آگاه: دل‌مان برای خاکستری آسمان آن هم به دلیل ابری بودن و نه دودآلود بودن گرفته بود. اما از صبح دیروز بسیاری از مردم ایران در استان‌های غربی و مرکزی مانند البرز و تهران و... شاهد آسمان ابری بودند که حتی بارش‌هایی هم صورت گرفت تا لبخند بر لبان مردم سرزمین تشنه بنشیند. خشکسالی سال‌های اخیر در ایران به خصوص در سال جاری شدت گرفته و تصاویر و فیلم‌های تاسف‌باری از خشکی تنگه‌ها، رودها، تالاب‌ها و سدهای ریز و درشت کشور در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است که دل همه ایرانیان را به درد آورده است. این ماجرا به قدری بالا گرفته که حتی قله کوه دماوند که همیشه سال برف داشت حالا به طور کامل خشک شده و همه امیدوارند که بارش برف دوباره این قله را سپیدپوش کند. این در حالی است که در روزها و هفته‌های اخیر بسیاری از مردم خواهان اقامه نماز باران بودند و از سوی دیگر برخی نیز فقط به داده‌های علمی و نقشه‌های جهانی هواشناسی اتکا می‌کردند که هیچ بارانی نخواهد بارید. شاید طرفداران هر دو نگاه و نظریه درست می‌گفتند اما نکته مهم این است که بر اساس آموزه‌های دینی و مذهبی، ما مسلمانان اعتقاد داریم که با دعا کردن می‌توان تقدیر و مشیت الهی را تغییر داد. چه آنکه پروردگار نیز در آیه ۶۰ سوره غافر فرموده است: «وَقَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ...» و پروردگارتان گفت: بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را و حالا دعای مردم برای تغییر در مشیت الهی اجابت شده است تا در روزها و ماه‌های آینده هم بارش باران و برف بابرکت همچنان بر سر مردمان این سرزمین ادامه داشته باشد.
مقایسه اقلیم ایران و همسایگان درست است؟
شاید شما هم در روزهای اخیر اظهاراتی درباره اینکه مثلا در کشورهای همسایه بارش‌ها زیاد است اما در کشور ما ابرها می‌خشکند یا ابرها را فراری می‌دهند را شنیده باشید. اما واقعیت چیست؟ سرزمین ما با تنوع زیستی مختلف و دارابودن کوه و جنگل و بیابان و دریا و رودخانه‌ها چرا دچار چنین شرایطی شده است؟ رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی اعتقاد دارد که هر کشوری باید در اقلیم خودش ارزیابی شود. به عبارت دیگر ایران کشور پربارانی نیست و از نظر دما و بارش، قطعا در یک اقلیم گرم و خشک قرار دارد و با یک سال پربارشی نمی‌توان گفت که مشکلات آبی کشور برای همیشه حل شده است. احد وظیفه با بیان این مطلب، به پرسش پرتکرار افکار عمومی درباره مقایسه اقلیم ایران با کشورهای اطراف هم جواب داده است. پرسشی که معمولا با تصاویری از «برف در ترکیه» یا «سرسبزی سایر کشورها» در شبکه‌های اجتماعی مطرح می‌شود. وی در این باره به «ایسنا» گفته است: همه کشورها در مواجهه با خشکسالی یا ترسالی، رفتار و میزان آسیب‌پذیری یکسانی ندارند. مثل این است که در زیر باران، یک نفر چتر دارد و یک نفر ندارد؛ هر دو با یک پدیده مشابه مواجه‌اند اما شرایط برای هر یک کاملا متفاوت است. کشوری که از قبل خود را با محدودیت آب سازگار کرده باشد مانند فردی است که در هوای بارانی چتر خود را همراه دارد. کشوری که بارگذاری جمعیتی، کشاورزی، صنعت و مصرف آب را بیش از ظرفیت منابع آبی خود انجام داده باشد، در همان شرایط اقلیمی، خسارت بسیار شدیدتری می‌بیند. وی تاکید کرد: در ایران حجم تقاضا برای آب بسیار بالاتر از توان منابع است و طبیعی است که در دوره‌های خشکسالی، اثر آن پررنگ‌تر از کشورهایی باشد که مصرف، جمعیت یا استقرار فعالیت‌ها را متناسب با منابع آب خود تنظیم کرده‌اند.
پایتخت بی‌آب و سهم خطاهای مدیریتی
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی در ادامه با اشاره به ریشه‌های مدیریتی بحران آب در تهران تاکید کرد که کم‌آبی تنها ناشی از اقلیم نیست بلکه سهم خطاهای مدیریتی در آن انکارناپذیر است. وی افزود: اگر در گذشته آب از سایر حوضه‌ها به تهران منتقل نمی‌شد، اساسا تهران به این شکل بارگذاری جمعیتی نداشت. اگر مدیریت منابع بهتر انجام می‌شد، امروز با چنین سطحی از بحران مواجه نبودیم. درست است که در اقلیم خشک قرار داریم اما مدیریت آب نیز به شکل جدی مغفول مانده است. وظیفه تهران را یک «هات‌اسپات» یا نقطه کانونی فشار روی منابع آب توصیف کرد و گفت: اکنون جمعیتی بسیار بزرگ چشم‌انتظار بارش در بالادست و ذوب برف و انتقال آن از کوه به رودخانه، سد و سیستم لوله‌کشی شهری است اما وقتی به بالادست نگاه می‌کنید، می‌بینید که در حوضه‌های فرادست، روستاها، باغ‌ها، ویلاسازی‌ها و زمین‌خواری، طبیعت را بی‌حساب‌وکتاب تصرف کرده‌اند. در بسیاری نقاط حتی یک حریم دسترسی به رودخانه وجود ندارد. همه مسیرها بسته شده و اطراف رودها پر از باغ، استخر و ویلاست. وی افزود: بخشی مهمی از آب‌هایی که از رودخانه‌های بالادست منحرف می‌شود، تبخیر و از دسترس خارج می‌شود و درصد آب‌های ورودی به سد کاهش می‌یابد و کسری مخازن سدها تنها به سبب کمبود بارش نیست.
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی با اشاره به پروژه‌های انتقال آب تاکید کرد: وقتی راه‌حل با ظرفیت اقلیمی سازگار نباشد، در آینده بحران را بازتولید و تشدید می‌کند. ما کشور کم‌بارشی هستیم بنابراین از هر حوضه که آب برداشت کنیم، هم مبدأ آسیب می‌بیند و هم مقصد پس از مدتی دچار همان بحران با شدتی بیشتر خواهد شد.
دعوت به نماز باران
حجت‌الاسلام محمد قمی، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی هم چند روز قبل در صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی ویراستی،مردم را دعوت به صرفه‌جویی کرد و اینطور نوشت:
کم‌آبی جدی است. در کنار مدیریت صحیح و صرفه‌جویی همگانی، ما به پشتوانه قدیمی خود دلگرم هستیم؛ از دعای باران امام رضا(ع) تا نماز باران سیدمحمدتقی خوانساری(ره) و تا آیین سنتی باران‌خواهی. امروز هم خواندن دعای ۱۹ صحیفه سجادیه در خانه، هیات، مساجد و ... ادامه همان مسیر گره‌گشاست. ان‌شاالله.
چطور نماز باران بخوانیم؟
انسان‌ها در سختی‌ها و دشواری‌ها به سمت پروردگار خود می‌روند و از او طلب بخشش و رحمت می‌کنند. برای خشکی زمین هم نماز و ادعیه‌ای توصیه شده است که با انجام آنها می‌توان امیدوار به رحمت خداوند بود.
نحوه خواندن این نماز مانند نماز عید قربان و عید فطر است و پس از خواندن حمد و سوره اعلی، پنج تکبیر و بعد از هر تکبیر قنوت گرفته می‌شود و دعای قنوت خوانده می‌شود. در رکعت دوم نیز پس از خواندن حمد و سوره شمس، چهار تکبیر و بعد از هر تکبیر دعای قنوت خوانده می‌شود. سپس نمازگزاران مانند رکعت اول به رکوع و سجود رفته و تشهد و سلام را به جای می‌آورند.
خواندن این نماز هنگام بی‌آبی مستحب است و البته به جماعت خوانده می‌شود. بهتر است این نماز به مانند نماز اعیاد از زمان طلوع خورشید تا قبل از اذان ظهر خوانده شود. همچنین این نماز اذان و اقامه ندارد و مستحب است که موذن سه مرتبه بگوید: «الصلاه»
مستحبات نماز باران
این نماز مستحباتی هم دارد که رعایت آنها برای نشان دادن بهتر حال زاری و پشیمانی در برابر پروردگار یکتاست و آن مستحبات به شرایط زیر هستند:
بهتر است مردم سه روز روزه بگیرند و در روز سوم به صحرا یا بیابان رفته و نماز بخوانند. در صورت امکان بهتر است که این نماز در جایی روباز خوانده شود و مسقف نباشد. اگر ممکن باشد مردم پابرهنه باشند. موذن‌ها همراه و همگام با مردم باشند. پیران، کودکان و چهارپایان نیز با جماعت همراه باشند. امام جماعت و مردم، در کمال خشوع و وقار به بیابان بیرون بروند. جای پاکی را برای نماز خواندن انتخاب کنند. حمد و سوره را بلند بخوانند. میان کودکان و مادرانشان جدایی بیندازند. به‌گفته صاحب‌جواهر، این کار به قصد ایجاد فضای گریه و زاری و جلب رحمت خداوند صورت می‌گیرد. البته قبل از نماز مردم باید از گناهان خود توبه کرده و بعد از تطهیر اخلاق خود از خداوند طلب باران کنند.
پس از خواندن نماز باران هم بهتر است امام جماعت به منبر رود و عبای خود را واژگونه یا پشت‌ورو بر دوش بیندازد و با صدای بلند هر ذکر را ۱۰۰ مرتبه بگوید و مردم نیز همراه با او اذکار را تکرار کنند: الله اکبر رو به سمت قبله، سبحان الله رو به سمت مردم سمت راست، ذکر لااله الا الله رو به مردم سمت چپ، الحمدلله رو به کل جمعیت. بعد از گفتن اذکار امام و مردم همگی دست به دعا برداشته و دعا کنند و از خداوند طلب باران کنند.
دعای ۱۹ صحیفه سجادیه را بخوانیم
در کتاب صحیفه سجادیه که مربوط به ادعیه حضرت زین‌العابدین(ع) است، دعایی برای طلب باران ذکر شده است. ترجمه این دعا را در ادامه می‌خوانید:
بارخدایا، ما را به باران سیراب ساز و رحمتت را بر ما بگستران به باران بسیار از ابری که برای رویانیدن گیاه شگفت‌انگیز در همه آفاق روان گشته و بر بندگان خود با به بار آمدن میوه منت گذار و سرزمین‌های مرده را با شکفتن شکوفه‌ها زنده کن و فرشتگان بزرگوار خود را به بارانی سودمند گواه گیر، بارانی بسیار و انبوه و پیوسته با برکات گسترده، بارانی تند و سریع و شتابان تا هر چه مرده است به آن زنده نمایی و آنچه از میان رفته به ما بازگردانی و آنچه آمدنی است بیرون آوری و به سبب آن روزی‌ها را وسعت بخشی، ابری درهم فشرده، کامبخش و گوارا و فراگیرنده و خروشان که بارانش دائم ویران‌کننده و برقش فریبنده (بدون باران) نباشد. بارخدایا ما را به بارانی فریادرس و برطرف کننده قحطی سیراب کن، بارانی رویاننده گیاه، سبزکننده - دشت و دَمَن، وسیع و پرمایه، که به سبب آن گیاه روئیده پژمرده را خرم کنی و آن را برای گیاه شکسته مومیایی قرار دهی. بارخدایا بر ما بارانی فرست که به آن از تپه‌ها آب سرازیر گردانی و چاه‌ها را لبریز کنی و نهرها را روان سازی و درختان را برویانی و قیمت‌ها را در همه شهرها ارزان کنی و چهارپایان را قوت دهی و خلایق را زنده‌دل و نکوحال فرمایی و روزی‌های پاکیزه را برای ما کامل گردانی و کشت و زرع ما را برویانی و پستان‌ها را پرشیر سازی و نیرویی بر نیروی ما بیفزایی. بارخدایا سایه آن ابر را بر ما باد گرم و زهرآگین مساز و سردی آن را بر ما شوم و ناخجسته منما و باریدنش را بر ما باران عذاب قرار مده و آبش را در کام ما تلخ و ناگوار مگردان. بارالها بر محمد و آلش درود فرست و از برکات آسمان‌ها و زمین روزی ما ساز که تو بر هر چیز توانایی.
ماجرای اقامه نماز باران در شهر کوفه
درباره اقامه نماز باران یا دعا برای بارش از سوی اهل بیت (علیهم السلام) نیز روایت‌های متواتری وجود دارد. یکی از این روایت‌ها دعای باران از سوی حضرت امام رضا(ع) است که در سریال ولایت عشق هم این ماجرا به تصویر کشیده شده است. اما روایت دیگری هم از حضرت امیرالمومنین، علی (ع) وجود دارد که خواندن آن خالی از لطف نیست.
گفته شده که در یکی از خشکسالی‌های دوران زندگی حضرت امام امیرالمومنین علی علیه‌السلام، ایشان نماز باران اقامه کردند و پس از آن خطبه‌ای بسیار پرمعنی و پرمحتوا با تعبیراتی بسیار زیبا و عمیق ایراد کردند. این سخنان امام، خطبه‌ای است بسیار پرمعنی و پرمحتوا با تعبیراتی بسیار زیبا و عمیق. امام علیه‌السلام در آغاز خطبه، مشکلات ناشی از خشکسالی را بیان می‌کند و سپس دست به درگاه خدا برمی‌دارد و با عبارات مختلف از پیشگاه قادر متعال، تقاضای نزول باران می‌کند. عبارات امام علیه‌السلام در این زمینه به قدری دلنشین است که انسان را در یک فضای روحی مملو از معنویت فرو می‌برد.
اللَّهُمَّ قَدِ انْصَاحَتْ جِبَالُنَا وَ اغْبَرَّتْ أَرْضُنَا وَ هَامَتْ دَوَابُّنَا وَ تَحَیَّرَتْ فِی مَرَابِضِهَا وَ عَجَّتْ عَجِیجَ الثَّکَالَی عَلَی أَوْلَادِهَا وَ مَلَّتِ التَّرَدُّدَ فِی مَرَاتِعِهَا وَ الْحَنِینَ إِلَی مَوَارِدِهَا، اللَّهُمَّ فَارْحَمْ أَنِینَ الْآنَّةِ وَ حَنِینَ الْحَانَّةِ، اللَّهُمَّ فَارْحَمْ حَیْرَتَهَا فِی مَذَاهِبِهَا وَ أَنِینَهَا فِی مَوَالِجِهَا. اللَّهُمَّ خَرَجْنَا إِلَیْکَ حِینَ اعْتَکَرَتْ عَلَیْنَا حَدَابِیرُ السِّنِینَ وَ أَخْلَفَتْنَا مَخَایِلُ الْجُودِ فَکُنْتَ الرَّجَاءَ لِلْمُبْتَئِسِ وَ الْبَلَاغَ لِلْمُلْتَمِسِ، نَدْعُوکَ حِینَ قَنَطَ الْأَنَامُ وَ مُنِعَ الْغَمَامُ وَ هَلَکَ السَّوَامُ أَلَّا تُؤَاخِذَنَا بِأَعْمَالِنَا وَ لَا تَأْخُذَنَا بِذُنُوبِنَا، وَ انْشُرْ عَلَیْنَا رَحْمَتَکَ بِالسَّحَابِ الْمُنْبَعِقِ وَ الرَّبِیعِ الْمُغْدِقِ وَ النَّبَاتِ الْمُونِقِ سَحّا وَابِلا تُحْیِی بِهِ مَا قَدْ مَاتَ وَ تَرُدُّ بِهِ مَا قَدْ فَاتَ.
خداوندا کوه‌های ما از بی‌آبی شکاف خورده و زمین ما غبارآلود و دام‌های ما در آغل‌های خود سرگردانند و چون زن بچه‌مرده فریاد می‌کشند و از رفت و آمد بی‌حاصل به سوی چراگاه‌ها و آبشخورها، خسته شده‌اند. بار خدایا بر ناله گوسفندان و فریاد و آه شتران ماده رحمت آور، خدایا به سرگردانی آنها در راه‌ها و ناله‌هایشان در خوابگاه‌ها رحمت آور. بار خدایا هنگامی به سوی تو بیرون آمدیم که خشکسالی پیاپی هجوم آورده و ابرهای پرباران از ما پشت کرده و خشک و نامهربان بدون بارش قطره‌ای باران گذشتند. خدایا تو امید هر بیچاره و حل‌کننده مشکلات هر طلب‌کننده هستی، خدایا تو را می‌خوانیم، در این هنگام که همه ناامید شده‌اند و ابر رحمت بر ما نمی‌بارد و حیوانات ما نابود شدند، ما را به کردار ما عذاب نکنی و به گناهان ما کیفر ندهی.
خدایا رحمت خود را با ابر پرباران و بهار پرآب و گیاهان خوش‌منظر شاداب بر ما نازل فرما، بارانی درشت قطره بر ما فرو فرست که مردگان را زنده و آنچه از دست ما رفته به ما باز گرداند.
اللَّهُمَّ سُقْیَا مِنْکَ مُحْیِیَة مُرْوِیَة تَامَّة عَامَّة طَیِّبَة مُبَارَکَة هَنِیئَة [مَریِئَة] مَرِیعَة زَاکِیا نَبْتُهَا ثَامِرا فَرْعُهَا نَاضِرا وَرَقُهَا تُنْعِشُ بِهَا الضَّعِیفَ مِنْ عِبَادِکَ وَ تُحْیِی بِهَا الْمَیِّتَ مِنْ بِلَادِکَ. اللَّهُمَّ سُقْیَا مِنْکَ تُعْشِبُ بِهَا نِجَادُنَا وَ تَجْرِی بِهَا وِهَادُنَا وَ یُخْصِبُ بِهَا جَنَابُنَا وَ تُقْبِلُ بِهَا ثِمَارُنَا وَ تَعِیشُ بِهَا مَوَاشِینَا وَ تَنْدَی بِهَا أَقَاصِینَا وَ تَسْتَعِینُ بِهَا ضَوَاحِینَا مِنْ بَرَکَاتِکَ الْوَاسِعَةِ وَ عَطَایَاکَ الْجَزِیلَةِ عَلَی بَرِیَّتِکَ الْمُرْمِلَةِ وَ وَحْشِکَ الْمُهْمَلَةِ وَ أَنْزِلْ عَلَیْنَا سَمَاء مُخْضِلَة مِدْرَارا هَاطِلَة یُدَافِعُ الْوَدْقُ مِنْهَا الْوَدْقَ وَ یَحْفِزُ الْقَطْرُ مِنْهَا الْقَطْرَ غَیْرَ خُلَّبٍ بَرْقُهَا وَ لَا جَهَامٍ عَارِضُهَا وَ لَا قَزَعٍ رَبَابُهَا وَ لَا شَفَّانٍ ذِهَابُهَا حَتَّی یُخْصِبَ لِإِمْرَاعِهَا الْمُجْدِبُونَ وَ یَحْیَا بِبَرَکَتِهَا الْمُسْنِتُونَ، فَإِنَّکَ تُنْزِلُ الْغَیْثَ مِنْ بَعْدِ ما قَنَطُوا وَ تَنْشُرُ رَحْمَتَکَ وَ أَنْتَ الْوَلِیُّ الْحَمِیدُ
خدایا ما را با بارانی سیراب کن که زنده‌کننده، سیراب سازنده، فراگیر و به همه جا رونده، پاکیزه و با برکت، گوارا و پرنعمت، گیاه آن بسیار، شاخه‌های آن به بار نشسته و برگ‌هایش تازه و آبدار باشد تا با چنان بارانی بنده ناتوان را توان بخشی و شهرهای مرده‌ات را زنده سازی.
خدایا بارانی ده که بسیار ببارد تا زمین‌های بلند ما پرگیاه شود و در زمین‌های پست روان گردد و نعمت‌های فراوان در اطراف ما گسترش یابد، تا با آن میوه‌های ما بسیار، گله‌های ما زنده و فراوان و سرزمین‌های دورتر از ما نیز بهره‌مند گردند و روستاهای ما از آن نیرومند شوند. اینها همه از برکات گسترده و بخشش‌های فراوان تو باشد که بر سرزمین‌های فقرزده و حیوانات وحشی ما نازل می‌گردد.
خداوندا بارانی ده دانه درشت که پیاپی برای سیراب شدن گیاهان ما ببارد، چنانکه قطرات آن یکدیگر را برانند و دانه‌های آن به شدت برهم کوبیده شوند، نه رعد و برقی بی‌باران و ابری بی‌ثمر و کوچک و پراکنده و نه دانه‌های ریز باران همراه با بادهای سرد. خدایا بارانی پرآب فرو فرست که قحطی‌زدگان به نعمت‌های فراوان رسند و آثار خشکسالی از میان برود که همانا، تویی خداوندی که پس از ناامید شدن مردم باران را فرو می‌فرستی و رحمت خود را همه جا گسترش می‌دهی و تویی سرپرست نظام آفرینش که به ستودن سزاواری.