آگاه: سخنان اخیر عراقچی بار دیگر به جهانیان ثابت کرد که ایران هیچگونه عدول و عقب‌نشینی از مواضع خود نخواهد داشت و کماکان غنی‌سازی خط قرمز کشورمان است. اما علت اصرار و تاکید مقامات کشورمان بر حفظ و تقویت توانمندی غنی‌سازی چیست؟ چرا غنی‌سازی از نان شب واجب‌تر است؟
غنی‌سازی اورانیوم یکی از مهم‌ترین و پرچالش‌ترین فناوری‌های هسته‌ای در جهان است. در این فرآیند، نسبت ایزوتوپ شکافت‌پذیر در اورانیوم طبیعی افزایش پیدا می‌کند تا امکان استفاده از آن در سوخت راکتورهای هسته‌ای فراهم شود.
همین فرآیند دروازه ورود به دنیای وسیع انرژی هسته‌ای است که از نیروگاه‌های برق گرفته تا تولید داروهای نجات‌بخش برای بیماران سرطانی کاربرد دارد؛ بدون این روند، بسیاری از نیروگاه‌ها، راکتورهای تحقیقاتی و حتی پروژه‌های فضایی قادر به فعالیت نیستند.
غنی‌سازی اورانیوم به‌عنوان یک فناوری محوری در انرژی هسته‌ای و سیاست بین‌الملل اهمیت فراوانی دارد؛ اهمیت غنی‌سازی اورانیوم از آنجا ناشی می‌شود که این فناوری می‌تواند به دو مسیر متفاوت منتهی شود؛ از یک‌سو، از اورانیوم غنی‌شده در سطح‌های پایین برای تولید سوخت راکتورهای برق، تولید رادیوداروها و کاربردهای تحقیقاتی و صنعتی مثل تولید ایزوتوپ‌های پزشکی و توسعه فناوری‌های کشاورزی استفاده می‌شود؛ این کاربردها می‌تواند مزایای بزرگی برای توسعه اقتصادی و سلامت عمومی داشته باشد.
از سوی دیگر، افزایش سطح غنی‌سازی تا درصدهای بسیار بالا ظرفیت بالقوه تولید مواد شکافت‌پذیر مورد نیاز برای سلاح‌های هسته‌ای یا برخی کاربردهای نظامی دیگر را فراهم می‌آورد. به همین دلیل، غنی‌سازی همواره در کانون مناقشات سیاسی و امنیتی جهان قرار دارد.
در بعد استفاده صلح‌آمیز، انرژی هسته‌ای فراتر از تولید برق است؛ پزشکی و درمان سرطان به کمک پرتودرمانی و تولید رادیودارو؛ کشاورزی و مواد غذایی با پرتودهی برای افزایش ماندگاری و کنترل آفات؛ صنعت ساخت و ساز با رادیوگرافی صنعتی و آزمایش غیر مخرب؛ محیط زیست و آب از طریق فناوری آب‌شیرین‌کنی و رهگیری ایزوتوپی منابع آب؛ فضا با استفاده از مولدهای هسته‌ای در ماموریت‌های دوردست و ... از جمله این موارد هستند.
تولید برق هسته‌ای
یکی از اصلی‌ترین و شناخته‌شده‌ترین کاربردهای اورانیوم غنی‌شده، استفاده در نیروگاه‌های برق هسته‌ای است. در این نیروگاه‌ها، سوختی با غنای پایین (حدود سه تا پنج درصد U-۲۳۵) در قلب راکتور قرار می‌گیرد و واکنش‌های شکافت هسته‌ای، گرمای عظیمی تولید می‌کنند. این گرما برای به حرکت درآوردن توربین‌ها و در نهایت تولید برق به کار می‌رود. بنابراین بیشترین مصرف اورانیوم غنی‌شده در نیروگاه‌های هسته‌ای است؛ جایی که میلیون‌ها مگاوات برق بدون انتشار گازهای گلخانه‌ای تولید می‌شود. کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، تولید پایدار و امنیت انرژی از جمله مهم‌ترین مزیت‌های نیروگاه‌های هسته‌ای است؛ برخلاف نیروگاه‌های فسیلی، نیروگاه‌های هسته‌ای تقریبا بدون انتشار دی‌اکسید کربن کار می‌کنند. از سوی دیگر، در شرایطی که انرژی‌های تجدیدپذیر مانند خورشید و باد متناوب هستند، نیروگاه هسته‌ای، برق ثابت و پایدار به شبکه تزریق می‌کند و در سایه وجود آن، بسیاری از کشورها با تکیه بر سوخت هسته‌ای، از وابستگی به واردات نفت و گاز می‌کاهند. در جهان امروز، فرانسه، آمریکا، روسیه، چین و ژاپن از جمله کشورهایی هستند که بخش بزرگی از برق خود را از طریق نیروگاه‌های هسته‌ای تامین می‌کنند.
ایزوتوپ‌های پزشکی
غنی‌سازی اورانیوم نقشی حیاتی نیز در حوزه پزشکی دارد. راکتورهای تحقیقاتی که با سوخت غنی‌شده کار می‌کنند، ایزوتوپ‌های پزشکی تولید می‌کنند. این ایزوتوپ‌ها پایه اصلی بسیاری از روش‌های تشخیص و درمان هستند. بدون رادیوداروها، میلیون‌ها بیمار سرطانی یا قلبی در جهان امکان تشخیص دقیق بیماری یا درمان مناسب را از دست می‌دهند. همین موضوع اهمیت راهبردی غنی‌سازی را در حوزه سلامت نشان می‌دهد.
انرژی هسته‌ای در حوزه صنعت نیز کاربردهای گسترده‌ای دارد. یکی از مهم‌ترین آنها رادیوگرافی صنعتی است. در این روش، با استفاده از پرتوهای هسته‌ای، جوش‌ها و سازه‌های فلزی با دقت بررسی می‌شوند تا کوچک‌ترین ترک یا نقص شناسایی شود. کنترل کیفیت در صنایع نفت و گاز، بررسی سازه‌ها و تعیین خواص مواد از جمله کاربردهای انرژی هسته‌ای در صنعت است. پل‌ها، سدها و سازه‌های حساس با روش‌های اخذ شده از فناوری هسته‌ای، آزمایش می‌شوند؛ برای شناخت مقاومت و استحکام فلزات و مواد صنعتی از این روش‌ها استفاده می‌شود. این کاربردها، ایمنی و کیفیت صنایع بزرگ را تضمین می‌کنند.
امنیت غذایی با فناوری هسته‌ای
انرژی هسته‌ای تنها به برق و پزشکی محدود نمی‌شود. در کشاورزی، فناوری هسته‌ای برای بهبود کیفیت محصولات و افزایش امنیت غذایی به کار می‌رود. پرتودهی مواد غذایی با دوزهای کنترل‌شده می‌تواند آفات و میکروب‌ها را از بین ببرد، بدون آنکه ارزش غذایی محصول کاهش یابد. افزایش ماندگاری محصولات کشاورزی مانند خرما، سیب‌زمینی و پیاز، کنترل آفات بدون استفاده از سموم شیمیایی، بهبود کیفیت بذرها و افزایش بازدهی محصولات از جمله این موارد است.
این فناوری به‌ویژه برای کشورهایی که با مشکل ضایعات غذایی یا محدودیت منابع مواجه‌اند، اهمیت فراوان دارد. پرتودهی مواد غذایی یعنی اینکه یک ماده غذایی مثل خرما، ادویه، مرغ یا آجیل را برای چند دقیقه در معرض پرتوهای خاص و کنترل‌شده قرار می‌دهند؛ طی این فرآیند محصولات غذایی در معرض مقدار کنترل‌شده‌ای از پرتوهای یون‌ساز قرار می‌گیرند؛ این پرتوها بدون باقی‌ماندن در ماده غذایی یا ایجاد رادیواکتیویته در آن، به‌منظور افزایش ایمنی، بهبود کیفیت و افزایش ماندگاری غذا مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ به این ترتیب، فناوری هسته‌ای به طور مستقیم با امنیت غذایی و بهبود کیفیت محصولات ارتباط دارد. فناوری هسته‌ای در حوزه محیط‌زیست نیز کاربردهای چشمگیری دارد. یکی از مهم‌ترین کاربردها، استفاده از ایزوتوپ‌ها برای ردیابی منابع آب است. دانشمندان با بررسی ایزوتوپ‌های موجود در آب‌های زیرزمینی، می‌توانند مسیر حرکت آب، میزان تجدیدپذیری و حتی سن منابع آبی را مشخص کنند. آب‌شیرین‌سازی با انرژی هسته‌ای، بررسی تغییرات اقلیمی و مدیریت منابع طبیعی از جمله کاربردهای محیط‌زیستی این انرژی است. راکتورهای هسته‌ای می‌توانند گرمای لازم برای شیرین‌سازی آب در مقیاس صنعتی را تامین کنند. تحلیل ایزوتوپ‌های موجود در یخ‌ها و رسوبات نیز اطلاعات ارزشمندی درباره تغییرات آب‌وهوایی ارائه می‌دهد. از سوی دیگر با کمک فناوری هسته‌ای می‌توان بهره‌برداری پایدار از منابع آب و خاک را برنامه‌ریزی کرد که تمام آنها موضوعی حیاتی برای کشورهای کم‌آب هستند. این فناوری ابزاری علمی برای مدیریت منابع حیاتی زمین است.