آگاه: سیستان و بلوچستان بیش از سه میلیون و ۲۰۰ هزار نفر جمعیت دارد. اما شاخص‌های توسعه انسانی در آن پایین‌تر از بسیاری از استان‌های کشور است. درحالی‌که ایران در آستانه سال ۲۰۲۵ به جمعیتی حدود ۹۲ میلیون نفر رسیده و بیش از ۷۳درصد مردم شهرنشین شده‌اند، در این استان هنوز بیش از نیمی از مردم در روستاها زندگی می‌کنند که خود گویای شکاف بزرگ توسعه‌ای است.
طبق داده‌های رسمی، شاخص توسعه انسانی (HDI) در سیستان و بلوچستان حدود ۰.۶۸۸ است؛ یکی از پایین‌ترین‌ها در میان استان‌های کشور. این شاخص که ترکیبی از آموزش، بهداشت و درآمد سرانه است، تصویری روشن از محرومیت ساختاری در استان ارائه می‌دهد. برای مقایسه، تهران شاخصی بالاتر از ۰.۷۲۰ دارد و میانگین سال‌های تحصیل در آن حدود ۷.۸ است، درحالی‌که این رقم در سیستان و بلوچستان به زحمت به ۴.۴ می‌رسد. بچه‌های این استان در کلاس‌هایی شلوغ با نیمکت‌های فرسوده و کتاب‌هایی که گاهی دیر به دست‌شان می‌رسد، درس می‌خوانند. بسیاری از خانواده‌ها توان خرید نوشت‌افزار ندارند. بسیاری از دانش‌آموزان بعد از مدرسه کارگری می‌کنند تا کمک‌خرج خانواده‌هایشان باشند. اینها تنها نمونه‌ای کوچک از شکاف‌های عمیق اجتماعی است که آمارها به‌سختی می‌توانند بیان کنند.
جوانان؛ سرمایه‌ای بلاتکلیف
بیش از نیمی از جمعیت استان در گروه سنی ۱۵ تا ۶۴ساله هستند؛ جمعیتی جوان که در بسیاری از نقاط دنیا می‌تواند موتور توسعه باشد. اما در سیستان و بلوچستان این فرصت تبدیل به تهدید شده است. نرخ بیکاری در استان حدود ۱۲درصد است؛ بالاترین در کشور. مشارکت اقتصادی ۲۹درصد است؛ درحالی‌که میانگین ملی به ۳۷درصد می‌رسد.
بحران آب؛ کابوسی برای شمال استان
خشکی تالاب هامون و کاهش حق‌آبه رود هیرمند از افغانستان، شمال استان را به منطقه‌ای بحرانی تبدیل کرده است. هزاران خانواده کشاورز طی سال‌های اخیر ناگزیر خانه و زمین خود را رها کرده و به حاشیه شهرها رفته‌اند. اهالی این محدوده معتقدند که وقتی آب رفت، زندگی هم رفت. چون نانشان را از زمین در می‌آوردند و حتی بسیاری مجبور شده‌اند برای کار و معاش به زاهدان بروند.
خشکی هامون نه‌تنها معیشت کشاورزان را نابود کرده، بلکه سلامت عمومی را هم به خطر انداخته است. گردوغبار ناشی از بستر خشک تالاب، آمار بیماری‌های تنفسی در میان کودکان و سالمندان را افزایش داده است. پزشکان محلی می‌گویند در برخی ماه‌ها شمار بیماران ریوی تا دو برابر بیشتر از حد معمول می‌شود.
حاشیه‌نشینی؛ شهری که تاب ندارد
زاهدان، مرکز استان، امروز شهری است که بیش از نیمی از جمعیتش در سکونتگاه‌های غیررسمی زندگی می‌کنند؛ خانه‌هایی ساخته‌شده با خشت‌وگل یا بلوک‌های سیمانی بی‌کیفیت، اغلب بدون آب آشامیدنی سالم، بدون شبکه فاضلاب و با کوچه‌هایی خاکی. در محله شیرآباد، یکی از بزرگ‌ترین سکونتگاه‌های غیررسمی، کودکان با پای‌برهنه در کوچه‌های خاکی بازی می‌کنند. مدرسه نیست و بچه‌ها باید هر روز چند کیلومتر راه بروند تا به مدرسه برسند. درمانگاه هم نیست و اهالی وقتی مریض می‌شوند، باید تاکسی بگیرند بروند شهر. پولش را ندارند. این شرایط نه‌تنها کیفیت زندگی مردم را پایین آورده، بلکه زاهدان را به یکی از کانون‌های آسیب‌های اجتماعی تبدیل کرده است.
آموزش؛ امیدی که نیمه‌راه می‌ماند
بسیاری از کودکان استان به دلیل فقر خانوادگی، فاصله زیاد مدرسه تا خانه و نبود امکانات، ترک تحصیل می‌کنند. طبق برآوردهای غیررسمی، نرخ ترک تحصیل در دوره متوسطه اول در برخی مناطق استان بیش از ۳۰درصد است. کارشناسان آموزشی می‌گویند که بدون سرمایه‌گذاری جدی در مدارس و خوابگاه‌های شبانه‌روزی، بخش بزرگی از نسل آینده استان از چرخه آموزش حذف خواهند شد.
زنان؛ نیمه‌خاموش توسعه
زنان بلوچ ستون خانواده هستند. بسیاری از آنان با سوزن‌دوزی، حصیربافی یا قالیبافی بخشی از مخارج خانه را تامین می‌کنند. اما به دلیل نبود بازار مناسب، تولیداتشان اغلب به قیمت ناچیز خریداری می‌شود. درحالی‌که این زنان باتوجه‌به هنرشان می‌توانند بازار بزرگی از صنایع‌دستی داشته باشند، اما چون حمایت همه‌جانبه و مستمر وجود ندارد، بسیاری مواقع این بانوان هنرمند مجبورند تولیدات و آثار دست خود را به دلالان با قیمت پایین بدهند که بعد با قیمت‌های بالا در بازارها بزرگ به فروش می‌رسند. مشارکت اقتصادی زنان در استان بسیار کمتر از میانگین ملی است. درحالی‌که در سطح کشور حدود ۱۴درصد زنان در بازار کار فعال هستند، این رقم در سیستان و بلوچستان به زحمت به هشت‌درصد می‌رسد.
چابهار؛ بندری برای مردم
چابهار، تنها بندر اقیانوسی ایران در سال‌های اخیر توجه بسیاری را جلب کرده است. سهم این بندر از تجارت خارجی کشور از حدود چهاردرصد در سال ۲۰۲۳ به نزدیک ۹درصد در سال ۲۰۲۵ رسیده است. پروژه‌های عظیم پتروشیمی و شهر هوشمند تیس در حال اجراست و ظرفیت بارگیری بندر به ۱۵ میلیون تن افزایش یافته است، اما پرسش اساسی این است که سهم مردم محلی از این توسعه چیست؟ بندر رشد می‌کند، اما جوانان محلی بیکارند. بسیاری از نیروهای متخصص از شهرهای دیگر می‌آیند. اگر قرار است شهر و استان توسعه یابد، باید مردم محلی نخستین بهره‌مندان باشند.
امنیت و مرز؛ فرصت یا تهدید؟
مرزهای طولانی با پاکستان و افغانستان می‌توانند فرصتی برای تجارت و ترانزیت باشند. اما سال‌هاست این مرزها با قاچاق و ناامنی گره‌خورده‌اند. بسیاری از روستاهای مرزی از امکانات ابتدایی محروم هستند و مردم‌شان به مشاغل پرخطر غیررسمی رو آورده‌اند. تا زمانی که امنیت پایدار و مدیریت مرزها تضمین نشود، سرمایه‌گذاری‌های بزرگ اقتصادی نیز به نتیجه نخواهد رسید.
توسعه انسانی، پیش‌شرط توسعه اقتصادی
سیستان و بلوچستان امروز چهره‌ای دوگانه دارد: از یک سو مردمی که با فقر، بیکاری، بحران آب و حاشیه‌نشینی دست‌وپنجه نرم می‌کنند و از سوی دیگر ظرفیتی عظیم در منابع طبیعی، موقعیت جغرافیایی و جمعیت جوان دارد. توسعه واقعی در این استان تنها زمانی معنا خواهدداشت که عدالت اجتماعی در مرکز توجه قرار گیرد. آموزش، بهداشت، اشتغال و امنیت اجتماعی باید محور سیاست‌گذاری‌ها باشند. درغیر این صورت، بندرهای بزرگ و پروژه‌های میلیاردی تنها در آمارها خواهند درخشید، نه در سفره مردم. اهالی سیستان و بلوچستان سزاوار آن هستند که از حاشیه به متن باز گردند؛ در قلب برنامه‌های توسعه ملی.
هنوز شهروندانی هستند که شناسنامه ندارند
رویای شناسنامه‌دارشدن مردمان بلوچ به اندازه‌ای برای‌شان محال شده که پس از بارها مراجعه برای تعیین هویت که بعضا سال‌ها این بررسی‌ها طول می‌کشد، آنان را از ادامه‌دادن این مسیر منصرف کرده است. آن‌گونه که خودشان می‌گویند، شناسنامه داشتن، تنها آرزوی آنان است؛ مردمی که تنها یک چیز می‌خواهند، «شناسنامه.» چون نداشتن آن به منزله محرومیت از تمام خدمات اجتماعی است. از دیرباز جغرافیای سیستان و بلوچستان بر مدار درد و رنج چرخیده است؛ جایی که بلاتکلیفی، جزو جدانشدنی زندگی جمعیتی نزدیک به ۵۰ تا صدهزار نفر به گواه اخبار منتشر شده در این استان پهناور است. براساس آمارهای موجود، بیش از یک میلیون نفر در استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان، گلستان، کرمان و آذربایجان غربی با معضل بی‌شناسنامگی مواجه هستند؛ معضلی که نشان می‌دهد سیستان و بلوچستان رکورددار و صدرنشین جدول بی‌هویت‌های کشور است.
تیس؛ نخستین شهر هوشمند ساحلی ایران
همجواری با بندر چابهار، تنها بندر اقیانوسی ایران و دسترسی به آب‌های آزاد بین‌المللی، اهمیت ویژه‌ای برای شهر جدید تیس دارد؛ این بندر نقش اساسی در تجارت بین‌المللی به‌ویژه در تجارت با کشورهای جنوب آسیا و آفریقا ایفا می‌کند.
به گفته مدیر شهر جدید تیس چابهار، تیس به‌عنوان نخستین شهر جدید ساحلی ایران با رویکرد گردشگری می‌تواند نقش موثری در تحول گردشگری و جذب گردشگر ایفا کند.
مهدی قربانی، مدیر شهر جدید تیس می‌گوید: این شهر در فاصله حدود ۳۵ کیلومتری از بندر استراتژیک چابهار واقع شده و با هدف ایجاد یک شهر پایدار، ارتقای کیفیت زندگی ساکنان و جذب سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی طراحی شده و طرح جامع این شهر در سال ۱۳۹۶ توسط شورای عالی شهرسازی و معماری ایران برای جمعیتی حدود ۱۵۰ هزار نفر به تصویب رسید و توسط شرکت عمران شهر جدید تیس درحال‌توسعه است. او تشریح می‌کند که شهر جدید تیس در مساحت چهارهزار و ۳۸۰ هکتار با کارکرد گردشگری آغاز شد. برنامه‌ریزی شده است که هزار و ۶۰۰ هکتار از مساحت این شهر جدید به کاربری گردشگری اختصاص یابد. اکنون فرآیندهای اجرایی در گام نخست توسعه در این شهر جدید در حال انجام است. مدیر شهر جدید تیس چابهار با بیان اینکه شهر جدید تیس در موقعیتی استراتژیک در جنوب شرق ایران واقع شده و نزدیکی آن به منطقه آزاد تجاری - صنعتی چابهار و دسترسی به آب‌های آزاد بین‌المللی، این شهر را به نقطه‌ای کلیدی در کریدور شمال - جنوب تبدیل کرده است، می‌گوید: این موقعیت باعث می‌شود که تیس از ظرفیت‌های اقتصادی و تجاری بالایی برخوردار باشد. علاوه بر این، دسترسی آسان به راه‌های زمینی، دریایی و هوایی، یکی از مزایای بزرگ این شهر محسوب می‌شود. نزدیکی تیس به خط استوا و شرایط اقلیمی خاص آن، امکان پرورش گیاهان و میوه‌های استوایی مانند انبه و موز را فراهم کرده که این موضوع به جذب سرمایه‌گذاری کشاورزی و توسعه صنعت کشاورزی مدرن کمک می‌کند. قربانی توضیح می‌دهد که همجواری با بندر چابهار، تنها بندر اقیانوسی ایران و دسترسی به آب‌های آزاد بین‌المللی، اهمیت ویژه‌ای برای شهر جدید تیس دارد. این بندر نقش اساسی در تجارت بین‌المللی به‌ویژه در تجارت با کشورهای جنوب آسیا و آفریقا ایفا می‌کند. او می‌گوید: پروژه‌های کلان ملی مانند توسعه‌محور مَکُران که به‌عنوان یکی از مهم‌ترین پروژه‌های اقتصادی کشور شناخته می‌شود، تاثیرات مثبتی بر توسعه تیس و تبدیل آن به یک مرکز تجاری و صنعتی دارد.
در سیستان و بلوچستان چه می‌گذرد؟!
۷۶درصد نرخ باسوادی
۳/۵درصد بیشترین نرخ ترک تحصیل (۱۲ تا ۱۷ سال)
۱۸۰۰۰ کلاس درس استان نیاز دارد
۳۰۰۰ کلاس جدید تا پایان امسال به استان اضافه می‌شود
۱۴درصد نرخ بیکاری استان است که بیش از دو برابرمیانگین کشوری محسوب می‌شود
۴۴ میلیون تومان معادل ۵۵درصد کمتر از میانگین کشوری میانگین درآمد سالانه خانوار روستایی است
۱۰۷ میلیون تومان معادل ۳۵درصد کمتر از میانگین ملی میانگین درآمد سالانه خانواده شهری است
نظر شما