آگاه: سابقه مناقشه بر سر جزایر سه‌گانه به دوران فتحعلی‌شاه قاجار بازمی‌گردد که بریتانیا مدعی شد در مسیر سرکوب دزدان دریایی خلیج‌فارس، باید حاکمیت جزایر مرزهای جنوبی (اعراب) و شمالی (ایران) محدوده را بر عهده بگیرد. اقدامی که با مخالفت جدی دولت ایران مواجه شد که اولا اتباع ایرانی به دزدی دریایی نمی‌پردازند و حتی اگر چنین باشد، دولت ایران آنها را مجازات خواهد کرد. سپس انگلستان طبق عهدنامه‌های مجمل در ۱۸۰۹ و مفصل در ۱۸۱۲ پذیرفت که «برای استقرار در هر نقطه از این دریا باید از ایران اجازه بگیرد. ولی به دنبال تضعیف دولت مرکزی در پی جنگ‌های ایران و روسیه و همچنین ناتوانی از حفظ هرات و افزایش تهدیدات انگلستان علیه بندر بوشهر، به‌تدریج حاکمیت نیروهای دریایی بریتانیا بر جزایر گسترش یافت؛ تا اینکه با وقوع ناآرامی‌ها و پراکندگی‌های دولت مرکزی در اواخر قاجار، این جزایر در ۱۹۲۱ به اشغال بریتانیا درآمده به عنوان بخشی از شیخ‌نشین شارجه تلقی شد.
با تاسیس امارات متحده عربی در ۱۹۷۱ و خروج نیروهای نظامی بریتانیا، ایران که طی دوران اشغال، هرگز حاکمیت بریتانیا را نپذیرفته بود، تصمیم به اعاده حیثیت این جزایر گرفت. به‌خصوص که در فرآیند مذاکرات دوجانبه تهران و لندن، انگلستان قول مساعدت در خصوص بازگشت جزایر را در صورت مساعدت ایران در برگزاری رفراندوم استقلال بحرین، داده بود. اما نهایتا اقدام ایران به بازپس‌گیری جزایر، پس از خروج نظامیان انگلستان، به درگیری نظامی مختصری نیز انجامید. ولی امارات از ابتدای تاسیس، همواره مدعی بوده که به دلیل واگذاری حاکمیت این جزایر به شیخ‌نشین‌های عربی شارجه و ابوظبی در حاشیه خلیج‌فارس از سوی انگلستان، ایران نمی‌تواند مدعی این موضوع باشد. در خصوص اهمیت این جزایر، از یک‌سو اهمیت ژئوپلیتیک آن مطرح است. بازیگری که بر این جزایر سلطه داشته باشد، می‌تواند تنگه هرمز را کنترل کرده و به جهت امکان ایجاد اخلال و ممانعت در حمل‌ونقل انرژی که از این آبراه بین‌المللی در جریان است، اهرم فشار مناسبی در اختیار دارد. اما وجهه دیگر اهمیت آن، خاک سرخ ابوموسی است که برای استفاده دز معادن، کاربرد دارد.
باتوجه‌به همین اهمیت بوده که ایران علاوه‌بر برگزاری مانورهای نظامی یک‌جانبه و چندجانبه (ازجمله با همراهی روسیه و چین)، سعی کرده است تا با تجهیز و استقرار تسلیحات نظامی پیشرفته ازجمله انواع موشک‌های پیشرفته پدافند هوایی و ضدناوهای دشمن، موشک‌های کروز و دیگر تسلیحات تهاجمی و دفاعی، موقعیت دفاعی این جزایر را ارتقا دهد.
با پیروزی انقلاب اسلامی و تاسیس شورای همکاری خلیج‌فارس که به هدف جلوگیری از سرایت موج انقلاب به کشورهای سلطنتی منطقه غرب آسیا شکل گرفته بود؛ امارات متحده عربی محمل قوی‌تری برای تقویت ادعاهایش یافت. به بیان دیگر، امارات تصمیم گرفت با یارگیری از کشورهای عربی و غربی، به‌تدریج این زمینه را فراهم سازد که موضع حقوقی ایران برای مالکیت بر جزایر را تضعیف کند. با شکل‌گیری پرونده هسته‌ای که برای اولین‌بار پس از جنگ تحمیلی، پرونده‌ای درباره ایران را به شورای امنیت فرستاده بود، این امیدواری برای حاکمان امارات افزایش یافت که شاید بتوانند پرونده جزایر سه‌گانه را نیز در شورای امنیت مطرح کنند. به همین دلیل، مسیر اصلی را در تقویت رابطه امارات با اعضای دائم شورای امنیت دیدند. این نکته قابل‌ذکر است که بر پایه سند رسمی «فرآیندها و دستاوردهای شورای همکاری»، از سال ۱۹۹۲ به بعد موضوع سه جزیره به‌صورت «بند ثابت» در بیانیه‌های شورای همکاری تکرار می‌شود. به همین دلیل کشورهای دیگری که بیانیه‌های مشترکی با شورای همکاری امضا کرده‌اند؛ لاجرم این بند را نیز مورد امضای خود قرار داده‌اند که می‌توان به این موارد اشاره کرد:
بیانیه مشترک شورای همکاری با چین در ۹ دسامبر ۲۰۲۲ با تاکید بر حمایت از «ابتکار و تلاش‌های امارات» برای رسیدن به راه‌حل مسالمت‌آمیز درباره سه جزیره از طریق مذاکره دوجانبه / دیوان بین‌المللی دادگستری
بیانیه مشترک وزرای خارجه کشورهای عضو شورای همکاری با روسیه در ۱۰ ژوئیه ۲۰۲۳ با «حمایت از همه تلاش‌های مسالمت‌آمیز، از جمله ابتکار و مساعی امارات، برای حل‌وفصل موضوع سه جزیره از طریق مذاکره دوجانبه یا دیوان بین‌المللی دادگستری»
بیانیه مشترک وزرای خارجه کشورهای عضو شورای همکاری با آمریکا، در ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۳ با «تجدید حمایت از دعوت امارات برای رسیدن به راه‌حل مسالمت‌آمیز اختلاف بر سر جزایر سه‌گانه.»
بیانیه مشترک شورای همکاری با بریتانیا در ۲۶ سپتامبر ۲۰۲۳ با حمایت از دعوت امارات برای حل مسالمت‌آمیز اختلاف بر سر سه جزیره از طریق مذاکره دوجانبه یا دیوان بین‌المللی دادگستری
بیانیه نخستین اجلاس مشترک سران شورای همکاری خلیج‌فارس با رهبران اتحادیه اروپا در ۱۶ اکتبر ۲۰۲۴ با تصریح به ضرورت «پایان اشغال سه جزیره امارات از سوی ایران»
پس از مواضع همسوی چین، روسیه، آمریکا و اتحادیه اروپا در قبال ادعاهای شورای همکاری و به طور خاص امارات متحده عربی درباره ادعای مالکیت جزایر سه‌گانه؛ تقلای این ائتلاف برای پیگیری سیاسی و ایجاد زمینه‌های حقوقی علیه ایران افزایش یافته است.
حمله هوایی اسرائیل به ایران و تضعیف نیروهای مقاومت در جریان جنگ غزه نیز، بر انگیزه حامیان ادعاهای امارات در غرب افزود. چنانکه مایکل روبین، پژوهشگر ارشد موسسه مطالعاتی امریکن اینترپرایز و مشاور پیشین وزارت دفاع آمریکا که سمپاتی شدیدی به رژیم صهیونیستی دارد، طی یادداشتی مورخ ۲۵ ژانویه ۲۰۲۵ منتشرشده در تارنمای این اندیشکده به آمریکا پیشنهاد می‌کند که زمینه اشغال جزایر از سوی امارات را فراهم کند: «اهمیت واقعی این جزایر امروزه در موقعیت استراتژیک آنها درست در آن‌سوی تنگه هرمز است. این جزایر بر خطوط دریایی تسلط دارند و دارای آب‌های سرزمینی هستند. آنها همچنین کشتیرانی را آسیب‌پذیر می‌کنند، زیرا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در هر یک از آنها نیرو مستقر کرده است. شاید برای اصلاح اشتباهات گذشته، ایالات متحده باید به امارات متحده عربی علامت دهد که اگر تفنگ‌داران دریایی اماراتی بخواهند جزایر را تصرف کنند، واشنگتن نه میانجی‌گری خواهد کرد و نه دخالت. باتوجه‌به انزوایی که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در پایگاه‌های جزیره‌ای خود با آن مواجه است، نیروهای ایرانی مستقر در آنجا احتمالا در صورت کمبود غذا، آب و سوخت به‌سرعت تسلیم خواهند شد. بازداشت و خلع‌سلاح نسبتا ساده خواهد بود. ابوظبی احتمالا می‌تواند از عمان برای بازگرداندن نیروهای سپاه دستگیرشده به ایران و همچنین هر مهاجر ایرانی که پس از فتح توسط ایران در ۱۹۷۱ در جزایر ساکن شده بودند، درخواست کمک کند.»
در شرایط کنونی به نظر می‌رسد ضرورت دارد که دستگاه سیاست خارجی ایران در وهله اول تلاش کند حساسیت افکار عمومی داخلی نسبت به ادعاهای امارات را برانگیزد. لازم است همان‌طور که موضوع نام خلیج‌فارس و استفاده بازیگران دیگر از واژه‌های جعلی، مورد سرزنش و حساسیت افکار عمومی قرار گرفته، مسئله حاکمیت جزایر سه‌گانه نیز برای اقشار مختلف، تبیین شود. در این مسیر حتی از ظرفیت‌های دیاسپورای ایرانی نیز برای فشار به دولت‌مردان غربی ازجمله آمریکا بهره‌برداری کند. در وهله بعدی، این موضوع نیازمند تلاش نمایندگی ایران در سازمان ملل برای مقابله با تلاش‌های حقوقی امارات است. لازم است که جمهوری اسلامی با یارگیری در مجمع عمومی و همچنین بهبود رابطه با چین و روسیه، از هرگونه طرح ادعای امارات در شورای امنیت، جلوگیری کند. نهایتا در آخرین مرحله باید با احیای بازدارندگی نظامی کشور و برگزاری مانورهای نظامی در خلیج‌فارس، ازجمله با همکاری کشورهای همسایه مانند پاکستان یا چین و روسیه، هرگونه انگیزه و اراده‌ای در رهبران امارات برای اقدام نظامی علیه جزایر را در نطفه خنثی کند. افزایش نیروهای نظامی حول جزایر، انجام آزمایش‌های موشکی در ساحل خلیج‌فارس و موارد مشابه می‌تواند در این خصوص راه‌گشا باشد.
ادعاهای شورای همکاری خلیج‌فارس درباره جزایر سه‌گانه
دکتر احسان کیانی ـ پژوهشگر ارشد مسائل بین‌الملل
۲۹ شهریور ۱۴۰۴ - ۲۲:۵۸
به تازگی وزرای خارجه شورای همکاری خلیج‌فارس پس از برگزاری نشست مشترک با وزیر خارجه ژاپن در کویت، یک بیانیه پایانی در مورد تحولات منطقه از جمله فلسطین، ایران، سوریه و لبنان صادر کردند. در این بیانیه مواضع قبلی شورای همکاری درباره سه جزیره تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی تکرار و ادعا شده که این جزایر سه‌گانه متعلق به امارات متحده عربی است.