آگاه: استان کرمان که بیش از ۷۰ درصد پسته ایران را تامین می‌کند، مانند دیگر استان‌های کشور با بحران کم‌آبی دست‌وپنجه نرم می‌کند. گزارش‌های شرکت آب منطقه‌ای کرمان نشان می‌دهد ۸۰ درصد از ظرفیت سدهای این استان خالی است و سطح آب‌های زیرزمینی نیز سالانه حدود دو متر کاهش می‌یابد. این شرایط، باغ‌های پسته در شهرستان‌هایی مانند رفسنجان، سیرجان و انار را به‌شدت تحت تاثیر قرار داده و حتی سبب خشکیدن نزدیک به هزار هکتار از باغ‌های پسته در منطقه انار شده است. محمد رضایی، رییس انجمن پسته‌کاران رفسنجان، اظهار کرد: خشکسالی و گرمای شدید تابستان باعث افزایش محصول پوک شده و تولید را در برخی مناطق تا ۳۰درصد کاهش داده است. بدون اصلاح روش‌های آبیاری و احیای قنات‌ها، آینده روشنی برای این صنعت قابل تصور نیست. وی خواستار حمایت مسئولان از پسته‌کاران شد و گفت: باید توان رقابتی کشاورزان کرمانی را در مقایسه با سایر کشورها بالا ببریم.
کاهش تولید پسته و تاثیرات آن
تولید پسته در کرمان طی دهه گذشته روند نزولی داشته است. در سال ۱۳۹۴، این استان ۱۸۰ هزار تن پسته تولید کرد، اما این رقم در سال ۱۴۰۰ به ۵۸ هزار تن رسید. پسته‌های احمدآقایی و اکبری که به دلیل کیفیت بالا و رنگ روشن در بازارهای جهانی پرطرفدار هستند، همچنان مهم‌ترین انواع تولیدی کرمان محسوب می‌شوند؛ اما کاهش کیفیت به دلیل کمبود آب و آفاتی مانند آفلاتوکسین، رقابت‌پذیری این محصول را در برابر پسته آمریکایی تضعیف کرده است. ایران که زمانی بزرگ‌ترین صادرکننده پسته جهان بود، اکنون در رقابت با آمریکا عقب افتاده است. آمریکا با تولید حدود ۲۰درصد بیشتر و هزینه‌های پایین‌تر، بازارهای جهانی را تسخیر کرده است. مشکلات پیمان‌سپاری ارزی و الزام صادرکنندگان به بازگشت ارز، بسیاری از تجار کرمانی را از بازارهای بین‌المللی دور کرده است. به گفته یکی از صادرکنندگان پسته در سیرجان، بازار چین که ظرفیت جذب ۶۰ هزار تن پسته در سال را داشت، به دلیل مشکلات لجستیکی و رقابت با آمریکا به هشت هزار تن کاهش یافته است. محمد علی‌زاده می‌گوید: کشورهای آلمان، عراق، ترکیه و هند همچنان از مقاصد اصلی صادرات پسته کرمان هستند، اما استانداردهای سختگیرانه اروپا در مورد آفلاتوکسین و نبود زیرساخت‌های مناسب بسته‌بندی، دسترسی به این بازارها را محدود کرده است.
پسته، ستون اقتصاد کرمان است
صنعت پسته در کرمان نه‌تنها منبع درآمد هزاران خانوار است، بلکه اقتصاد شهرهایی مانند رفسنجان به آن وابسته است. کاهش تولید و صادرات، معیشت باغداران و کارگران این صنعت را به خطر انداخته است. به گفته علی باقری، رییس جهاد کشاورزی استان کرمان، بیش از ۱۰۰ هزار نفر به‌طور مستقیم و غیرمستقیم از این صنعت ارتزاق می‌کنند و هرگونه اختلال در تولید، پیامدهای اجتماعی گسترده‌ای به دنبال دارد. وی می‌گوید: خشکسالی، نوسانات ارزی و مشکلات صادرات از چالش‌های پیش رو است. با این وجود همچنان پسته مهم‌ترین محصول صادراتی غیر نفتی کرمان است. افزایش هزینه‌های تولید به دلیل تورم و گرانی نهاده‌ها، از جمله کود و انرژی نیز فشار مضاعفی بر تولیدکنندگان وارد کرده است. در بازار داخلی، کاهش قدرت خرید مردم باعث شده تقاضا برای پسته کاهش‌یابد و تولیدکنندگان بیش از پیش به صادرات وابسته شوند.
آبیاری نوین افزایش یابد
یک صادرکننده پسته می‌گوید: برای برون‌رفت از این بحران، کارشناسان پیشنهادهایی ارائه کرده‌اند. توسعه آبیاری نوین، مانند سیستم‌های قطره‌ای، می‌تواند مصرف آب را تا ۵۰درصد کاهش دهد. همچنین احیای قنات‌های قدیمی و احداث سدهای کوچک برای ذخیره آب‌های سطحی، از راهکارهای پیشنهادی است.
محمد اکبری تاکید کرد: وزارت جهاد کشاورزی طرح‌هایی برای حمایت از باغداران اجرا کرده، اما نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر و هماهنگی بین دستگاه‌هاست. اکبری افزود: در حوزه صادرات، هماهنگی بین صادرکنندگان برای جلوگیری از نرخشکنی و بهبود بسته‌بندی برای رعایت استانداردهای جهانی، از جمله اقدامات ضروری است؛ همچنین تولید محصولات جانبی مانند مغز پسته و پودر پسته می‌تواند ارزش افزوده ایجاد کند. وی افزود: با وجود چالش‌های موجود، کیفیت بالای پسته کرمان همچنان امیدی برای احیای این صنعت است. در صورت مدیریت صحیح منابع آبی، رفع موانع صادراتی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، استان کرمان می‌تواند جایگاه خود را در بازارهای جهانی باز یابد. با این حال، کارشناسان هشدار می‌دهند که بدون اقدامات فوری، صنعت پسته در ۱۰سال آینده ممکن است به‌طور کامل از صحنه اقتصادی کرمان حذف شود.
خسارت ۴۰ درصدی تنش‌های آبی به باغات
احمد خانی، رییس خانه کشاورز رفسنجان می‌گوید: قطب تولید پسته کشور در شمال کرمان بر اثر کاهش ۸۰ درصدی بارش‌ها، پردرآمدترین بخش اقتصادی رفسنجان را به زانو درآورده و آنان را زمین‌گیر کرده و اگر برای آنان تدبیری اندیشیده نشود معلوم نیست چه سرنوشتی در انتظار صنعت پسته کشور است. وی با تاکید بر اینکه امسال نه تنها خاموشی و ناترازی‌های برق در رفسنجان کمتر از پارسال نبوده و بلکه با افزایش ۲۰ تا ۲۵ هم روبه‌رو بوده است، اظهار می‌کند: وضعیت خنکی هوا تنها نقطه امید پسته‌کاران در وضعیت نامناسب خاموشی‌ها بود که به نسبت سال گذشته تا حدودی میزان خسارت‌ها را کاهش داد.
رییس خانه کشاورز رفسنجان اعلام می‌کند: در عین حالی که هوا به نسبت تابستان سال گذشته خنک‌تر بود اما تنش‌های آبی خسارت‌های سنگینی را به باغداران پسته‌کار رفسنجان وارد کرده است، به‌طوری که تا ۴۰ درصد، باغداران را با خسارت روبه‌رو کرده است. خانی همچنین از خسارت ۶۰ درصدی به چاه‌های آب کشاورزی باغات پسته رفسنجان خبر می‌دهد و می‌گوید: به دلیل اعمال خاموشی‌ها، در سه ماهه تابستان امسال همه چاه‌های کشاورزی این منطقه حداقل یک‌بار دچار نقص فنی شده و به‌طور میانگین هر کشاورز بین ۵۰۰ تا ۷۰۰ میلیون تومان خسارت دیده است که این مبلغ برای باغداران خرد، کمرشکن است. به گفته وی؛ باغداران رفسنجان مطالبات و گلایه‌های زیادی از دولت دارند چراکه عدم کارایی دولت در بخش کشاورزی، باعث خسارت‌های هنگفت به بخش زراعی و باغی استان کرمان شده است.
خانی، سطح زیر کشت باغات پسته رفسنجان را ۸۰ هزار هکتار عنوان می‌کند و می‌افزاید: پیش‌بینی می‌شود، امسال در خوشبینانه‌ترین حالت از باغات پسته رفسنجان حدود ۴۵ تا ۵۰ هزار تن پسته برداشت شود در حالی که در سنوات گذشته حدود ۷۵ تا ۸۰ هزار تن در سال از باغات این شهرستان پسته برداشت می‌شد.
او دلیل اصلی افت تناژ پسته کرمان به‌خصوص رفسنجان را تنش‌های آبی حاکم بر باغات این استان می‌داند و می‌گوید: تغییرات اقلیمی در کنار افزایش قیمت نهاده‌های کشاورزی، محصول پسته که سالانه ۱.۵ میلیارد دلار درآمدزایی و دومین عامل ارزآوری استان کرمان به شمار می‌رود را با چالش‌های جدی مواجهه کرده است.
رییس خانه کشاورز رفسنجان اذعان می‌کند: صنعت پسته کرمان بر اثر بحران آب، زمین‌گیر شده و در برخی مناطق عمق چاه‌ها به ۱۵۰ متر رسیده و آب نیست، به‌گونه‌ای که این مسئله باغداران کرمانی را آواره شهرهایی چون ساوه، قزوین و خراسان کرده تا دوباره از صفر، نهالکاری باغات پسته را از سر بگیرند.
کوچک و پوک شدن پسته ایرانی به دنبال قطع برق
رییس اتاق بازرگانی رفسنجان با بیان اینکه بازگشت تحریم‌های سازمان ملل بر وضعیت صادرات پسته تاثیر می‌گذارد، گفت: با قطع برق سایز پسته‌های ایرانی کوچک و پوک شده و فروش به مشتریان خارجی سخت‌تر شده است. از نیمه دوم سال گذشته قیمت پسته به یک‌باره با جهش نسبی روبه‌رو شد و بسیاری از پسته‌کاران به دلیل کاهش شدید سطح برداشت محصول دچار زیان جدی شدند. درحالی که قیمت پسته در بازار به سمت نجومی شدن در حرکت بود، اما کشاورزان به دلیل بحران قطعی برق، خشکسالی و کاهش شدید بارش‌ها با افت شدید تولید همراه بودند. از سوی دیگر با تشدید تحریم‌ها و افزایش مشکلات مراودات بین‌المللی صادرات پسته ایرانی هم دچار چالش شد که بار مشکلات کشاورزان و صادرکنندگان را دو چندان می‌کرد. در سال جاری نیز، همزمان با برداشت محصول بازهم میزان برداشت با کاهش جدی روبه‌رو شده و عرضه محصول در بازار با افت قابل توجهی همراه است. مجید حجت، رییس اتاق بازرگانی رفسنجان درخصوص تاثیر بازگشت تحریم‌های سازمان ملل بر وضعیت صادرات پسته گفت: به دلیل تحریم کشتیرانی و بانک‌ها در دور جدید تحریم‌های بین‌المللی قطعا مسیر صادرات دشوار می‌شود و بر وضعیت صادرات پسته تاثیر می‌گذارد. وی در مورد چالش‌های فعلی این حوزه گفت: امسال قطع برق سبب شده تا سایز پسته‌ها ریز و کوچک شود و درصد پوکی پسته‌ها افزایش یابد. این اتفاق به معضلی برای تولیدکنندگان تبدیل شده و فروش پسته ایرانی به مشتریان خارجی سخت شده است. حجت افزود: رفع تعهد ارزی هم همچنان به صادرکنندگان پسته آسیب وارد می‌کند. تا زمانی که رفع تعهد ارزی از محصولات کشاورزی حذف و ریشه‌کن نشود، وضعیت صادرات محصولات این حوزه بهبود پیدا نمی‌کند. روشی که بانک مرکزی در پیش گرفته صادرات را مختل کرده است. از سال ۶۷ بحث پیمان‌سپاری ارزی وجود داشته و طی این سال‌ها همواره چالش‌برانگیز بوده، اما همچنان ادامه پیدا کرده است. بحث رفع تعهد ارزی باعث ایجاد رانت، فساد و شرکت‌های تراستی شده است. به گفته وی، سیاست‌های دستوری هیچ‌گاه در کشور ما جواب نداده است. کشاورز را مجبور می‌کنند پسته را با یک قیمت مشخص بفروشد که این موضوع عرفا و شرعا اشکال دارد و بر گردن مسئولان از بابت این سیاست‌ها حق‌الناس است. عضو هیات نمایندگان اتاق ایران گفت: با تمام فشارهایی که وجود داشت، یک‌سری موانع جدید نیز برای صادرکنندگان مانند ارائه ضمانت‌نامه الزامی شده است. این رویه عملا صادرات را نابود می‌کند.