آگاه: گفت‌وگوی محمدجعفری قنواتی، از نویسندگان و پژوهشگران فولکلور و فرهنگ عامه با خبرگزاری کتاب ایران در سالروز درگذشت این پژوهشگر بزرگ ادبیات عامه را در ادامه می‌خوانید.
محمدجعفری قنواتی در پاسخ به اینکه آثار انجوی شیرازی (۱۱ جلد کتاب در زمینه فرهنگ مردم ایران شامل مثل‌ها، قصه‌ها و آداب و رسوم) چه جایگاه و اهمیتی در حوزه پژوهش در فرهنگ عامه دارند، می‌گوید: «بخش مهمی از فعالیت‌های انجوی شیرازی درحقیقت درخواست از مخاطبان برنامه رادیویی فرهنگ مردم بود که آثار خود را در حوزه فرهنگ مردم برایش ارسال کنند، تا در مجموعه‌هایی در قالب کتاب منتشر شود. حدود سه‌هزارنفر از ایرانیان که برخی جوان و نوجوان بودند در این طرح مشارکت کردند و از سال ۱۳۵۲ به بعد این مطالب در قالب کتاب عرضه شدند. مجموعه چهارجلدی (قصه‌های ایرانی) یکی از ارزشمندترین آثار به‌یادگارمانده از انجوی شیرازی است که مطالب آن در دهه ۵۰ با همراهی محمود ظریفیان و سیداحمد وکیلیان تدوین شده و ناب‌ترین قصه‌های ایرانی را شامل می‌شود. دیگر اثر ارزشمند انجوی «تمثیل و مثل» است که قرار بود جلد دوم نیز داشته باشد که به سبب خانه‌نشینی او محقق نشد و ۱۰ سال بعد سیداحمد وکیلیان، از دستیاران انجوی در تهیه آن اثر، کتابی را با توضیحات و تعلیقات با همان نام منتشر کرد.
روایت «تمثیل و مثل» متعلق به دهه‌های ۴۰ و ۵۰ یعنی حدود ۶۰ سال پیش است. در این کتاب نیز شمار فراوانی قصه ثبت شده است. این کتاب به همراه چهار جلد قصه‌های ایرانی دقیق‌ترین روایت‌ها از قصه‌های ایرانی هستند. در اهمیت این کتاب‌ها همین بس که ۸۰ درصد قصه‌های کتاب مشهور اولریش مارزلف آلمانی به نام «طبقه‌بندی قصه‌های ایرانی» از این کتاب‌ها گرفته شده است. هنوز سه برابر حجم مطالبی که از انجوی منتشر شده، گزارش‌های مکتوب و چاپ نشده وجود دارد که متعلق به برنامه رادیویی «فرهنگ مردم» است که در شش دهه با اجرای وی ساعت ۲۱ سه‌شنبه‌ها به مدت دو ساعت پخش می‌شد. وی همیشه تاکید می‌کرد که باید زبان راوی کاملا در روایت و بازنویسی فولکلور حفظ شود و حتی تلفظ اشتباه راوی باید با امانت‌داری بیاید. برای نمونه وی تاکید می‌کرد که اگر راوی در قصه‌ای ۱۰ بار کلمه‌ای را تکرار کرده، مثلا گفت رفت و رفت و رفت... باید به همین شکل بیان شود و پایبندی به زبان راوی برایش یک اصل خدشه‌ناپذیر بود.
افزون بر قصه‌ها، وی همچنین صاحب کتاب «جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان» است که متاسفانه تنها دو جلد آن منتشر شد. مطالب این کتاب در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ فراهم شده و به معرفی آداب و رسومی می‌پردازد که امروز تنها از یکی از آنها، یعنی شب یلدا نقشی برجای‌مانده است. در مجموع می‌توان گفت اگر آثار ارزشمند انجوی شیرازی از جمله این کتاب‌ها نبود، ما خلأ مهمی در شناسایی بخش‌هایی از هویت، ادبیات و تاریخ فرهنگی خود داشتیم و بی‌شک خدمات وی در حوزه فولکلور ایرانی در سطح جهانی بسیار تاثیرگذار بوده است.
او درباره اشخاصی که از انجوی شیرازی متاثر بودند، اضافه می‌کند: «اشخاص زیادی از انجوی متاثر بودند. در مرحله نخست باید از دستیاران او یاد کرد. به‌ویژه باید از استادم زنده‌یاد سید احمد وکیلیان یاد کرد. وکیلیان پس از انجوی شاخص‌ترین پژوهشگر فولکلور ایران، به‌ویژه در حوزه قصه‌شناسی بوده است که شهرتی جهانی دارد. بسیاری از قصه‌شناسان کشورهای دیگر برای آشنایی با قصه‌های ایرانی با او مراوده داشتند. وی سال‌ها عضو انجمن بین‌المللی قصه‌شناسی بود. خدمات وی را به فرهنگ ایران نمی‌توان در یک مصاحبه کوتاه برشمارد. با قطع و یقین عرض می‌کنم که بخشی از تاثیرات مرحوم انجوی بر پژوهش‌های فولکلور ایران مدیون فعالیت‌های استادم زنده‌یاد وکیلیان بوده است. روان هر دو بزرگوار در مینو تا جاودان در آرامش باد.» همچنین جعفری قنواتی درباره اینکه پژوهش‌های انجوی شیرازی، چقدر می‌تواند برای داستان‌نویسان و شاعران معاصر، منبع الهام باشد و به غنی‌ترشدن داستان و شعر امروز کمک کند، می‌افزاید: «در همه جهان یکی از منابع مهم الهام و نیز اقتباس نویسندگان خلاق و شاعران بزرگ، ادبیات عامه است. متاسفانه در گذشته چندان به این موضوع توجه نمی‌شد، اما طی دو تا سه دهه گذشته خوشبختانه توجهی ویژه به ادبیات عامه از سوی داستان‌نویسان شده است که باید آن را به فال نیک گرفت.»
محمدجعفری قنواتی درباره کتاب «فردوسی‌نامه» انجوی شیرازی که در آن به قصه‌ها و اعتقادات عامه درباره فردوسی پرداخته، می‌گوید: «فردوسی‌نامه» نیز مانند «جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان» اثری ارزشمند و بی‌نظیر در معرفی بخش‌هایی از فرهنگ و فولکلور ایرانی است و اگر این اثر تهیه نمی‌شد در شاهنامه‌شناسی کمبودی بزرگ داشتیم. «فردوسی نامه» شامل حکایات درجه یک و ناب از زبان مردم درباره شاهنامه و فردوسی است که بخشی از آن در کشورهای فارسی‌زبان غیر از ایران نیز روایت می‌شوند.
جعفری قنواتی، باتوجه‌به اینکه انجوی شیرازی از دوستان نزدیک صادق هدایت بود. در پاسخ به پرسشی درباره اینکه آیا پژوهش‌های هدایت در فرهنگ عامه در گرایش انجوی به تحقیق در این زمینه نقش داشته است، تاکید می‌کند: «بله نقش تعیین‌کننده در این حوزه داشته و می‌توان گفت انجوی تحت تاثیر هدایت وارد این زمینه کاری شد و حتی بر اساس طرح هدایت کتابچه‌های برنامه فرهنگ مردم رادیو را تهیه کرد. انجوی مجله‌ای هم به نام «آتشبار» منتشر می‌کرده و فعالیت‌های مطبوعاتی نیز داشته است. او در زمان انتشار «آتشبار» فردی کاملا سیاسی بود و بعد از کودتای ۱۳۳۲ که یک دوره به خارک تبعید شد به پژوهش در حوزه فولکلور پرداخت.»
۲۶ شهریور ۱۴۰۴ - ۱۱:۳۴
سید ابوالقاسم انجوی شیرازی، معروف به نجوا، از پژوهشگران ادبی ایران بود که از وی آثار متعددی در حوزه‌های مختلف ادبیات ازجمله تصحیح دیوان حافظ شیرازی، گردآوری غزل‌ها و رباعی‌های مولانا و تالیف «فردوسی‌نامه» شامل پژوهش در باب زندگی فردوسی با محوریت ادبیات عامه به‌یادگارمانده است. اما بیشترین پژوهش‌ها و خدمات وی به تالیف کتاب‌های ارزشمند و نگارش مقالات در باب فولکلور و فرهنگ عامه اختصاص دارد که ۱۱ جلد کتاب را در این حوزه شامل می‌شود.