آگاه: مدتی است که تلویزیون برای بازیافتن مخاطبانش سراغ بازپخش سریال‌های قدیمی و ماندگار رفته، از هزاردستان و پوآرو گرفته تا لیسانسه‌ها و حضرت یوسف(ع). اگرچه یک‌سری سریال از این سریال‌ها پیش از این هم بارها از تلویزیون پخش شده بودند اما از ویژگی‌های اثر اصیل و ماندگار این است که هیچ‌وقت تکراری نمی‌شوند. تلویزیون برنامه‌سازی مناسبتی، به شیوه کنونی را، پایان دهه ۷۰ آغاز کرد؛ سریال‌هایی که ابتدا اپیزودیک بودند و بعد با رویکرد متفاوت به آثار قصه‌گویی تبدیل شدند که عمدتا ماجراهای‌شان در خلال ایام مناسبتی رخ می‌داد؛ همزمان شبکه‌های یک، دو، سه و پنج سریال‌های روتین شبانه را نیز به برنامه‌های خود اضافه کردند.
تکراری‌های پرطرفدار
البته که یکی از وظایف اصلی و اساسی تلویزیون سرگرم کردن مخاطبان است، به همین منظور صدا و سیما برای جذب مخاطب، یا سریال می‌سازد یا سریال‌های ساخته شده توسط دیگر کشورها را پخش می‌کند تا مخاطب خود را پای تلویزیون بنشاند و تلویزیون در گذشته در ساخت این سریال‌ها به قدری قوی ظاهر می‌شد، که بیننده می‌توانست برای دیدن قسمت بعدی سریال لحظه‌شماری کند و دلش نمی‌خواست دیدن بخشی از آن را هم از دست بدهد. این جذابیت به قدری بود که حتی تا سالیان بعد هم برخی از آن سریال‌ها طرفدار داشتند. اما حالا طرفداران سریال‌های قدیمی بیشتر از برخی از سریال‌های جدید است به همین خاطر تلویزیون مانند قبل دست به دامان سریال‌های تکراری شده است.
استقبال از سریال‌های قدیمی از ضعف سریال‌هایی ناشی می‌شود که مخاطب تنها با دیدن چند قسمت از آنها به ضعفی که در برنامه موجود است پی می‌برد و از دنبال کردن باقی قسمت‌های آن منصرف می‌شود. از طرفی حضور بازیگران چهره که یکی دیگر از عوامل جذب مخاطب است در این سریال‌ها کمتر به چشم می‌خورد. همه این مسائل در کنار هم باعث شده که بازار پخش سریال‌های تکراری قدیمی داغ شود و صدا و سیما که خود متوجه کاستی‌هایش شده به این سریال‌های تکراری پناه ببرد. از طرفی مخاطب تلویزیونی که از دیدن سریال‌های ضعیف خسته شده، ترجیح می‌دهد که پای سریال‌های تکراری شبکه‌های آی فیلم، نسیم و تماشا بنشیند و اوقات فراغتش را با دیدن سریال‌های تکراری بگذراند که محتوا و کیفیت بهتری دارند. البته طبق نظرسنجی‌های سازمان صدا و سیما همین سریال‌های تکراری همچنان جزو پربیننده‌ترین سریال‌ها هستند که با وجود این تکرارهای مختلف همچنان بیننده‌های خودشان را دارند و می‌توانند مخاطب را تا پایان سریال پای تلویزیون میخکوب کنند. اگرچه تکرار برخی از این سریال‌ها گاهی دستمایه شوخی در فضای مجازی می‌شود اما واقعیت چیز دیگری است.
یوسف پیامبر (ع)همچنان پرطرفدار
از میانه ماه مهر بازپخش سریال یوسف پیامبر از شبکه آی‌فیلم آغاز شده و با وجود اینکه این سریال تاکنون بارها پخش شده هنوز هم پرطرفدار است و علاقه‌مندان به این سریال سعی می‌کنند، هرطور شده برای ساعت پخش آن در خانه و پای تلویزیون باشند. سریال «یوسف پیامبر» با کارگردانی فرج‌الله سلحشور را می‌توان یکی از محبوب‌ترین و پربیننده‌ترین سریال‌های دهه ۸۰ معرفی کرد. این سریال اولین بار در سال ۸۷ از شبکه یک سیما پخش شد. این سریال تاریخی مذهبی با داستانی از زندگی حضرت یوسف پیامبر (ع) و بازی مصطفی زمانی حسابی در دل مخاطبان جا باز کرد و با بازی بازیگرانی چون محمود پاک‌نیت، کتایون ریاحی، جعفر دهقان، عباس امیری، جهانبخش سلطانی، رحیم نوروزی، مهوش صبرکن و الهام حمیدی ماندگار شد.
پرتکرارترین سریال تلویزیون
بی‌شک «مختارنامه» داود میرباقری پرتکرارترین سریالی است که از تلویزیون پخش شده است. این سریال از جمعه ۹ مهر ۱۳۸۹ پخش آن آغاز شد و هر بار در ایام مختلف به خصوص محرم و صفر با تدوین‌های مختلف و در موضوعات مختلف پخش شد. به طور کلی می‌توان با قطعیت گفت که این سریال محبوب هر ساله در یکی از شبکه‌های تلویزیون برای مخاطبان تکرار می‌شود و این طور که پیداست تا سال‌های آینده نیز قرار است جور بخش عظیمی از زمان آنتن تلویزیون را در ایام محرم و صفر به دوش بکشد. هر چند که این سریال امسال برای یازدهمین بار از تلویزیون پخش شد، اما توانست مخاطبان را باز هم پای تلویزیون بنشاند.
مختارنامه یکی از ماندگارترین سریال‌های مذهبی و تاریخی تلویزیون است که سال ۸۹ به کارگردانی داوود میرباقری از شبکه یک سیما پخش شد و با روایتی از داستان پیرامون زندگی و قیام مختار ثقفی و خونخواهی امام حسین(ع) توانست مورد توجه مخاطبان زیادی واقع شود. پس از این اثر دیگر هیچ سریالی با این موضوع ساخته نشد و همین موضوع سبب شد تا «مختارنامه» به تنهایی بار این مسئولیت را به دوش بکشد و مخاطب را پای تلویزیون بنشاند.
دوران اوج آثار طنز در تلویزیون
پس از مهران مدیری یکی از پرکارترین و ماندگارترین چهره‌ها در عرصه کارگردانی در دهه ۸۰، رضا عطاران بود. کسی که تقریبا سالی یک اثر طنز از خود بر جای می‌گذاشت و مخاطب را وادار می‌کرد تا پای تلویزیون بنشیند. یکی از سریال‌های ماندگار این کارگردان که خودش هم در آن ایفای نقش کرده بود، سریال «خانه به دوش» بود. سریال «خانه به دوش» از آن دسته از سریال‌هایی است که بسیاری از مردم با آن خاطره دارند و با وجود چندین بار پخش از شبکه‌های مختلف باز هم مخاطبان خاص خودش را دارد.
«خانه به دوش» داستان آقا ماشاءالله است که بعد از مشکلات مالی فراوان تصمیم جدیدی در زندگی‌اش می‌گیرد و با وعده سفر به مالزی پولی را به آقای بیات می‌دهد که در نهایت متوجه می‌شود کلاهبرداری بوده و این ماجرا داستان این سریال را شکل می‌دهد.
حمید لولایی، مریم امیرجلالی، علی صادقی، رضا عطاران، آناهیتا همتی، نگین اوشانزه، غلامحسین لطفی، بهنوش بختیاری، فلور نظری و خشایار راد بازیگران اصلی این سریال هستند. با اینکه عطاران سریال‌های ماه رمضانی دیگری نیز با گروهش ساخته است اما هیچ‌کدام نتوانستند به محبوبیت و پرتکراری «خانه به دوش» باشند.
سعید آقاخانی و رضا عطاران یکی از قوی‌ترین زوج‌های تلویزیونی ایران هستند که اوج خلاقیت و توانایی‌هایشان را در سریال «متهم گریخت» به نمایش گذاشتند. این سریال یک سال پس از موفقیت باورنکردنی «خانه به دوش» یعنی در سال ۸۴ در کنداکتور ماه رمضان شبکه سه صدا و سیما قرار گرفت و با ۲۶ قسمت به‌یادماندنی به یکی از محبوب‌ترین سریال‌های کمدی تلویزیون تبدیل شد. شاید به یادماندنی‌ترین هنرنمایی مرحوم سیروس گرجستانی در سریال «متهم گریخت» بود. جایی که او در نقش هاشم آقا مجبور می‌شود با خانواده‌اش به تهران مهاجرت کند. داستان مهاجرت خانواده هاشم آقا به تهران، مجموعه‌ای جذاب از اتفاقات ریز و درشت را رقم می‌زند.
درخشش حسن فتحی در دهه ۸۰
«مدار صفر درجه» به‌نویسندگی و کارگردانی حسن فتحی، از دیگر درام‌های تلویزیونی ایران است که طی پازپخش‌های مکرر صدا و سیما نه تنها جزو پربیننده‌ترین سریال‌ها شناخته شدند، بلکه کاربران آی‌ام‌دی‌بی نیز آن را پسندیده‌اند. این سریال از اردیبهشت ۸۶ روی آنتن شبکه یک رفت و به لطف فیلمنامه و داستانش، کارگردانی دقیق و خوب و بازی جذابِ نقش‌آفرینانش، پُربیننده شد. داستان سریال، ماجرای سفر دانشجویی ایرانی به نام حبیب پارسا (شهاب حسینی) به فرانسه است که با جنگ جهانی دوم همزمان می‌شود. او در دانشگاه، با دختری یهودی به نام سارا استروک (ناتالی متی) آشنا می‌شود. با فتح پاریس توسط ارتش آلمان، جان یهودیان از جمله سارا به خطر می‌افتد و پارسا به او و مادرش کمک می‌کند تا فرانسه را ترک کنند. درگیری با صهیونیست‌ها که می‌خواهند از موقعیت استفاده کنند و با انجام ترور و ایجاد وحشت، تلاش دارند یهودیان را برای سفر به فلسطین راضی کنند، بخشی عمده‌ای از داستان این سریال است. شهاب حسینی، ناتالی متی، رویا تیموریان، مسعود رایگان، لعیا زنگنه، زینت‌الملوک جهانبانی، آتنه فقیه‌نصیری، سعیده پارسا، پیام دهکردی، ایرج راد، جهانگیر همایون‌پناه و ... از جمله بازیگران این سریال هستند.
راز ماندگاری سریال‌های قدیمی
دلایل بسیاری را برای ماندگاری و تاثیرگذاری آثار یاد شده می‌توان نام برد؛ ازجمله: روایت درست و منسجم، بازی‌های حساب شده بازیگران، پایان‌بندی مناسب و همذات‌پنداری با مخاطب، به‌کارگیری خلاقیت، احترام به نیاز و سلیقه مخاطب و دور نشدن از واقعیت‌های جامعه و از همه مهم‌تر اینکه در دهه‌های گذشته امکان دسترسی وسیع به پلتفرم‌های نمایش فیلم اینقدر زیاد نبود.اما حالا پس از گذشت چندین سال از ساخت چنین سریال‌های تلویزیونی طنز، مذهبی و تاریخی دیگر صدا و سیما رنگ چنین آثار فاخر و ماندگاری را به خود ندیده است و کارگردانانی مانند رضا عطاران و حسن فتحی به طور کامل از تلویزیون رخت بربستند و در مدیاهای دیگر به فیلمسازی مشغول شدند. حتی جای خالی بازیگرانی چون مریم امیرجلالی، حمید لولایی، آناهیتا همتی و چندین هنرمند دیگر به چشم می‌خورد و نبود چنین افراد با سابقه‌ای در عرصه تصویر منجر به اُفت سریال‌ها می‌شود تا جایی که تلویزیون دیگر توان ساخت سریال‌های جذابی مانند دهه‌های گذشته را ندارد و برای جذب مخاطب مجبور است به آنچه پیشتر تولید کرده است بسنده کند.
فصل جدید آژانس دوستی و مرد سه هزارچهره ساخته‌می‌شود
به نظر می‌رسد، مدیران سیما هم خود دریافته‌اند که راه نجات تلویزیون و بازگشت به دوران اوج، بازگشت به سریال‌های پربیننده قدیمی یا ساخت اپیزودهای دیگری از آن سریال‌هاست. مهدی نقویان، رئیس مرکز امور نمایشی سیما چند روز پیش در نشست خبری که با اهالی رسانه داشت به موضوع احیای آثار دهه ۷۰ اشاره کرد و از ساخت سریالی چون «کارآگاه علوی» خبر داد. وی گفت: احیای برندها اسم زیبایی دارد اما رفتن به سمت آن ریسک زیادی دارد. اما آثاری چون «پایتخت ۷» نشان داد با وسواس زیاد کار موفق تولید شود.
نقوی همچنین از ساخت فصل جدید «آژانس دوستی» و سریال «مرد سه‌هزار چهره» مهران مدیری خبر داد و بیان کرد: «مرد سه‌هزار چهره» با استانداردهای تولیدی بالا در حال ساخت است. آقای مدیری حساسیت زیادی روی کیفیت کار دارند. همچنین قرار است «مهیار عیار ۲» ساخته شود و برای ساخت «زیر آسمان شهر» همچنان در مذاکرات اولیه با آقای غفوریان هستیم. علاوه براینها سریال «بهترین تابستان من۲» نیز در حال تولید است. در دو سال گذشته، چند پروژه شاخص از برندهای قدیمی وارد فاز جدیدی از تولید شده‌اند؛ از جمله «طوبی۲» و «آتش و باد۲» که در مراحل نگارش فیلمنامه و پیش‌تولید قرار دارند. «پایتخت۸» هم چه من باشم و چه نباشم قطعا ساخته می‌شود.او سپس درباره احیای آثار دهه ۷۰ و ریسک بازنمایی دوباره این آثار یادآور شد: خاطرات خوشی که مردم از سریال‌های موفق دارند ما هم داریم. بخشی از این خاطرات مربوط به آثار آقای عطاران است که اگر شرایط فراهم شود برایشان مهیا می‌کنیم. ایده اولیه از سمت ما مطرح شده است.