قالیباف، چهره شناخته‌شده اصولگرا و شهردار پیشین تهران، قرار دارد. در همین زمینه، موسی غضنفرآبادی، رییس فراکسیون انقلاب اسلامی مجلس، به‌صراحت اعلام کرده است که این فراکسیون برای اجلاسیه دوم مجلس دوازدهم از ریاست مجدد قالیباف حمایت خواهد کرد. به گفته غضنفرآبادی، جلسه فراکسیون برای نهایی‌کردن لیست نامزدهای مورد حمایت طی روزهای آینده برگزار می‌شود. او با تأکید بر اینکه قالیباف در مجلس دوازدهم رقیب جدی برای ریاست ندارد، مدعی شده است که رییس کنونی مجلس حدود ۲۰۰ رای مطمئن در اختیار دارد. غضنفرآبادی افزود: ما در مجلس کسی را نداریم که در سطح ریاست فعلی مجلس باشد و بخواهد به‌عنوان رییس مطرح شود. وی همچنین برخی انتقادها و مخالفت‌ها با ریاست قالیباف را ناشی از «تخریب‌های بیرونی» دانست و تاکید کرد که عملکرد پرتلاش رییس مجلس در حوزه‌های مختلف، باعث شده این انتقادات اثری بر تصمیم نهایی نمایندگان نداشته باشد.
نقشه راه انتخابات و سازوکار آیین‌نامه‌ای
براساس آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی، انتخابات هیات رییسه برای مدت یک سال برگزار می‌شود و محدودیتی برای تکرار انتخاب افراد در دوره‌های متوالی وجود ندارد. ترکیب هیات رییسه شامل رییس، دو نایب‌رییس، ۶ دبیر و سه ناظر است. انتخاب رییس با اکثریت مطلق آرا انجام می‌شود، اما انتخاب سایر اعضا با اکثریت نسبی صورت می‌گیرد. فرآیند کاندیداتوری نیز طبق روال گذشته، ابتدا با ثبت‌نام و سپس با رای‌گیری علنی در صحن علنی مجلس دنبال می‌شود. در برخی موارد، رقابت برای کرسی‌ها با تشکیل ائتلاف‌های موقت میان فراکسیون‌ها یا حمایت‌های منطقه‌ای و جناحی شکل می‌گیرد.
تحلیل آرایش سیاسی در بهارستان
آن‌گونه که شواهد نشان می‌دهد، فراکسیون اکثریت مجلس یعنی «فراکسیون انقلاب اسلامی» همچنان قدرت تعیین‌کنندگی بالایی در شکل‌گیری هیات رییسه دارد. با توجه به اعلام صریح حمایت این فراکسیون از قالیباف، احتمال تداوم ریاست وی بر مجلس دوازدهم تقویت شده است. با این حال، پاره‌ای از تحلیلگران سیاسی بر این باورند که شکاف‌هایی که گاه در رای‌گیری‌های پیشین میان فراکسیون انقلاب و دیگر طیف‌های اصولگرا یا مستقلین دیده شده، ممکن است در این دور از انتخابات نیز تکرار شود. در چنین شرایطی، برخی کرسی‌های غیرریاست مانند نواب رییس یا دبیران، می‌توانند شاهد غافلگیری‌های سیاسی باشند.
نتیجه‌گیری: انتخاباتی برای تثبیت یا تغییر؟
انتخابات پیش‌روی هیات رییسه مجلس دوازدهم، آزمونی برای ارزیابی وزن سیاسی جریان‌ها، وفاداری نمایندگان به فراکسیون‌ها و عملکرد مدیریتی یک سال گذشته است. اگر قالیباف بار دیگر ریاست مجلس را در دست بگیرد، می‌توان از ثبات مدیریتی و سیاسی در بهارستان سخن گفت؛ اما اگر چهره‌های تازه‌نفس در ترکیب هیات رییسه قرار گیرند، شاید شاهد تحرک و چرخش نسبی در نوع مدیریت و تنظیم اولویت‌های تقنینی باشیم. آنچه مسلم است، رقابت در هفته‌های پیش‌رو تنها به انتخابات ختم نخواهد شد. نوع آرایش سیاسی نمایندگان، تعیین چهره‌های تأثیرگذار برای سال دوم مجلس دوازدهم و سرنوشت لوایح کلیدی دولت، همگی تحت تأثیر نتایج این انتخابات قرار خواهند گرفت. بنابراین، همه نگاه‌ها تا ششم خرداد، به صحن علنی بهارستان دوخته شده است.
جای خالی زنان در هیات رییسه مجلس
رقابت برای کرسی‌های هیات رییسه مجلس شورای اسلامی، در حالی مدنظر قرار گرفته که زنان نیز برای کسب این کرسی‌ها اعلام آمادگی کرده‌اند. از این رو در سال اول فعالیت مجلس دوازدهم نیز هیچ یک از بانوان نماینده نتوانستند به هیات رییسه مجلس راه پیدا کنند، از این رو گمانه‌زنی‌ها درباره افرادی که قصد تصاحب کرسی هیات‌رییسه مجلس را دارند، بیشتر شده است، در این میان نام تعدادی از زنان نماینده برای آزمودن شانس خود برای کسب یکی از ۱۲ کرسی هیأت رئیسه که متشکل از یک رئیس، دو نایب رئیس، ۶ دبیر و سه ناظر است به چشم می‌خورد و طبق گفته‌های رئیس فراکسیون زنان مجلس تاکنون سه نماینده زن برای حضور در هیات رییسه مجلس اعلام آمادگی کرده‌اند. فاطمه محمدبیگی، ضمن بیان این مطلب، در گفت‌وگویی عنوان کرد: زنان نماینده هیچ چیزی کمتر از آقایان ندارند و حتی در برخی مواقع و موضوعات، پیشتاز و پرچم‌دار نیز هستند. حضور زنان در هیات رییسه می‌تواند در تنظیم لوایح و طرح‌ها و اولویت بخشی به مسائل حوزه زنان و خانواده و پررنگ‌شدن حکمرانی فرهنگی و اجتماعی این قشر از جامعه، موثر باشد. وی با اشاره به اینکه فعلا دو یا سه نفر از خانم‌ها، تمایل خود را برای حضور در انتخابات هیات ریسه مجلس اعلام کرده‌اند، گفت: البته در این زمینه گفت‌وگوها در حال انجام هست، ان شاءالله ببینیم که تا اجلاسیه دوم چند نفر خواهان حضور در هیات رییسه هستند، برای حضور خانم‌ها مانند آقایان، محدودیتی وجود ندارد. رییس فراکسیون زنان مجلس تصریح کرد: اینکه آقایان به این موضوع باور داشته باشند که برای حوزه‌های مختلف تخصصی، به ویژه اجتماعی و فرهنگی، خانم‌ها هم می‌توانند در هیات رییسه حضور داشته باشند و رای بدهند، بسیار مهم است، بسیاری از خانم‌های نماینده، توانمندی لازم را دارند ولی متاسفانه دیده نمی‌شوند. مجلس باید اجازه دهد که توانمندی بانوان در سطوح عالی حکمرانی دیده شود.
حضور ۱۲۵ زن در طول ۱۲ دوره مجلس در خانه ملت
بررسی تاریخچه ادوار مجلس نشان می‌دهد که تاکنون و طی ۱۲ دوره مجلس، ۱۲۵ زن به‌عنوان منتخب مردم به مجلس راه یافته‌اند؛ در دوره اول تا سوم مجلس ۴ نفر، در دوره چهارم ۹ نفر، در دوره پنجم ۱۴ نفر، در دوره ششم ۱۳ نفر، در دوره هفتم ۱۳ نفر، در دوره هشتم ۸ نفر، در دوره نهم ۹ نفر، دوره دهم ۱۷ نفر و در دوره یازدهم ۱۶ زن به‌عنوان نمایندگان مردم در مجلس حضور داشته‌اند و در دوره دوازدهم نیز ۱۴ نفر از زنان در هرم سبز بهارستان به ایفای نقش نمایندگی مردم مشغول هستند.
به هرحال باید نظاره‌گر بود و دید نمایندگان مجلس شورای اسلامی این بار و در دومین سال فعالیت مجلس دوازدهم، از ۱۲ کرسی هیات رییسه مجلس چه میزان را به بانوان اختصاص می‌دهند. آیا بانوان می‌توانند بعد از ۲۱ سال دوباره به هیات رییسه مجلس شورای اسلامی راه یابند یا باز هم از پایین جایگاه هیات رییسه، به ایفای وظیفه نمایندگی خود خواهند پرداخت؟