آگاه: رشد جمعیت و تراکم آن در برخی شهرهای کشور از یک‌سو و بی‌توجهی به توسعه زیرساخت‌های تامین منابع موردنیاز از سوی دیگر، موجب بروز ناترازی در تامین آب و انرژی برای شهرهای مختلف کشور شده است. این در حالی است که در دو دهه اخیر نیز برخی علائم طبیعی و هشدارهای کارشناسان نشان می‌داد که بهره‌برداری بی‌رویه و غیراصولی از منابع آبی جاری و زیرزمینی، چه پیامدهای جبران‌ناپذیری خواهد داشت؛ اما متاسفانه ظاهرا نهادهای مسئول و متولی در عرصه محیط‌زیست یا دیگر دستگاه‌های بهره‌بردار از منابع طبیعی به هر چیزی توجه داشته‌اند، غیر از ظرفیت و توان زیست‌محیطی کشور. نتیجه این بی‌تدبیری‌ها، موجب خشکی زاینده‌رود در مرکز ایران و ده‌ها تالاب و آبگیر در گوشه‌وکنار کشور و حتی مرگ دریاچه ارومیه در شمال غرب کشور شده است.
اما جدای از تمام این مصیبت‌ها و فجایع زیست‌محیطی، نباید به فرارسیدن پاییز و زمستان امید بست و منتظر ماند که حتما دل آسمان به حال ما بسوزد و بگرید تا وضعیت از آن چیزی که هست، بدتر نشود. در شرایط فعلی که کشور درگیر تغییرات اقلیمی گسترده از یک‌سو و بی‌تدبیری در عرصه مدیریت منابع آبی شده است، باید به صورت جدی به راهکارهای میان‌مدت و بلندمدت مدیریت آب و انرژی در کشور فکر کرد؛ وگرنه باید برای سال‌های متمادی منتظر زمستان‌های سخت و تابستان‌های داغ بود.
همان‌طور که دولت چهاردهم در ماه‌های اخیر روی توسعه نیروگاه‌های خورشیدی تمرکز کرده است، باید برای وضعیت کشاورزی و بهره‌گیری از سیستم‌های نوین آبیاری نیز فکر جدی کرد. جایگزینی روش‌های سنتی آبیاری با سیستم‌های تحت‌فشار و هوشمند در بخش کشاورزی که حدود ۹۰ درصد مصرف آب کشور را به خود اختصاص داده، ضروری است. همچنین باید برای احیای سفره‌های آب زیرزمینی اقدامات عاجل و جدی کرد. برای این امر نیز باید پروژه‌های تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها، کنترل بهره‌برداری از چاه‌ها و جلوگیری از حفر چاه‌های غیرمجاز اجرایی شده و در اولویت قرار گیرند.
از دیگر اقدامات فنی و کارشناسی شده توسعه سیستم‌های تصفیه فاضلاب و استفاده از آب‌های بازیافتی برای مصارف غیرشرب، مانند کشاورزی و صنعت است که می‌تواند فشار بر منابع آب شیرین را کاهش دهد. اما در زمینه بهینه‌سازی مصرف انرژی نیز باید راهکارهای عملیاتی را پیگیری کرد. سرمایه‌گذاری گسترده در توسعه نیروگاه‌های خورشیدی (که به‌تازگی مورد توجه و تمرکز قرار گرفته) و نیروگاه‌های بادی باتوجه‌به ظرفیت‌های بالای ایران در این زمینه می‌تواند وابستگی به منابع فسیلی را کاهش دهد. از سوی دیگر، در زمینه بهبود بازدهی انرژی باید اقداماتی انجام داد. نوسازی نیروگاه‌های موجود، عایق‌بندی ساختمان‌ها، استانداردسازی لوازم برقی و توسعه سیستم‌های مدیریت انرژی از جمله این راهکارهاست. همچنین ایجاد شبکه‌های توزیع هوشمند انرژی برق که امکان مدیریت پویای عرضه و تقاضا را فراهم می‌کنند، از اهمیت بالایی برخوردار است. اما راهکارهای یکپارچه هم در این عرصه باید موردتوجه قرار بگیرند. ایجاد نهادهای بین‌بخشی برای هماهنگی سیاست‌های آب و انرژی و تدوین برنامه‌های توسعه پایدار با درنظرگیری تغییرات اقلیمی ضروری است. همچنین سرمایه‌گذاری در پژوهش‌های کاربردی در زمینه فناوری‌های نوین آب و انرژی، از جمله شیرین‌سازی آب با کمترین مصرف انرژی و توسعه سیستم‌های ذخیره‌سازی انرژی؛ جنگل‌کاری با گونه‌های بومی مقاوم به خشکی و مقابله با بیابان‌زایی برای حفظ چرخه طبیعی آب از جمله دیگر راهکارهای موثر هستند و البته نکته مهم دیگر همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی و حتی استفاده از تجربیات موفق کشورهای دیگر در این زمینه است. برای نمونه نیز می‌توان به نمایشگاهی در زمینه استفاده از منابع آبی و انرژی اشاره کرد که هفته آینده در کشور امارات برگزار می‌شود و می‌تواند محلی برای تبادل تجربیات یا الگوبرداری از تجربیات کشورهای دیگر باشد، به امید اینکه آن دستاوردها و نتایج را بتوان در کشور اجرایی کرد.
در رثای منابعی که از دست داده‌ایم
رضا ظریفی _ دبیر تحریریه
۲۹ شهریور ۱۴۰۴ - ۲۲:۴۵
از قدیم می‌گفتند «جیک‌جیک مستونت بود، فکر زمستونت بود؟» این ضرب‌المثل مصداق بارز این روزهای وضعیت آب و برق و گاز در کشور ماست.