آگاه: تصویری که تا چندسال پیش در مناسبت‌های ایرانی رنگ دیگری داشت؛ مهمانی‌های پُر سروصدا، دورهمی‌های چندروزه و شادی‌های جمعی که بچه‌ها در آن نقش محوری داشتند. آن روزها، مهمانی‌های فامیلی نه‌تنها یک سنت که یکی از جذاب‌ترین بخش‌های زندگی اجتماعی بود؛ جایی که کودکان‌ونوجوانان در کنار هم بازی می‌کردند، می‌خندیدند و البته زیر نگاه نظارت‌گر بزرگ‌ترها!
اما امروز این صحنه‌ها به خاطراتی دور تبدیل شده‌اند. نسل Z حتی اگر بخواهد از خانه بیرون بزند، ترجیحش پاساژگردی، کافه‌نشینی یا وقت‌گذرانی با گروه همسالان است، نه حلقه‌های خانوادگی پرحاشیه. این تغییر رفتار آن قدر پررنگ شده که در فضای مجازی، هشتگ‌ها و محتواهای طنزآمیزی با موضوع «فرار از مهمانی‌های فامیلی» به پدیده‌ای رایج تبدیل شده است.
این سوال ذهن بسیاری از جامعه‌شناسان، والدین و حتی خود نسل Z را درگیر کرده است. در ادامه، سراغ تحلیل دو متخصص، یک پژوهشگر ارتباطات و یک کارشناس رسانه می‌رویم تا ریشه‌های این گسست را واکاوی کنیم.
عباس تقی‌زاده، کارشناس ارتباطات، روزنامه‌نگار، پژوهشگر و مدرس دانشگاه می‌گوید: به واسطه ارتباطاتی که با نوجوانان و جوانان دارم، با آنها درباره این که چرا ارتباطات اجتماعی یا تمایل‌شان به گفت‌وگو با والدین کم شده و به مهمانی نمی‌روند زیاد صحبت کرده‌ام.
حتی حدود ۱۰ سال پیش پژوهشی روی گروهی از دانش‌آموزان دبیرستانی در شهر کرمان انجام دادم و نتایج آن نشان داد که در طول شبانه‌روز، آنها بسیار کم و در حد ۱۵ تا ۲۰ دقیقه با والدین خود گفت‌وگو می‌کنند اما با دوستانشان، هم در مدرسه و هم خارج از مدرسه زمان بیشتری در ارتباط بودند. بنابراین، این موضوع یک پدیده جدید نیست و از یکی‌دو دهه پیش خود را نشان داده اما امروزه آن را بیشتر مشاهده می‌کنیم.
این نسل دوست دارند مستقل باشند و ارتباطاتی مانند مهمانی‌رفتن، استقلال آنها را محدود می‌کند. بسیار از آنها شنیده‌ام که می‌گویند مهمانی‌های خانوادگی حس خوبی به ما نمی‌دهد، می‌گویند نگران سوالاتی هستند که بزرگسالان می‌پرسند و از دید آنها اغلب تجاوز به حریم خصوصی‌شان و درباره مسائلی است که دوست ندارند به اشتراک بگذارند. آنها این نوع رفتارها در مهمانی‌ها را به دخالت در تصمیم‌گیری خود و حتی گاهی بازجویی تعبیر می‌کنند و همواره در تلاش‌اند از آن دوری کنند.
در مجموع، نگاه همدلانه کمتری در گفت‌وگوی بین بزرگ‌ترها و نوجوانان و جوانان می‌بینیم. این صحبت‌ها بیشتر جنبه نصیحت‌گونه پیدا می‌کند و همین، آنها را فراری می‌دهد.
وی می‌افزاید: وضعیت دیگری که وجود دارد این است که برخی والدین درباره فرزند خود در جمع اظهارنظر کرده و حتی او را مایه فخرفروشی قرار می‌دهند یا برعکس، به فرزندشان توصیه می‌کنند که ساکت باشد. برخی بزرگ‌ترها برای حضور نوجوانان و جوانان و کودکان در مهمانی‌ها، دستورالعمل‌های تحکمی و سخت صادر می‌کنند. هر مهمانی آدابی دارد ولی این نوع دستورالعمل صادرکردن، موجب می‌شود آنها استقلال عمل و نظر نداشته باشند. ضمن این که در مهمانی‌ها، بزرگسالان عمدتا درباره مسائل سیاسی و اجتماعی صحبت می‌کنند که برای بچه‌ها جذاب نیست و همین آنها را به حاشیه می‌راند.
نسل نظر و تعامل
تقی‌زاده در پاسخ به این پرسش که شبکه‌های اجتماعی چگونه شکل تعاملات انسانی را به‌ویژه در نسل «Z» تغییر داده است؟ توضیح می‌دهد: برخی ما تجربه زندگیِ بدون شبکه‌های اجتماعی را داریم و در واقع، به این پلتفرم‌ها مهاجرت کرده‌ایم؛ ولی نسل کنونی در این شبکه‌ها زاده شده‌اند. ما تجربه زندگی با رسانه‌های جمعی را داریم که یک‌طرفه بود؛ جلوی آنها زانو می‌زدیم و به‌عنوان یک بزرگ‌تر به آنها نگاه می‌کردیم. این رسانه‌ها برای ما امری دست‌نیافتنی بوده و جذابیت زیادی هم داشتند، ولی نسل جدید وقتی به دنیا آمدند، شبکه‌های اجتماعی وجود داشت و نوع دیگری از ارتباطات را در اختیار آنها قرار داد.
ما ارتباطات بالا و پایین را تجربه کردیم و در سمت گیرنده و پایین بودیم ولی این نسل، رابطه تعاملی و برابر و چندسویه داشته و قدرت تعامل با دیگران، ردوبدل‌کردن محتوا و اظهارنظر را در شبکه‌های اجتماعی پیدا کرده است. بنابراین در روابط واقعی ازجمله در مهمانی‌ها هم نظر می‌دهد، ایراد می‌گیرد و تعامل دارد که از نگاه بزرگ‌ترها که مهاجر دیجیتال هستند، عملی عجیب است و اختلافاتی بین آنها به‌وجود می‌آورد.
به هر روی، هر نوع از فناوری، چه خودرو باشد و چه ماشین‌آلات کشاورزی، بر سبک زندگی ما تاثیر دارد، بیشترین تاثیر را اما فناوری‌های ارتباطی می‌گذارند.
وابستگی به زندگی دیجیتال
آیا می‌توان گفت که در نسل «Z»، فضای مجازی جای ارتباطات واقعی ازجمله مهمانی را گرفته است؟ این کارشناس ارتباطات پاسخ می‌دهد: بله تا حدودی گرفته است و این نسل کمتر خود را نیازمند آن نوع از ارتباطات فیزیکی می‌داند که ما تجربه می‌کنیم. برای آنها ممکن است این نوع ارتباطات ازجمله مهمانی‌رفتن، وقت‌گیر باشد یا موجب شود از انجام دیگر کارها باز بمانند.
حتی وابستگی به شبکه‌های اجتماعی هم در آنها وجود دارد، به‌گونه‌ای که وقتی به مهمانی می‌آیند، باز هم اتصال و حضورشان در فضای دیجیتال را حفظ می‌کنند. این نسل، به نوعی دوزیست هستند و تجربه و زیست دو فضایی دارند، والدین اما اغلب تمایل دارند فرزندان‌شان صد درصد در فضای واقعی حضور داشته باشند.
نظر شما