۱۸ آبان ۱۴۰۴ - ۱۰:۳۳

«منشور کوروش کبیر» به‌عنوان نخستین منشور حقوق بشر جهان که بر احترام به تنوع فرهنگی تاکید دارد، پنج‌شنبه هفته گذشته در اجلاس یونسکو از سوی کشورهای عضو یونسکو مورد تایید قرار گرفت و به رسمیت شناخته شد. به همین بهانه، قصد داریم معرفی کوتاهی از نخستین فرد ایرانی که متن منشور کوروش را از زبان بابلی به فارسی ترجمه کرده است، داشته باشیم.

آگاه: استوانه کوروش یکی از مهم‌ترین آثار باستانی جهان است که به عنوان نخستین منشور حقوق بشر شناخته می‌شود. این استوانه در سال ۱۲۸۵ خورشیدی توسط هرمز رسام، باستان‌شناس ایرانی، در بابل کشف شد. جنس این استوانه از گل رس بوده و شامل ۴۰ خط به زبان آکدی و خط میخی بابلی است.
این اثر تاریخی به سال ۵۳۹ پیش از میلاد بازمی‌گردد، زمانی که کوروش پس از شکست بخت‌النصر و فتح بابل، دستور نگارش این متن را داد و در آن از سیاست‌ها و اقدامات خود برای برقراری عدالت، آزادی و احترام به باورهای مردم سخن می‌گوید. استوانه کوروش که در روزهای اخیر، در صحن چهل‌وسومین کنفرانس عمومی یونسکو در سمرقند به‌عنوان یکی از نخستین منشورهای حقوق بشر جهان که بر احترام به تنوع فرهنگی تاکید دارد، به رسمیت شناخته شد و از سوی کشورهای عضو یونسکو مورد تایید قرار گرفت؛ اکنون در موزه بریتانیا در لندن نگهداری می‌شود. بخشی از این استوانه که در گذشته جدا شده بود و در دانشگاه ییل آمریکا قرار داشت، بعدها به موزه بریتانیا منتقل و به استوانه اصلی متصل شد. عبدالمجید ارفعی نخستین ایرانی است که توانسته متن منشور کوروش را از زبان بابلی به فارسی ترجمه کند. وی زبان‌شناسی متخصص در زبان‌های ایلامی و آکدی است که این زبان‌ها کلید فهم و رمزگشایی منشور هستند. او در دهه ۱۳۵۰ خورشیدی (دهه ۷۰ میلادی) از روی مولاژ منشور کوروش که در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود، متن اصلی بابلی منشور را با دقت و وسواس فراوان خواند و آن را به فارسی برگرداند. قبل از او هنری راولینسون منشور کوروش را به زبان انگلیسی ترجمه کرده بود. ترجمه او نخستین ترجمه مستقیم از زبان اصلی است که به ایرانیان امکان داد متن کوروش را بی‌واسطه و دقیق بخوانند. ارفعی تاکید دارد که منشور سخن از صلح، آرامش و بازگرداندن مردم به خانه‌هایشان دارد و نکته مهم برای او روح انسانی و آرامش‌طلبانه منشور است. او همچنین در ترجمه‌اش بسیاری از جعل‌ها و برداشت‌های نادرست را که در برخی ترجمه‌های دیگر آمده بود، اصلاح کرده و تصویری دقیق‌تر و علمی‌تر از منشور ارائه داده است. نقش عبدالمجید ارفعی را می‌توان به‌عنوان پل اصلی فهم منشور کوروش در دنیای معاصر و نخستین مترجم دقیق و علمی آن از زبان اصلی بابلی به فارسی دانست که صدای کوروش بزرگ را به زبان مردم ایران بازگرداند و زمینه پژوهش‌های بیشتر در این زمینه را فراهم ساخته است. او با تلاش‌های خستگی‌ناپذیر خود توانسته میراثی گرانبها از تاریخ ایران را زنده کند و صدای صلح و انسانیت کوروش را به جهانیان برساند. ترجمه منشور کوروش توسط او نه تنها یک دستاورد علمی، بلکه یک گام بزرگ در احیای هویت تاریخی و فرهنگی ایرانیان است.
این منشور که امروز به‌عنوان نماد مدارا و انسانیت شناخته می‌شود، با تلاش‌های ارزنده ارفعی به زبان فارسی جان دوباره گرفته و توانسته پیام صلح‌آمیز کوروش را به گوش نسل‌های بعدی برساند. کار او پلی است میان گذشته و امروز، میان سنگ‌نبشته‌های خاموش و زبان زنده مردم ایران، که همچنان یادآور ارزش‌های انسانی برجسته‌ای است که در تاریخ این سرزمین ریشه دارد.