آگاه: ریشههای این قحطی جهانی را میتوان در چالشهای اقتصادی جستوجو کرد. در بسیاری از کشورها، بهویژه در مناطق کمتر توسعهیافته، بودجههای عمومی به نیازهای فوری مانند غذا، مسکن و زیرساختها اختصاص مییابد و فرهنگ بهعنوان «لوکس» به فراموشی سپرده میشود. موزهها، تئاترها و آموزش هنر در فهرست اولویتها جایی ندارند. حتی در کشورهای ثروتمند، تجاریسازی بیرویه فرهنگ به تولید انبوه محتوای سطحی و زودگذر منجر شده است. فیلمهای پرزرقوبرق اما تهی، موسیقیهای فرمولی و کتابهای پرفروش اما کمعمق، جای آثار عمیقی را گرفتهاند که روزگاری روح انسان را تغذیه میکردند. این روند از هالیوود تا بازارهای رسانهای آسیا و آفریقا، به یک الگوی جهانی بدل شده است. جهانیسازی با همه مزیتهایش، ضربهای دیگر وارد کرده است. فرهنگهای غالب، اغلب از غرب، از طریق رسانهها و برندهای جهانی، هویتهای بومی را در اقصی نقاط دنیا، از جزایر اقیانوس آرام تا جوامع بومی آمازون، زیر فشار قرار دادهاند. زبانها، آیینها و داستانهای محلی در برابر موج یکسانسازی فرهنگی رنگ میبازند و تنوعی که قلب فرهنگ بشری است، به خطر میافتد.
فناوری با سرعتی خیرهکننده، این قحطی را پیچیدهتر کرده است. رسانههای دیجیتال، از یوتیوب تا شبکههای اجتماعی، محتوای سریعالمصرف و سرگرمیهای کوتاه مانند ویدیوهای ۱۵ ثانیهای را به مرکز توجه آوردهاند. این محتواها، که در همهجا از آمریکا تا هند پرطرفدار شدهاند، جای آثار عمیقی را گرفتهاند که نیازمند تامل و صبر هستند. در حالی که فناوری میتواند ابزاری برای ترویج فرهنگ باشد، اغلب به ابزاری برای سطحیسازی بدل شده است. از سئول تا سائوپائولو، مردم ساعتها در شبکههای اجتماعی غرق میشوند، اما کمتر به سراغ کتاب، تئاتر یا موسیقی کلاسیک میروند.
تغییرات اجتماعی نیز نقش مهمی دارند. مصرفگرایی، که از قلب شهرهای غربی تا بازارهای رو به رشد آفریقا و آسیا گسترش یافته، ارزشگذاری بر فرهنگ را کاهش داده است. در این فرهنگ جدید، خرید آخرین مدل گوشی یا دنبالکردن مدهای زودگذر از حضور در یک نمایشگاه هنری یا خواندن یک رمان کلاسیک جذابتر به نظر میرسد. مهاجرت نخبگان فرهنگی، از هنرمندان آفریقایی که به اروپا میروند تا نویسندگان خاورمیانهای که در جستوجوی فرصت به غرب مهاجرت میکنند، جوامع را از نیروهای خلاق محروم کرده است. در بسیاری از نقاط، مانند کشورهای حوزه خلیج فارس یا آفریقای جنوبی، استعدادهای بومی به دلیل نبود حمایت مالی یا زیرساخت، امکان شکوفایی نمییابند.
ما در جایی ایستادهایم که نظارهگر این قحطی سراسری فرهنگی هستیم و خود شاید بخشی از آن. برای مقابله با آن باید راهی بیابیم و در نهایت به جای غرقشدن در آن، تاثیری در راستای بهبود این وضعیت جهانی بگذاریم.
قحطی فرهنگی
مجتبی مشهدی محمد ـ دبیر گروه فرهنگ
۲۰ خرداد ۱۴۰۴ - ۰۱:۲۹
در گوشه و کنار جهان، از شهرهای پرهیاهوی صنعتی گرفته تا روستاهای دورافتاده، سایهای خاموش بر فرهنگها گسترده شده است: قحطی فرهنگی. این پدیده که گویی روح خلاقیت و هویت جوامع را به تاراج میبرد، در فقدان تولید، دسترسی یا استقبال از آثار غنی هنری، ادبی، موسیقی، تئاتر و دیگر اشکال بیان فرهنگی ریشه دارد. قحطی فرهنگی نهتنها تنوع و غنای فرهنگی را تهدید میکند، بلکه هویت جمعی ملتها را کمرنگ کرده و خلاقیت را به حاشیه میراند. این بحران جهانی، نتیجه تلاقی نیروهایی است که از اقتصاد و سیاست تا فناوری و تغییرات اجتماعی، فرهنگ را به پسزمینه زندگی مدرن تبعید کردهاند.