آگاه: در ایام جنگ ۱۲ روزه تحمیلی، همه‌جا حرف از سکوت و رکود تهران بود؛ طوری که انگار همه‌مان با اینکه در وضعیت معمولی از شلوغی در تهران می‌نالیم و غر می‌زنیم، همزمان هم او را همان‌طور شلوغ دوست داریم و پرهیاهو. یک از مناطق تهران که همیشه سرشار از شور و حال و زندگی‌ست، مناطقی است که به راسته کتاب‌فروش‌ها معروف است؛ راسته انقلاب و کریمخان. با اینکه قدرت جنگ و ترس از ماندن در تهران و بازکردن مغازه بیشتر بود، اما در همین میان خیلی‌ها تصمیم گرفتند بمانند و به کار و زندگی خود ادامه دهند و در میان بسیاری از آنهایی که ماندند، فروشندگان کتاب بودند؛ با اینکه تعدادشان زیاد نبود، اما بودند کسانی که چراغ کتاب و کتاب‌خوانی را روشن نگه داشتند. چون می‌دانستند حالا بیشتر از هروقت دیگری نیاز به کتاب خواندن است.
اگر چه بخش بسیاری از فروش کتاب در این ایام از طریق خرید آنلاین و فروشگاه‌های آنلاین کتاب بود، اما این اتفاق هم در اینکه کتاب یک راه‌حل باری مواجهه با مشکل و بحران است، تغییری ایجاد نمی‌کند. افزایش شمار خریداران در میانه بحران، صرفاً یک پدیده اقتصادی نیست بلکه باید آن را به‌عنوان نشانه‌ای از واکنش فرهنگی جامعه در برابر شرایط بحرانی تحلیل کرد. جنگ و بحران‌های اقتصادی معمولاً با افت شدید در بازارهای فرهنگی همراه‌اند، اما داده‌های این گزارش حاکی از آن است که جامعه ایرانی با پناه‌بردن به کتاب، به دنبال آگاهی، آرامش و تاب‌آوری است. از سوی دیگر، تجربه موفق فروش آنلاین و نمایشگاه‌های مجازی کتاب که نخستین‌بار در دوران همه‌گیری کرونا به بلوغ رسید، اکنون در بستر جنگ نیز به‌عنوان مدلی مؤثر برای تداوم دسترسی فرهنگی عمل می‌کند.
در گفت‌وگویی که با چند ناشر داشتیم متوجه شدیم که خوانندگان و خریداران کتاب در این ایام به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ یک دسته آنهایی که ترجیح می‌دادند کتاب‌های متناسب با حال‌وهوای ایام بخرند و مطالعه کنند که اغلب کتاب‌های تاریخی با موضوع جنگ و صلح بودند و دسته دیگر آنهایی که ترجیح می‌دادند سراغ کتاب‌هایی بروند که دور از فضای جنگ و بحران باشد و به بهترشدن حال‌شان کمک کند؛ کتاب‌های از دسته کتاب‌های خودیاری، معنای زندگی و امیدبخش.
افزایش سه برابری خریداران بازار کتاب در روزهای جنگ
سامانه بازار کتاب در حالی که کشور طی بازه یک‌ماهه از ۲۰ خرداد تا ۲۰ تیر ۱۴۰۴ وضعیت جنگی و محدودیت‌های ناشی از آن را شاهد بود، رشد کم‌سابقه‌ای در میزان فروش و تعداد خریداران را تجربه کرد.
این سامانه در حالی طی بازه یک‌ماهه از ۲۰ خرداد تا ۲۰ تیر ۱۴۰۴ شاهد رشد کم‌سابقه‌ای در میزان فروش و تعداد خریداران بود که کشور وضعیت جنگی و محدودیت‌های ناشی از آن را از سر می‌گذراند. براساس گزارش آماری منتشرشده از سوی خانه کتاب و ادبیات ایران، تعداد خریداران کتاب در سامانه بازار کتاب، در این بازه زمانی نسبت به سال گذشته بیش از سه برابر شده و فروش ریالی نیز رشدی چشمگیر داشته است؛ اتفاقی که بخش عمده آن مرهون تداوم حمایت‌ها در این حوزه است.
آمار رسمی نشان می‌دهد در بازه موردبررسی در سال ۱۴۰۳، دو هزار و ۴۲۱ نفر با خرید ۶ هزار و ۶۰۳ جلد کتاب مبلغی حدود هشت میلیارد و ۷۴۲ میلیون و ۳۸۵ هزار و ۳۵۰ ریال هزینه کردند. در حالی که در سال ۱۴۰۴، این ارقام به‌طور چشمگیری افزایش یافت و به هفت هزار و ۲۶۱ خریدار، ۱۴ هزار و ۵۰۸ جلد کتاب و مجموع مبلغ خرید به ۲۴ میلیارد و ۱۱۶ میلیون و ۵۱۱ هزار و ۳۲۵ ریال رسید. براساس داده‌ها یارانه استفاده شده در خرید کتاب در بازه ۲۰ خرداد تا ۲۰ تیر سال گذشته (۱۴۰۳) یک میلیارد و ۵۹۱ میلیون و ۶۰۶ هزار و ۸۶۴ ریال بود، در حالی که در سال جاری (۱۴۰۴) به سه میلیارد و ۶۳۱ میلیون و ۶۷۶ هزار و ۱۶۱ ریال افزایش یافته است. همچنین یارانه پستی که هزینه‌های ارسال کتاب را در اقصی‌نقاط کشور کاهش می‌دهد، از دو میلیارد و ۱۴ میلیون و ۵۰۰ هزار ریال در سال ۱۴۰۳ به چهار میلیارد و ۳۹۱ میلیون و ۱۰۰ هزار ریال در سال ۱۴۰۴ رسیده است.
این افزایش در منابع حمایتی، به‌ویژه در شرایطی که رفت‌وآمد و جابه‌جایی‌های فیزیکی با محدودیت همراه است، باعث شده تا فروش آنلاین کتاب بتواند با جذب گسترده خریداران، نقش محوری‌تری در توزیع فرهنگی ایفا کنند. اگرچه افزایش قیمت کتاب و کاهش قدرت خرید همچنان چالش جدی بخشی از مخاطبان است، اما حمایت‌های هدفمند یارانه‌ای توانسته‌اند بخشی از این فشار را جبران کنند.
استمرار چنین سیاست‌هایی به‌ویژه در دوره‌های بحران، نه‌تنها از آسیب به زیرساخت‌های فرهنگی جلوگیری می‌کند، بلکه به پویایی بازار و مشارکت فعال‌تر شهروندان در زیست‌فرهنگی کمک خواهد کرد. آمارهای تازه بازار کتاب نشان می‌دهد که حتی در سایه تهدیدها و محدودیت‌های جنگی، اگر سیاست‌های فرهنگی به‌درستی طراحی و اجرا شوند، می‌توان انتظار رشد و تحرک در حوزه‌هایی داشت که در نگاه اول شکننده به‌نظر می‌رسند. وضعیت سامانه بازار کتاب در تیرماه ۱۴۰۴، با رشد فروش، افزایش یارانه‌ها و مشارکت بالاتر مخاطبان، یک «پیروزی نرم» برای فرهنگ ایران محسوب می‌شود.
نظر شما