آگاه: «چالش آب در ایران» عبارتی است که هرچند طی سال‌های گذشته به طرق مختلف از سوی کارشناسان و متخصصان این حوزه مطرح شده، اما هیچ‌گاه به‌اندازه امروز جدی گرفته نشده است. از طرف دیگر با گرم‌ترشدن هوا، روزهای آینده را باید روزهایی دانست که تهران برای گذشتن از مشکل کم‌آبی، نیازمند همراهی گروه‌های مختلف مردم است. بنفشه زهرایی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران که طی روزهای اخیر صحبت‌های او پیرامون وضعیت ذخایر آبی تهران حاشیه‌ساز شده است، در گفت‌وگویی از شرایط بحرانی کشور در این حوزه می‌گوید و معتقد است دیگر زمان برای جبران کم‌کاری گذشته دولت‌ها در حکمرانی مطلوب آب، وجود ندارد.
او با بیان اینکه واقعیت این است که سال‌هاست دولت‌های مختلف از طیف‌های مختلف سیاسی، در تابستان مردم را دعوت به صرفه‌جویی کرده‌اند گفت: «واقع‌بینانه اگر نگاه کنیم، شهروندان چندان توجهی هم به این درخواست‌ها نکرده‌اند و دیده‌اند که آبی هم قطع نشده و حداقل در بسیاری از شهرهای بزرگ ازجمله تهران، علت درخواست دولتمردان از مردم برای صرفه‌جویی هیچ‌گاه به جزییات روشن نشده است. البته که مدیران دستگاه‌های مسئول مثل شرکت آب منطقه‌ای تهران یا شرکت آب‌وفاضلاب استان تهران یا حتی وزارت نیرو، دلایل بسیار قانع‌کننده‌ای برای تشویق مردم به صرفه‌جویی در سال‌های قبل داشته‌اند ولی بعضا ملاحظات غیرفنی مانع شده که نگرانی‌های مربوط به این دلایل به مردم منتقل شود.»
او دور نگه‌داشتن مردم از واقعیات و آسیب‌پذیری‌های سیستم‌های تامین آب شهرها را انتخاب درستی نمی‌داند و معتقد است: «یکی از نتایج کاملا قابل‌پیش‌بینی این اتفاق همین بوده که حساسیت مردم نسبت به درخواست‌های دولت برای صرفه‌جویی در مصرف آب بسیار کم شده است. با این حال باید بگویم که به‌طور خاص درباره تابستان امسال و مسئله تامین آب تهران و ۴۲ شهر دیگری که دچار تنش آبی هستند، موثرترین کاری که دانشگاهیان می‌توانند انجام بدهند، دعوت مردم به همکاری در مدیریت مصرف آب و صرفه‌جویی است. در این دو ماه باقی‌مانده از تابستان، فرصت کافی برای جبران کم‌کاری‌های گذشته دولت‌های در حکمرانی مطلوب آب نیست و تذکر در این زمینه جز مخدوش‌کردن اراده جمعی برای صرفه‌جویی در مصرف آب حاصلی ندارد.»
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران درباره اقدامات صورت‌گرفته از سوی جامعه علمی برای حل بحران آب ادامه داد: «در گذشته و به‌خصوص سال‌های اخیر، دانشگاهیان تلاش‌های زیادی برای هشداررسانی در مورد فرجام خطرناک ادامه روند موجود حکمرانی آب ارائه کرده‌اند. در بعضی موارد مثل مشکل شوری آب سد گتوند، احیای دریاچه ارومیه یا سیلاب‌های بسیار شدید سال ۱۳۹۸، دولت در جلب کمک دانشگاهیان پیشقدم بوده و تیم‌های چند ده یا حتی چند صدنفره از دانشگاهیان و کارشناسان خبره بخش خصوصی را برای بررسی‌های عمیق کارشناسی و ارائه راهکار به کار گرفته است. در بسیاری موارد دیگر، خود دانشگاهیان برای صدور هشدار و ارائه راه‌حل پیشقدم بوده‌اند. البته دولت‌ها کمتر از هشدارها و راه‌حل‌های ارائه‌شده توسط دانشگاهیان برای تغییر بنیادی در رویه‌های حکمرانی و مدیریت منابع آب استفاده کرده‌اند و اصل مشکل نیز همین‌جاست.»
زهرایی به راهکارهای کوتاه‌مدت برای عبور از بحران کم‌آبی اشاره و تصریح کرد: «در کوتاه‌مدت و به‌خصوص تابستان سال جاری، باید همکاری مردم در شهرهای دارای تنش برای مدیریت مصرف آب جلب شود. این کار نیازمند همکاری دانشگاه‌ها و همه گروه‌های مرجع و مورداعتماد مردم به‌خصوص در بخش غیردولتی است. واقعیت این است که دولت‌ها سرمایه‌گذاری‌های بسیار زیادی در توسعه زیرساخت‌های تامین آب کلان‌شهرهایی مثل تهران کرده‌اند. از حیث ایجاد ظرفیت تامین آب، شاید حتی بیشتر از مقدار لازم ظرفیت‌سازی شده است. خشکسالی بسیار شدید سال جاری که در پی چهار سال خشک قبلی محقق شده، هر سیستم تامین آبی را با چالش مواجه می‌کند.»
او در همین زمینه ادامه داد: «در بسیاری از کشورهای به مراتب پرآب‌تر از تهران یا سایر شهرهای بزرگ ایران و با امکانات مالی به مراتب بهتر، در سال‌های خشک محدودیت‌های آبیاری فضای سبز، محدودیت فعالیت استخرها، توزیع کاهنده‌های مصرف و نظایر این فعالیت‌ها و محدودیت‌ها مکرر در رسانه‌ها گزارش شده است. در شهرهای پرتنش ایران نیز در تابستان جاری، باید راهکارهای مدیریت مصرف و قطع فعالیت‌های نه‌چندان ضروری با مصرف آب بالا صورت گیرد. در درازمدت اما اصلاحات بنیادی در نظام حکمرانی آب کشور ضروری است. تقویت نظام شایسته‌سالاری و تخصص‌محوری در قوای سه‌گانه مهم‌ترین و زیربنایی‌ترین اقدام است. در این صورت است که توصیه‌های دانشگاهیان در دولت و سایر قوا خریدار پیدا خواهد کرد.»
موضوع قابل‌توجه در صحبت‌های عضو هیئت علمی دانشگاه تهران نقش تحریم‌ها در عدم‌عبور کشور از بحران کم‌آبی است. او در این باره گفت: «متاسفانه تحریم‌ها بر محیط‌زیست ایران آثار منفی شدیدی داشته است و منابع آب شاید بیشترین آثار منفی عمدتا در اثر ضرورت خودکفایی غذایی از طریق تولید داخل را تجربه کرده است. محدودیت‌های واردات و ایجاد فضای غیررقابتی برای تولیدکنندگان داخلی، باعث افت کیفیت محصولات مهمی نظیر کنتورها و ابزارهای اندازه‌گیری و پایش منابع و مصارف و بازچرخانی آب شده است. اگر چه صنعت آب ایران در بسیاری از زمینه‌ها خودکفاست و در سال‌های پس از انقلاب اسلامی، از واردکننده به صادرکننده خدمات مهندسی در حوزه‌های مختلف آب تبدیل شده‌ایم، ولی کیفیت بسیاری از خدمات در حوزه‌های مختلف تامین، بازچرخانی و مدیریت مصرف آب از سطح مطلوبی برخوردار نیست. به‌عبارت‌دیگر توانمندی در کشور وجود دارد، ولی این توانمندی لزوما با کیفیت مناسبی در سطح کشور بالفعل نشده است.»
زهرایی درباره توان علمی دانشگاه‌ها برای ارائه راهکارهای علمی و عملی با هدف برون‌رفت از شرایط فعلی ادامه داد: «دانشگاه‌ها از نهادهای مرجع با سرمایه اجتماعی بالا هستند. قطعا اگر بحث دعوت مردم به صرفه‌جویی در مصرف آب باشد، دانشگاهیان می‌توانند نقش موثری ایفا کنند. دانشگاه‌ها به‌خصوص در شهرهای دارای تنش آبی، باید از طریق راه‌اندازی پویش‌های مدیریت مصرف آب و استفاده از ظرفیت فعالیت‌های جهادی دانشجویی، در آگاه‌سازی اقشار مختلف جامعه نقش‌آفرینی کنند.»
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه راهکارهای مدیریت مصرف آب که در ایران پیاده‌سازی شده، تفاوت چندانی با راهکارهای مورد توجه در سایر کشورها ندارد، خاطرنشان کرد: «مدیریت مصرف آب شهری ناظر به دو حوزه رفتار و ابزار مصرف است. کاهش زمان دوش‌گرفتن به حداکثر هشت دقیقه، بستن شیر آب هنگام مسواک‌زدن یا شستن دست‌ها از نمونه‌های تغییر رفتار مصرف است. تغییر رفتار نیاز به ارتقای سواد آبی و آگاهی‌بخشی دارد که این امر همکاری متخصصان با انواع‌واقسام رسانه‌ها را می‌طلبد. در بخش ابزار مصرف، استفاده از کاهنده مصرف آب مثل درافشان (پرلاتور)، سردوش یا فلاش‌تانک‌های کم‌مصرف نمونه ابزارهای قابل‌استفاده برای مدیریت مصرف آب هستند. این ابزارها با کیفیت مناسبی در بازار ایران موجودند و استفاده از آنها می‌تواند حتی در صورت عدم‌تغییر رفتار مصرف، منجر به صرفه‌جویی در مصرف آب شود.»
۲۱ مرداد ۱۴۰۴ - ۱۲:۵۰
امروز دیگر زمان را برای عبور از «چالش آب در ایران» از دست داده‌ایم و نه‌تنها پایتخت کشور با کم‌آبی روبه‌رو شده، بلکه تنش‌های آبی که در دیگر استان‌ها وجود دارد نیز در آینده نه‌چندان دور به چالشی بزرگ‌تر تبدیل خواهد شد.