آگاه: امر مهمی که رهبر انقلاب اسلامی همواره بدان توجه داشته و از بین خصایص ویژه ملت ایران، به چهار ویژگی اساسی اشاره کرده‌اند: عقلانیت، معنویت، شجاعت و وقت‌شناسی. این ویژگی‌ها نه‌تنها شناسنامه اخلاقی ایرانیان در بزنگاه‌های سرنوشت‌ساز بوده‌اند، بلکه امروز نیز به‌عنوان عناصر بنیادین تداوم «اراده ملی» در برابر چالش‌های متکثر داخلی و خارجی از کارکرد قوام بخشی موثری برخوردار هستند.
تحلیل ویژگی‌های عقلانیت، معنویت، شجاعت و وقت‌شناسی
توجه ویژه رهبر انقلاب به این ویژگی‌ها در پیام‌ها و بیانیه‌های ایشان، به‌ویژه در بیانیه «گام دوم انقلاب» متبلور شده است. ایشان عقلانیت، معنویت، شجاعت و وقت‌شناسی را به‌عنوان ارکان اصلی رفتار انقلابی برشمرده‌اند که در مواجهه با چالش‌های کنونی، از جمله تحریم‌های اقتصادی، فشارهای سیاسی بین‌المللی، جنگ نرم فرهنگی و نظامی نقش‌محوری دارند.
۱- عقلانیت، باور به خرد جمعی در مواجهه با بحران‌ها
عقلانیت، به معنای برخورداری از ذهنی نقاد، سنجیده و راهبردی است که نه‌تنها از شعار تئوریک، بلکه از تجربه تاریخی متبلور شده است. رفتار انقلابی در ایران، برخلاف تصورات کلیشه‌ای که آن را معادل هیجان و شور مقطعی تصور می‌کنند، حاصل یک روند هوشمندانه و آگاهانه بوده است. این عقلانیت در دوره‌های حساسی مانند انقلاب و دفاع مقدس سهمی اساسی در تبدیل آرمان‌های انتزاعی به کنش‌های عینی و عملی ایفا کرده است. در حقیقت، عقلانیت انقلابی به معنای تصمیم‌گیری مبتنی بر منطق و دوراندیشی است که در کنار ایمان دینی، از عقلانیت ابزاری متمایز است.
۲- معنویت، پیشران پایدار مقاومت
معنویت، نه فقط یک حوزه فردی بلکه یک ظرفیت جمعی اساسی است که الگوی کنش‌های اجتماعی را شکل می‌دهد. در ساختار رفتاری مردم ایران، معنویت، مادی‌گری یا مصرف‌گرایی غربی را کنار گذاشته و بر سبک زندگی مبتنی بر ارزش‌های دینی، اخلاقی و فطری تاکید دارد. این عنصر معنوی، امکان نفی پوچ‌گرایی و ایجاد «امید» را در شرایط دشوار فراهم می‌کند و پشتوانه‌ای بی‌بدیل برای تحمل سختی‌ها، تاب‌آوری اجتماعی و استمرار حرکت‌های اصلاح‌طلبانه به شمار می‌رود. در حقیقت، معنویت ستون فقرات رفتار انقلابی مردم ایران بوده است. باورهای دینی، همواره نیروی محرکه قوی برای ایستادگی در برابر ظلم و استبداد و فداکاری در راه آرمان‌ها بوده است. به‌جرئت می‌توان گفت یکی از عوامل مهم حفظ هویت جامعه در برابر تهاجم فرهنگی غرب، معنویت است که نقش پیشران را در رشد فرهنگی جامعه ایفا می‌کند.
۳- شجاعت، ترجمان جسارت در میدان‌های پرمخاطره
در تجربه تاریخی ملت ایران، شجاعت معنایی فراتر از ایثار فیزیکی داشته و شامل قدرت بیان آزاد، ایستادگی در برابر فشارهای روانی و فکری و احصا مقاومت سیاسی است. این شاخص، نقش تعیین‌کننده‌ای در تضمین امنیت جمعی و فردی حرکت‌های انقلابی داشته و عامل کلیدی در سبک زندگی مدنی مقاوم و مسئولانه ایرانیان داشته است. تاریخ معاصر ایران سرشار از لحظاتی است که مردم با وجود هزینه‌های سنگین، ایستادگی را انتخاب کرده‌اند. در شرایط فعلی، این شجاعت در مقابله با هجمه‌های فرهنگی، دفاع از استقلال علمی و فناوری و ایستادن پای عزت ملی نمود پیدا کرده است.
۴- وقت‌شناسی؛ درک لحظه تاریخی
وقت‌شناسی به معنای درک درست از مقتضیات زمان و اقدام به‌موقع، به‌مثابه یکی از مولفه‌های کلیدی هوش اجتماعی، توانایی درک و بهره‌برداری از موقعیت‌های زمانی مطلوب برای انجام یک عملیات سیاسی، فرهنگی و اقتصادی است. مردم ایران در تاریخ معاصر بارها نشان داده‌اند که قادرند همپای تحولات منطقه‌ای و جهانی، فرصت‌ها را شناسایی و در راستای منافع ملی عمل کنند. این ویژگی در تحولات معاصر به‌ویژه در مواجهه با فشارهای خارجی و تحریم‌ها، نقش کلیدی در ایجاد فرصت‌های جدید و توسعه ظرفیت‌های بومی ایفا کرده است. مانند نمایش غرورانگیز ملت با ریشه و متمدن ایران در کنارگذاشتن اختلافات داخلی و اتحاد ملی در برابر تهاجم رژیم صهیونیستی که البته غیر از این نیز انتظار نمی‌رفت.
صورت‌بندی اراده ملی به‌مثابه محور اتحاد؛ چرایی و چگونگی تداوم آن
اما پرسش اصلی اینجاست: چه چیزی این چهار ویژگی را به هم پیوند می‌زند و انسجام ملی را حفظ می‌کند؟ پاسخ در مفهوم کلیدی «اراده ملی» نهفته است. اراده ملی، ترجمان جمعی عقلانیت، معنویت، شجاعت و وقت‌شناسی مردم ایران برای تحقق آرمان‌های مشترک است که در بستر ارزش‌های مشترک تاریخی، فرهنگی و دینی شکل می‌گیرد. این اراده نه‌تنها موتور محرکه انقلاب اسلامی بوده، بلکه در چهل و چند سال گذشته نیز بارها به عنوان محور اتحاد ملی در مواجهه با چالش‌های گوناگون عمل کرده است. پیوند عقلانیت با معنویت، شجاعت و وقت‌شناسی، امکان هندسه‌ای نوین از اراده ملی را فراهم می‌آورد که نه‌تنها بر اساس واکنش‌های احساسی و مقطعی بلکه مبتنی بر تحلیل ژرف، تعهد دینی و آگاهی تاریخی ساخته شده است. در فرآیند تداوم اراده ملی، گفتمان وحدت‌بخش و پرهیز از دوقطبی‌سازی‌های مخرب، نقش مهمی
ایفا می‌کند.
چرایی تداوم اراده ملی
بدون اراده ملی، پروژه‌های بلندمدتی نظیر پیشرفت علمی، عدالت اجتماعی و استقلال سیاسی و اقتصادی عقیم می‌مانند. در مجموع می‌توان چرایی لزوم تداوم اراده ملی را به شرح زیر برشمرد:
۱. باور به آرمان‌های مشترک: اراده ملی ریشه در باور عمیق مردم به آرمان‌های انقلاب اسلامی از جمله استقلال، آزادی، عدالت و پیشرفت دارد.
۲. تهدیدات بیرونی: همواره وجود تهدیدات خارجی و تلاش دشمنان برای تضعیف کشور موجب شده است تا مردم ایران با همبستگی و انسجام، اراده ملی خود را در برابر این تهدیدات به نمایش بگذارند.
۳. نیاز به همبستگی داخلی: در مواجهه با مشکلات داخلی، تنها با اتکا به اراده ملی و همبستگی همه اقشار جامعه است که می‌توان بر چالش‌ها غلبه کرد.
چگونگی تداوم اراده ملی
تداوم اراده ملی در گروی افزایش شفافیت و اعتمادسازی متقابل بین مردم و مسئولان، بازخوانی نقش مردم در صحنه‌های مهم تاریخ انقلاب برای نسل جدید، تقویت گفت‌وگو و هم‌فکری نخبگان و رسانه‌ها، تکیه بر مشترکات ملی (هویت، دین، زبان، فرهنگ مقاومت)، نهادینه‌سازی مشارکت عمومی در تصمیم‌سازی‌ها، تقویت اعتماد عمومی به نهادها و مسئولین از طریق شفافیت در مبارزه با فساد و پاسخگویی، رفع تبعیض و تحقق عدالت اجتماعی با کاهش شکاف‌های طبقاتی، ایجاد فضایی برای گفت‌وگوهای سازنده و تفاهم بین اقشار مختلف جامعه برای جلوگیری از بروز اختلاف و تفرقه، تبیین مستمر اصول و آرمان‌های انقلاب و آموزش نسل‌های جدید با تاریخ و ارزش‌های آن است.
نتیجه‌گیری
رفتار انقلابی مردم ایران را باید چیزی فراتر از واکنش‌های آنی و هیجانی دانست. این رفتار محصول تقاطع عقلانیت راهبردی، معنویت پویا، شجاعت فعالانه و وقت‌شناسی هوشمندانه است که در بستر تاریخی ایران شکل گرفته و تداوم یافته است. فهم درست این تبارشناسی، پیش‌شرط هرگونه برنامه‌ریزی فرهنگی، سیاسی و اجتماعی است. بدون تردید تداوم این رفتار انقلابی و غلبه بر چالش‌های کنونی، در گروی احیای مستمر و تقویت اراده ملی است. اراده ملی، به‌عنوان محور اتحاد و انسجام جمعی، ظرفیت بی‌بدیلی برای مواجهه با چالش‌های معاصر فراهم آورده و با تکیه بر ارزش‌های اسلامی و رهبری حکیمانه، می‌تواند تضمین‌کننده تداوم انقلاب و پیشرفت ایران باشد. بنابراین بازتولید مستمر این ارزش‌ها و ارتقای گفتمان عقلانیت و معنویت در فضای عمومی کشور، کلید عبور از بحران‌ها و دستیابی به آرمان‌های بلند ملت ایران خواهد بود.