آلودگی هوای تهران

امیر اسماعیلی _ سردبیر
۱۸ مهر ۱۴۰۴ - ۲۲:۳۱

آهسته‌آهسته به زمان اعلام روتین آلودگی هوای تهران در ۶ماهه دوم سال نزدیک می‌شویم. همان اعلام‌های همیشگی و همان راه‌حل‌های همیشگی‌تر. آلودگی هوای تهران، به عنوان یکی از مزمن‌ترین مشکلات زیست‌محیطی ایران، در سال ۱۴۰۴ همچنان با شدت فزاینده‌ای ادامه دارد و نه تنها سلامت میلیون‌ها ساکن پایتخت را تهدید می‌کند، بلکه هزینه‌های اقتصادی سنگینی را هم به بار می‌آورد. مثلا طبق برآوردهای بانک جهانی، هزینه‌های بهداشتی و اقتصادی آلودگی هوا در تهران به تنهایی حدود ۲.۶‌میلیارد دلار در سال می‌رسد. این آلودگی عمدتا از ترکیب عوامل انسانی و طبیعی ناشی می‌شود که در سال‌های اخیر با تغییرات اقلیمی و سیاست‌های ناکارآمد، تشدید شده است. بیایید نگاهی دقیق‌تر به این دلایل بیندازیم.

آگاه: مهم‌ترین عامل، وسایل نقلیه و ترافیک سنگین است که بیش از ۸۰ درصد آلاینده‌های هوا را تولید می‌کند. تهران با بیش از چهار میلیون خودرو، که بسیاری از آنها فرسوده و بنزینی هستند، روزانه حجم عظیمی از گازهای گلخانه‌ای، منواکسید کربن و ذرات معلق PM۲.۵ را به آسمان می‌فرستد. ساعات پیک ترافیک، به ویژه در بزرگراه‌ها و اطراف مراکز تجاری، این وضعیت را بدتر می‌کند. علاوه بر این، سوخت‌های فسیلی در نیروگاه‌ها و صنایع، نقش پررنگی دارند و حدود ۱۵ تا ۲۰درصد آلودگی را تشکیل می‌دهند. استفاده از مازوت و نفت سنگین در نیروگاه‌ها – که به دلیل بعضی تحریم‌ها و کمبود گاز طبیعی افزایش یافته – دی‌اکسید گوگرد و دود غلیظی تولید و آلودگی هوا را تشدید می‌کند.
سوزاندن غیراصولی زباله‌ها در حاشیه شهر هم سهم قابل توجهی 
(۵ تا ۱۰ درصد) دارد. در جنوب و غرب تهران، محل‌های دفن زباله که ذرات سمی را به هوا می‌فرستند و گزارش‌های زمستانی نشان‌دهنده افزایش آلاینده‌ها در این مناطق است. از سوی دیگر، عوامل طبیعی و جغرافیایی پایه این بحران را تشکیل می‌دهند. موقعیت تهران در دامنه البرز، با وارونگی دما در زمستان، آلاینده‌ها را مانند یک درپوش حبس می‌کند و وزش بادهای ضعیف، پراکندگی آنها را ناممکن می‌سازد. در تابستان، گرمای شدید و تابش خورشید و خشکسالی مداوم، گرد و غبار را از کانون‌های بیابانی اطراف شهر (مانند کویرهای مرکزی) به هوا می‌فرستد. تخریب خاک، خشک شدن تالاب‌ها و گسترش بیابان‌زایی، حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد آلودگی را تامین می‌کند.
علاوه بر این، عوامل انسانی دیگری مثل شهرنشینی سریع، فعالیت‌های ساختمانی و تغییرات کاربری زمین هم دخیل هستند. ساخت‌وسازهای بی‌رویه، تخریب‌ها و نزدیکی به منابع آلاینده، رویدادهای پراکنده‌ای از آلودگی ایجاد می‌کنند، در حالی که مسئولیت‌های پراکنده میان سازمان‌های دولتی  (از محیط زیست تا شهرداری) و عدم اجرای قوانین، مانع مقابله موثر می‌شود. در نتیجه این ترکیب مرگبار سال گذشته، آلودگی هوا جان حدود ۶۰۰۰ نفر را در تهران گرفت و بیماری‌های قلبی-ریوی را دو برابر کرد. 
برای حل این معضل، نیاز به اقدامات فوری مثل اسقاط اجباری خودروهای فرسوده، گسترش حمل‌ونقل عمومی الکتریکی، کنترل مصرف مازوت در نیروگاه‌ها و مدیریت منابع آب برای مقابله با خشکسالی داریم. بدون این تغییرات، آلودگی نه تنها ادامه می‌یابد، بلکه با گرمایش جهانی بدتر هم خواهد شد.