آگاه: این که میگویند «تنها صداست که میماند»، یک جمله تکراری و کلیشه‌ای نیست؛ یک واقعیت برای همه ادوار تاریخی است. بسیارند کسانی که سال‌هاست از نبودنشان گذشته، اما به واسطه صدایشان از خیلی از زنده‌ها، زندهترند. برخی به واسطه قطعات موسیقایی که خواندند، برخی به واسطه اجرایشان در رادیو وتلویزیون و برخی هم به واسطه صداپیشگی و دوبله‌کردن صدای افراد معروف، به خصوص بازیگران نقش‌های خاطره انگیز.
نقاط ضعف و قوت دوبله در ایران
فناوری و صنعت دوبله در کشور از سال ۱۳۲۵ یعنی ۱۵ سال بعد از شروع دوبله در جهان، آغاز شد. دکتر اسماعیل کوشان، بنیانگذار صنعت دوبله در ایران است که با تلاش‌های وی، دوبله برای اولین بار وارد ایران شد. اسماعیل کوشان برای اولین بار در سال ۱۳۲۵، فیلم فرانسوی معروفی به نام «دخترفراری» را با دوبله فارسی در سینما کریستال در تهران به نمایش گذاشت. فیلم دختر فراری در کشور ترکیه دوبله شده، زیرا در ایران استودیو و تجهیزات لازم برای دوبله وجود نداشت.
در آن سال‌ها علاوه بر دوبله فیلم‌های خارجی، فیلم‌های ایرانی هم به دلیل کمبود امکانات برای صدابرداری سر صحنه و هزینه‌بر بودن آن، دوبله می‌شدند. این روند در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ به اوج رسید. در اوایل دهه ۶۰ تعدادی از فیلم‌های ایرانی به روش صدابرداری سر صحنه ساخته شدند و به تدریج در سال‌های اولیه دهه ۷۰ دوبله در فیلم‌های ایرانی تنزدیکا منسوخ شد. با این وجود، دوبله فیلم‌های خارجی تا همین سال‌های اخیر طرفداران زیادی داشت. تا اینکه پدیده جدیدی وارد بازارهای فیلم ایران شد؛ دی‌وی‌دی‌های فیلم‌های خارجی با کیفیت تصویری بالا و با زیرنویس انگلیسی و خیلی‌وقت‌ها زیرنویس فارسی.
به گفته بسیاری از اهل فن، هنر دوبله ایران رتبه برتر در جهان دارد و دلیلش هم این است که صدابرداران و دوبلورها در ایران از مهارت و استعداد بالایی برخوردارند و صدای آنها به‌طور خاص جذاب و احساسی است. همچنین در سال‌های اخیر، دوره‌های آموزشی برای بهبود مهارت‌های دوبله در مراکز هنری و دانشگاه‌ها افزایش یافته است.
اما چالش‌هایی که در سال‌های اخیر به وجود آمده، موجب شده که این هنر کمکم رو به فراموشی برود. اصلی‌ترین دلیل کمکاری بسیاری از دوبلورها به مشکلات مالی برمیشود؛ به گفته یکی از دوبلورهای معروف کشورمان، این حرفه به نوعی جامانده از بازار است؛ یعنی قیمت‌هایی که در رابطه با آنها صحبت می‌شود، متناسب با سال ۱۴۰۴ نیست، بلکه مربوط به سال‌های گذشته است و متاسفانه شرایط به‌گونه‌ای نیست که باید باشد. علاوه بر این، قطع شدن بازار سینمای ایران از بازار جهانی موجب شده که دوبلورهای رسمی کشورمان، به اندازه قبل پرکار نباشند؛ ضمن اینکه در این یکی دوسال اخیر به واسطه حضور هوش مصنوعی، شکل کار هم تغییر کرده است. مورد دیگر اینکه به دلیل موضوع نظارت، ممیزی و بیاعتمادی برخی بینندگان، امروزه بسیاری از تماشاگران فیلم و سریال ترجیح می‌دهند نسخه اصلی فیلم‌های خارجی را به همراه زیرنویس ببینند تا دوبله؛ در حالی که بسیاری از آثار معروف سینمای جهان مثل «پدرخوانده» یا «کازابلانکا» در حافظه ما ایرانیان به واسطه صداهایی که دوبلور بودند، ماندگار شدند.
دورشدن هنر دوبله از استاندارد خود
شروین قطعه‌ای که مدیر دوبلاژ مجموعه «از سرزمینهای شمالی» است، با اشاره به اینکه سینما را از دوبله گرفتند گفت: یکی از موضوعاتی که مقوله گویندگی را به شکل نامناسبی تحت‌تاثیر قرار داد، گرفتن سینما از آن است. در واقع نسل قدیم دوبله ایران از طریق اکران فیلم در سینما برجسته شده بود و متاسفانه این اقبال از دست رفته، چرا که دوبله یک هنر سینمایی است. به‌عنوان مثال من در دوبله فیلم اوپنهایمر نقش داشتم، اما اکران آن انجام نشد؛ این که سالن سینما را از دوبله گرفتند، آسیب جدی به آن وارد کرد. این در حالی است که این حق مخاطب است که فیلم‌های روز دنیا را با دوبله استاندارد در سالن سینما ببیند. قبلا دوبلورها در سالن سینما حضور می‌یافتند و فیلم خود را با تماشاگر می‌دیدند و بازخوردها را بررسی می‌کردند، اما امروز از این حق محروم شده‌اند و گروهی با این مورد مهم ممانعت می‌کنند که در واقع ارتباطی به حوزه کاری آنها ندارد؛ اما متاسفانه قدرت دخالت دارند و درنتیجه هنر دوبله از آن زیبایی و استاندارد خود دور می‌شود.
ورود افراد غیرمتخصص ممنوع
محمد تنهایی، دوبلور و گوینده، در خصوص اولویت‌های آینده دوبله ایران میگوید: اولین اقدام ضروری، جلوگیری از ورود افراد غیرماهر و غیرمتخصص به این صنعت است. به عبارت دیگر، نباید صرفا به منظور تولید اشتغال، فرصت کار به افرادی بدون تجربه که صرفا به دلیل علاقه وارد این عرصه می‌شوند، داده شود. این پدیده از دهه ۸۰ و با ظهور موسساتی که با تبلیغ کار دوبله آغاز به کار کردند، این روند ادامه پیدا کرد. در حالی که اگر به تاریخچه سندیکا نگاه کنید، متوجه خواهید شد که شروع دوبله در ایران از سال ۱۳۲۸ بوده است و افرادی برای آموزش به ایتالیا – مرکز دوبله جهان – اعزام شدند. پس از برگشت، آنها کارهای حرفه‌ای و با کیفیت را انجام دادند. اما در دهه ۸۰، جوانانی در سنین ۱۵ تا ۲۵ سال به دلیل علاقه‌مندی به حرفه دوبله وارد این عرصه شدند و به سادگی اعلام کردند که هر کس می‌تواند یک نقش را اجرا کند و در کنار آن، صاحب اثر نیز نقش اصلی را برای خود برمی‌داشت. به این سادگی، فعالیت‌های خود را شروع کردند و اکنون تعدادی از آنها با ۲۰ سال تجربه به این حرفه مشغولند و ادعاهایی دارند. نتیجه این وضعیت به جایی رسید که مخاطبان عنوان می‌کنند که می‌خواهند فیلم‌ها را با زیرنویس تماشا کنند و از دوبله‌ها پرهیز می‌کنند. تمام این عوامل موجب کاهش کیفیت کارها شده و می‌توان گفت دوبله به شکل قبلی خود بازنگشته است.
معرفی ۱۰ صداپیشه معروف که با کارهایشان ماندگار شدند :
چنگیز جلیلوند
چنگیز جلیلوند یکی از پرکارترین صداپیشه‌های تاریخ کشورمان است؛ او به جای بازیگران مطرح دنیا ازجمله مارلون براندو، رابرت دنیرو، پل نیومن، برت لنکستر، ماکسیمیلیان شل، ریچارد برتون، پیتر اوتول، یول براینر، کلینت ایستوود، دین مارتین، سیلوستر استالونه، لیام نیسون، کنت برانا، رابرت داونی جونیور، سلمان‌خان و... در سینمای جهان و به جای محمدعلی فردین، بهروز وثوقی، ناصر ملک مطیعی، ایرج قادری، سعید راد در فیلم‌های سینمایی ایران صحبت کرده است. جلیلوند سال ۱۳۹۹ از دنیا رفت.
منوچهر اسماعیلی
صداپیشگی آنتونی کویین در فیلم‌های جاده، کفش‌های ماهیگیر، باراباس، شور زندگی، الرساله، اسب کهر رابنگر، مرثیه بوکسور سنگین وزن و... صداپیشه ژراردپاردیو در فیلم‌های دانتون، تشریفات ساده، کنت مونت کریستو، آخرین مترو و... صداپیشه سیدنی پواتیه در فیلم‌های حدس بزن چه کسی برای شام می‌آید، زنبق‌های دره، در گرمای شب، صداپیشه گریگوری پک در فیلم‌های تعطیلات رمی، جدال در آفتاب، برف‌های کلیمانجارو، آسمان زرد، اسب کهر را بنگر، توپ‌های ناوارون، چگونه غرب تسخیر شد و... صداپیشه همفری بوگارت در گنج‌های سیرامادره و ساعات ناامیدی، صداپیشه رابرت دنیرو در سلطان کمدی و مخمصه، صداپیشه مارلون براندو در جولیوس سزار و آمریکایی زشت (دوبله دوم)، صداپیشه چارلتون هستون در بن هور، السید، نشانی از شر(دوبله سوم)، سیاره میمون‌ها، آخرین مرد روی زمین و... صداپیشه استیو مک کویین در فیلم پاپیون و صداپیشه بسیاری از بزرگان سینمای جهان و ایران بوده است. اسماعیلی سال ۱۴۰۱ از دنیا رفت.
ایرج ناظریان
صداپیشگی مارلون براندو در فیلم پدر خوانده (دوبله دوم)، جین هاکمن در فیلم‌های مترسک (دوبله اول)، پلی در دوردست، ارتباط فرانسوی دو، رابرت شاو در فیلم آرواره‌ها، سیلوستر استالونه در فیلم راکی و راکی دو، فرار به سوی پیروزی، اورسن ولز در فیلم جزیره گنج و همشهری کین، گریگوری پک در فیلم موبی دیک. ناظریان سال ۱۳۷۰ از دنیا رفت.
خسرو خسروشاهی
خسرو خسروشاهی در طول دوران کاری خود، صداپیشه ثابت اغلب آثار آلن دلون، آمیتاب باچان، آل پاچینو و داستین هافمن بوده است. خسروشاهی خوشبختانه هنوز هر ازگاهی کار دوبله را انجام می‌دهد، اما نه به قوت قبل.
مریم شیرزاد
صداپیشگی مسافر کوچولو در کارتون مسافر کوچولو، سرندی پیتی در جزیره ناشناخته، نیکو در نیک و نیکو، دیراسی در بچه‌های مدرسه والت، دنی در بچه‌های کوه آلپ، آن شرلی در آن شرلی دختری با موهای قرمز و...
ژاله علو
صداپیشگی جینا لولوبریجیدا در رویای شیرین، ایوان دکارلو در فیلم شیاطین دریا، دوریس دی در فیلم لج و لجبازی، جانا ماریا کاناله در فیلم ببر هفت دریا، جین هاگن در فیلم جنگل آسفالت، کتی جورادو در فیلم مردی از دل ریو، بتی فیلد در فیلم پیک‌نیک، جوآن اوبرایان در فیلم در نمایشگاه جهانی اتفاق افتاد و... این بانوی هنرمند ایرانی سه دی‌ماه سال ۱۴۰۳ درگذشت.
زهره شکوفنده
گویندگی به جای پایپر لوری در بیلیاردباز، کتی بیتس در میزری، فخری خوروش در سوته‌دلان، فریماه فرجامی در سرب و مادر، فریبا کوثری در دندان مار، شخصیت‌های مونیک در سریال ارتش سری، مری در سریال در برابر باد، سیندرلا در کارتون سیندرلا و جودی ابوت در کارتون بابا لنگ‌دراز، از دیگر کارهای شاخص و به‌یادماندنی وی در عرصه دوبله هستند.
نصرالله مدقالچی
صداپیشگی نقش راوی در فیلم عیسی مسیح (انجیل لوقا)، در نقش ایلای والاک (زشت) در فیلم خوب بد زشت، به جای آنتونی هاپکینز در فیلم‌های نقاب زورو و سکوت بره‌ها و افسانه‌های پاییزی، به جای جین هاکمن در فیلم نابخشوده و همینطور سرپرست گویندگان و گوینده دکلمه آغازین مشهور کارتون آن‌شرلی بوده است.
منوچهر والی‌زاده
گویندگی به جای بازیل رتبون در مجموعه فیلم‌های شرلوک هلمز، رابرت دنیرو (جوانی ویتو کورلئونه) در فیلم پدر خوانده دو، جان میلز (پیپ) در فیلم آرزوهای بزرگ و کیانو ریوز در سه‌گانه ماتریکس و همینطور گویندگی در مجموعه تلویزیونی فرار از زندان به جای شخصیت مایکل اسکافیلد، در فیلم منتالیست (مجموعه تلویزیونی) به‌جای شخصیت جین و کارتون لوک خوش‌شانس به جای شخصیت لوک، از زمره آثار بیاد ماندنی والی‌زاده هستند. والی‌زاده هم در یک اسفند سال ۱۴۰۳
درگذشت.
جلال مقامی
مقامی صداپیشه مجموعه‌های تلویزیونی ارتش سری (برانت)، پوآرو (هستینگز)، خانواده رابینسون (رابینسون)، شهر مرزی (جک)، هشدار برای کبرا ۱۱ (سمیر)، مزد ترس (عبدالرضا اکبری)، پدرسالار (خسرو شجاع‌زاده) و همینطور اغلب نقش‌های عمر شریف و رابین ویلیامز و رابرت ردفورد بوده است.
نظر شما