آگاه: در یک سال اخیر، استقبال از کتاب‌های مربوط به فلسطین در ایران، یک گرایش مهم در انتخاب ژانر را آشکار کرده است. تقاضای بازار بیشتر به سمت آثاری است که بتواند مردم را با خود همراه کند؛ آثاری که جذابیت داشته باشند و در قالب‌های مستند داستانی و رمان ارائه شوند. این تمایل به سوی روایت‌های نرم و تاثیرگذار، نشان‌دهنده بلوغ فرهنگی مخاطبی است که در پی حقیقت، از دریچه زندگی روزمره و احساسات انسانی است و نه فقط داده‌های تاریخی و سیاسی.
نتیجه این تقاضا، احیای برخی آثار قدیمی و مهم بوده. به عنوان مثال، کتاب کودک «ریشه» که پیش از این ۱۴ سال تجدید چاپ نشده بود، به دلیل فضای ایجاد شده و نیاز به محتوای مناسب برای نسل جدید، با تغییر کامل تصاویر و بازطراحی، دوباره منتشر شد. این اقدام نشان می‌دهد که ناشران به سرعت در حال تطبیق با نیازهای امروز هستند تا مفاهیم مقاومت را از طریق ابزارهای بصری و ساده به کودکان منتقل کنند.
همچنین، ترجمه آثار نویسنده‌ها و روایتگران فلسطینی نیز اهمیت ویژه‌ای دارد؛ برای اینکه رساندن مستقیم صدای فلسطینی‌ها به گوش جهان، بهترین راه برای تبیین واقعیت‌ها و افزایش اعتبار روایی است. این امر به ویژه زمانی اهمیت می‌یابد که می‌بینیم برخی حکومت‌ها تا چه حد در مقابل کشتار کودکان سکوت کرده‌اند.
«والزیتون»، تلاشی متمرکز برای پوشش سلیقه‌های مختلف
واکنش ناشران بزرگ به این موج استقبال، در رویدادهایی مانند آیین معرفی ۱۷ عنوان کتاب با عنوان «والزیتون» تجلی یافت. این برنامه که با همکاری انتشارات امیرکبیر و سوره مهر برگزار شد، تلاش کرد مجموعه‌ای متنوع از آثار تألیفی و ترجمه منتشر شده در دو سال اخیر را به بازار معرفی کند. این معرفی متمرکز، نشان‌دهنده تلاشی آگاهانه از سوی ناشران برای پیشرو بودن در جنگ روایات و پر کردن همه‌جانبه فضای نشر است.
انتشارات امیرکبیر، ۱۱ عنوان را در مجموعه «رنج تو جاریست» عرضه کرد که شامل عناوینی چون «ریشه»، «دخترک ارغوانی»، «اطلس روابط رژیم صهیونیستی» و روایت‌های خارجی مانند «آسمان گریست» (نوشته یک روزنامه‌نگار انگلیسی که نگاهش پس از مواجهه با حقایق عوض شد) بود. این تنوع ژانری، از اطلس‌های تحلیلی تا داستان‌های خاص مانند «تانکی زیر درخت کریسمس» نشان می‌دهد که هدف، پوشش هر سلیقه مطالعاتی است.
در همین راستا، سوره مهر نیز، ۶ عنوان کتاب با محوریت مقاومت و غزه، از جمله «صمود»، «یازده زندگی» و «لهجه‌های غزه‌ای» را معرفی کرد. معرفی آثاری مانند «من شیرین ابوعاقله هستم» که به زندگی خبرنگار شهید فلسطینی-آمریکایی می‌پردازد، تاکیدی بر نقش قهرمانان رسانه‌ای و اهمیت روایت‌گری در این نبرد است.
نشانه‌هایی از بلوغ ژانری در یک سال اخیر
گذشته از ۱۷ عنوان معرفی شده در برنامه والزیتون، در یک سال اخیر چندین کتاب اثرگذار دیگر نیز به بازار نشر عرضه شده‌اند که هر یک از منظر ژانری، مکمل این جریان روایی هستند. این آثار نشان می‌دهند که تولید محتوا در ایران به سمت عمق و چندلایگی بیشتری حرکت کرده است. در ادامه چند نمونه از این آثار معرفی می‌شود.
خاکستر گنجشک‌ها:
این مجموعه داستان کوتاه نوشته حامد عسکری و منتشر شده از سوی نشر معارف، یک نمونه بارز از تمایل مخاطب به روایت‌های عاطفی و لطیف است. کتاب با ۴۴ داستان کوتاه، راوی ماجرای کودک‌کشی در غزه است و به‌طور خاص به روایت شهدای مظلوم بیمارستان المعمدانی می‌پردازد. این اثر به طور مستقیم قلب خواننده را هدف قرار می‌دهد و پیوندی ناگسستنی با فاجعه انسانی ایجاد می‌کند.
اسرائیل، آن شر مطلق:
این کتاب گزیده‌ای از سخنرانی‌ها، مصاحبه‌ها و پیام‌های امام موسی صدر است. در کنار روایت‌های داستانی، نیاز به بازخوانی مبانی فکری و ایدئولوژیک مقاومت نیز وجود دارد. این کتاب به عنوان یک منبع تحلیلی، به دنبال پاسخگویی به سوال‌های بنیادی‌تر در میان قشر فکری و فعالان فرهنگی است.
حاج قاسم و پرواز نقاشی‌ها:
این کتاب در حوزه ادبیات کودک و نوجوان، نوشته رحیم مخدومی و منتشر شده توسط کتاب جمکران است. داستان با زبانی کودکانه و غیرمستقیم، تصویر حماسی از سردار سلیمانی و حمایت او از کودکان جهان ارائه می‌دهد. در این روایت، کودکان با پرتاب موشک‌های سفید نماد صلح‌طلبی، خلبان متجاوز آمریکایی را فراری می‌دهند. این کتاب اهمیت استراتژیک ادبیات کودک را در انتقال مفاهیم ظلم‌ستیزی به نسل آینده نشان می‌دهد. تنوع سه گونه داستان عاطفی، متن فکری مرجع و ادبیات کودک تایید می‌کند که ناشران، آگاهانه روی چندین گروه مخاطب همزمان سرمایه‌گذاری می‌کنند.
نیاز به دغدغه‌مندی مستمر داریم
اگرچه درگیری‌های اخیر باعث فوران تقاضا و واکنش سریع ناشران شد، تحلیل‌گران معتقدند که میزان تولید کتاب در حوزه فلسطین در ایران همچنان ضعیف است. مهم‌ترین چالشی که این جریان با آن مواجه است، خطر موقتی بودن این دغدغه فرهنگی است. افزایش استقبال پس از بحران نباید باعث توهم کفایت تولید محتوا شود. برای تضمین تداوم جریان روایت‌گری و جلوگیری از بازگشت به بی‌اعتنایی نسبی پیشین، ایجاد دغدغه مستمر میان اهالی قلم ضروری است.
به همین دلیل، پیشنهاد تاسیس یک جایزه ادبی جهانی با موضوع فلسطین مطرح شده است؛ جایزه‌ای که می‌تواند به نویسندگانی که دغدغه این حوزه را دارند، انگیزه‌ای مضاعف داده و پژوهشگران را به نگارش آثار با غنای محتوایی بالا ترغیب کند. تنها با تولید آثار قوی از نظر محتوا و قلم که قابلیت عرضه جهانی داشته باشند، می‌توان صدای مقاومت را به‌شکلی موثر به گوش جوانان و مخاطبان بین‌المللی رساند. این امر، تضمین می‌کند که روایت فلسطین در بازار نشر ایران، همواره زنده و پویا باقی بماند.
عناوینی از «والزیتون»
انتشارات امیرکبیر
اطلس روابط رژیم صهیونیستی با دیگر کشورها
نویسندگان: محمد مهدی تجریشی و محمدمحسن فایضی
این کتاب یک اثر پژوهشی تحلیلی و داده‌محور است که روابط علنی و پنهان رژیم صهیونیستی با کشورهای منطقه و جهان را بررسی می‌کند. به عنوان راهنمایی عملی برای فعالان حوزه فلسطین، شامل نقشه‌ها، داده‌ها و تحلیل الگوهای روابط است.
صبح شبات
نویسنده: ایلان پاپه (مورخ اسرائیلی ضدصهیونیستی)، ترجمه: شهریار شفیعی
این کتاب تاریخ مختصری از جنگ رژیم اسرائیل و فلسطین ارائه می‌دهد و با الهام از رویدادهای هفت اکتبر، به عنوان اثری مهم در ادبیات مقاومت شناخته می‌شود و در بهار ۱۴۰۴ منتشر شده است.
من شیرین ابوعاقله هستم
تحقیق و ترجمه: شهریار شفیعی
زندگینامه خبرنگار فلسطینی شبکه الجزیره که بر زندگی، حرفه و شهادت او تمرکز دارد. این کتاب روایتی از مبارزه رسانه‌ای فلسطینیان است و در سال ۱۴۰۳ منتشر شده است.
سایه کلیدها
نویسنده: ابراهیم نصرالله، ترجمه: حمیدرضا مهاجرانی
این اثر بخشی از مجموعه «ناقوس‌های سه‌گانه» است. این رمان نمادین روایت رویارویی یک زن مبارز فلسطینی و یک سرباز صهیونیست است و تاریخ و فرهنگ فلسطینیان را در دوران اشغال بررسی می‌کند.
چشم بیت‌لحم
نویسنده: ابراهیم نصرالله، ترجمه: حمیدرضا مهاجرانی
دومین جلد از «ناقوس‌های سه‌گانه»؛ داستان زندگی کریمه عبود، اولین عکاس زن فلسطینی در نیمه اول قرن بیستم را روایت می‌کند.
تانکی زیر درخت کریسمس
نویسنده: ابراهیم نصرالله، ترجمه: حمیدرضا مهاجرانی
سومین جلد از «ناقوس‌های سه‌گانه»؛ این رمان به مقاومت فرهنگی و اجتماعی فلسطینیان در برابر اشغال می‌پردازد و زندگی تاریخی و اجتماعی مردم بیت‌لحم را تصویر می‌کند.
ریشه
نویسنده: محمد کرم‌زاده و تصویرگر مریم فاضلی
داستانی استعاری برای کودکان، درباره تنها درخت باقی‌مانده در جنگلی که با بی‌رحمی نابود شده. این کتاب با همدلی به کودکان مظلوم فلسطین تقدیم شده و نمادی از مقاومت است.
دخترک ارغوانی
نویسنده: ابتسام برکات، ترجمه: عظیم طهماسبی
داستان الهام‌گرفته از سفرنامه تمام اکحل، یک دختر آواره فلسطینی با استعداد نقاشی که از رنگ‌ها برای بیان احساسات استفاده می‌کند.
کتابی آموزشی و هنری برای کودکان و نوجوانان.
خنده در اشغال
نویسنده: کریسولا لیونس، ترجمه: لیلاسادات حسینی مقدم
این کتاب به بررسی طنز و هویت در هنر، فیلم و ادبیات فلسطینی می‌پردازد و نقش خنده را در دوران اشغال به عنوان ابزاری برای مقاومت نشان می‌دهد.
آینه‌های فرشتگان
نویسنده: ابراهیم نصرالله، ترجمه: زهرا فاضلی، زهره نورائی‌نیا
مجموعه شعری که در سال ۲۰۰۱ منتشر شده و به ایمان حجو، کوچک‌ترین شهید دومین انتفاضه فلسطین، اختصاص دارد. شعرها نمادی از ایثار و مقاومت هستند.
آسمان گریست
نویسنده: تونی کلیفتون، ترجمه: کاظم چایچیان
روایتی مستند از کشتارهای رژیم صهیونیستی در بیروت ۱۹۸۲، بر اساس دیدگاه ناظران عینی.
کتابی معتبر درباره جنایات اسرائیل علیه فلسطینیان که چاپ دوم آن پس از ۳۸ سال منتشر شده است.
انتشارات سوره مهر
صُمود
گردآوری و ترجمه: مهدی صدرالدین
مجموعه داستان‌های کوتاه و روایت‌های نویسندگان مختلف درباره زندگی در غزه، با تمرکز بر پایداری (صمود) و تجربیات انسانی پس از طوفان‌الاقصی که در ۲۸۴ صفحه منتشر شده است.
پایی در غزه
نویسندگان: جمعی از نویسندگان، به کوشش ابراهیم اکبری‌دیزگاه
۱۶ روایت از نسبت ایرانیان با غزه، از منظرهای عاطفی، فلسفی، الهیاتی، جامعه‌شناختی و سیاسی. پاسخی به سوال «ما چه نسبتی با غزه داریم؟» پس از طوفان‌الاقصی.
لهجه‌های غزه‌ای
نویسندگان: یوسف القدره و فاتنه الغره، ترجمه: محمدرضا ابوالحسنی
روزنوشت‌هایی از دو شاعر فلسطینی ساکن غزه، روایت نزدیک و انسانی از زندگی روزمره پس از طوفان‌الاقصی، با تمرکز بر سختی‌ها و پایداری مردم.
یازده زندگی
به کوشش: محمدعلی خالدی، ترجمه: حبیب یوسف‌زاده
روایت‌های خودنوشت از زندگی ۱۱ آواره فلسطینی در لبنان، شامل تجربیات متفاوت از عشق، حسرت، مقاومت و تبعید که در قالب مستندنگاری ادبی نگاشته شده است.
نسل‌کشی در قرن ۲۱
نویسنده: حمید مولانا، گردآوری: ابراهیم شمشیری
مجموعه ۳۶ مقاله درباره نسل‌کشی مسلمانان از بوسنی تا غزه، با تحلیل‌های تاریخی و سیاسی. کتابی پژوهشی با تصاویر مرتبط که به بررسی نقش غرب در این جنایات می‌پردازد.
خار و میخک
نویسنده: یحیی سنوار (شهید حماس)، ترجمه: هانیه کمری
رمانی نوشته‌شده در زندان رژیم صهیونیستی به زبان عبری؛ روایت زندگی احمد (نمادی از فلسطینیان آواره) با تمرکز بر دردها (خار) و امیدها (میخک) در دوران اشغال و مقاومت.