آگاه: در دنیای امروز که فرهنگ‌ها و ایده‌ها با سرعتی بی‌سابقه در حال جابه‌جایی هستند، اسباب‌بازی‌ها به‌مثابه سفیران فرهنگی عمل می‌کنند. هر عروسک، هر ماشین و هر بازی فکری که در دست کودک ایرانی قرار می‌گیرد، حامل پیامی است؛ پیامی که می‌تواند ریشه‌های فرهنگی و بومی او را تقویت کند یا در تضاد با آن قرار گیرد. از این روست که سند ملی اسباب‌بازی ضرورت پیدا می‌کند؛ سندی که نه‌تنها قرار است بازی کودکان ما را سامان دهد، بلکه می‌خواهد آینده فرهنگی و اقتصادی یک نسل را تضمین کند. با این حال، دلایل متعددی برای ضرورت وجود چنین سندی وجود دارد که از آن می‌توان به چند مورد اشاره کرد.
حفاظت از هویت فرهنگی فرزندان مان
بازار اسباب‌بازی ایران سال‌هاست که تحت سیطره محصولات وارداتی با فرهنگ و هویت بیگانه است. از شخصیت‌های کارتونی خارجی گرفته تا داستان‌ها و مفاهیم غیربومی، همگی از طریق اسباب‌بازی‌ها وارد خانه و ذهن کودکان ما می‌شوند. این وضعیت می‌تواند به‌تدریج حس تعلق به فرهنگ و هویت ایرانی - اسلامی را در کودکان تضعیف کند. سند ملی اسباب‌بازی می‌تواند با تعریف شاخص‌های فرهنگی و ترویج تولید اسباب‌بازی‌های بومی، به تقویت این هویت کمک کند. این سند باید بتواند بستری فراهم کند که فراتر از ممنوعیت‌ها، به خلق محتوا و داستان‌های ایرانی بپردازد که برای کودک جذاب و دلنشین باشد.
خط‌قرمز سلامت و ایمنی کودکان
آیا تابه‌حال به مواد اولیه و رنگ‌های به کار رفته در اسباب‌بازی‌های ارزان‌قیمت و بی‌نام‌ونشان فکر کرده‌اید؟ متاسفانه بسیاری از اسباب‌بازی‌های موجود در بازار، فاقد استانداردهای لازم بهداشتی و ایمنی هستند و می‌توانند تهدیدی جدی برای سلامت کودکان باشند. کودکانی که به‌طور طبیعی هر وسیله‌ای را به دهان می‌برند، در معرض خطر مواد شیمیایی مضر، قطعات کوچک قابل‌بلعیدن و حتی لبه‌های تیز قرار دارند. یک سند ملی قوی، باید با تعیین استانداردهای سخت‌گیرانه و نظارت مستمر، تضمین‌کننده سلامت و ایمنی اسباب‌بازی‌ها باشد.
اقتصاد ملی و حمایت از تولیدکننده ایرانی
صنعت اسباب‌بازی در ایران، با وجود استعدادهای درخشان و نیروی انسانی خلاق، همواره با مشکلات عمده‌ای دست‌وپنجه نرم کرده است. رقابت نابرابر با کالاهای قاچاق، حمایت ناکافی، مشکلات تامین مواد اولیه و نبود زیرساخت‌های لازم، ازجمله این چالش‌هاست. سند ملی می‌تواند با تعریف مشوق‌های اقتصادی، حمایت از طرح‌های نوآورانه و تسهیل فرآیندهای تولید و صادرات، به این صنعت نوپا جانی تازه بخشد. این کار نه‌تنها به ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی کمک می‌کند، بلکه باعث می‌شود سرمایه‌ها در داخل کشور حفظ شده و چرخه تولید ملی تقویت شود.
ساماندهی بازاری آشفته
بازار اسباب‌بازی کشور، اغلب با بی‌نظمی، قاچاق گسترده و خلأ شفافیت در قیمت‌گذاری و توزیع همراه است. مصرف‌کنندگان به‌سختی می‌توانند محصولی با کیفیت و دارای اصالت پیدا کنند و تولیدکنندگان نیز از این وضعیت متضرر می‌شوند. سند ملی اسباب‌بازی باید یک نقشه راه جامع برای ساماندهی این بازار ارائه دهد؛ از ثبت و شناسنامه‌دارکردن اسباب‌بازی‌ها گرفته تا مبارزه جدی با قاچاق و ایجاد کانال‌های توزیع موثر.
پیشروی در پژوهش و نوآوری
دنیا در حوزه اسباب‌بازی، به‌سرعت در حال پیشرفت است. از اسباب‌بازی‌های آموزشی مبتنی بر هوش‌مصنوعی گرفته تا بازی‌های تعاملی و واقعیت افزوده، همگی نشان از تحولات شگرف در این حوزه دارند. اگر نخواهیم از این قافله عقب بمانیم، باید در زمینه پژوهش، طراحی و نوآوری در صنعت اسباب‌بازی سرمایه‌گذاری کنیم. سند ملی باید راهبردهایی برای پرورش طراحان خلاق، توسعه فناوری‌های نوین و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در این عرصه ارائه کند.
ماجرای تاخیر و انتظار؛ چرا سند ملی اسباب‌بازی دیر رسید؟
در حالی که اهمیت سند ملی اسباب‌بازی بر هیچ‌کس پوشیده نیست، اما آنچه مایه نگرانی و انتقاد بسیاری از فعالان و دلسوزان این حوزه است، فرآیند طولانی و فرسایشی تدوین و تصویب آن بوده است. سال‌هاست که خبر تدوین و ارسال این سند به نهادهای بالادستی شنیده می‌شود، اما هر بار تصویب نهایی به تعویق می‌افتد. این تاخیر طولانی که به گواه اخبار موجود، از میانه دهه ۹۰ و پس از تاکید رهبری بر ضرورت توجه به صنایع فرهنگی و پیوست فرهنگی آغاز شده است، پیامدهای ناخوشایندی داشته است: ازدست‌رفتن فرصت‌های گران‌بها برای هدایت فرهنگی کودکان، حمایت از تولیدکنندگان داخلی و ساماندهی بازار است. در این خلأ، اسباب‌بازی‌های بی‌کیفیت و ناهمخوان با فرهنگ ما همچنان در بازار جولان می‌دهند و تولیدکنندگان داخلی در رقابت نابرابر، نفس‌هایشان به‌شماره می‌افتد. سردرگمی فعالان صنعت اسباب‌بازی، طراحان و سرمایه‌گذاران، به دلیل نبود یک چارچوب مشخص و سند بالادستی که در نهایت، مانع از سرمایه‌گذاری‌های بزرگ و بلندمدت در این حوزه می‌شود. پرهزینه‌ترشدن مقابله با چالش‌هایی مانند قاچاق و رعایت‌نکردن استانداردها و تهاجم فرهنگی در غیاب یک سند جامع و اجرایی. این تاخیرها البته می‌تواند دلایل متفاوتی داشته باشد؛ از تغییرات مدیریتی مداوم در سازمان‌های ذی‌ربط که هر بار منجر به آغاز فرآیندها از نو یا کندی آن می‌شود، پیچیدگی موضوع و نیاز به هماهنگی بین‌بخشی وسیع میان نهادهای متعدد با دیدگاه‌های متفاوت و شاید اولویت‌ندادن به این حوزه در مقایسه با سایر مسائل کشور. درهرحال، اکنون که سند به مرحله نهایی خود و ارسال به شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده است، امید می‌رود این تاخیرها به پایان رسد و سند به‌سرعت اجرایی شود.
سند ملی اسباب‌بازی چه مراحلی را پیش رفت؟
تدوین سند ملی اسباب‌بازی، یک تلاش جمعی و نتیجه همفکری و همکاری متخصصان و کارشناسان بسیاری از نهادهای مختلف بوده است. این سند در کارگروه‌های تخصصی زیر نظر شورای نظارت بر اسباب‌بازی و با مشارکت فعال کنندگان و کارشناسان از نهادهایی چون کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان (که دبیرخانه شورای نظارت بر اسباب‌بازی را بر عهده دارد)، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان ملی استاندارد ایران، انجمن تولیدکنندگان اسباب‌بازی و سایر نهادهای مرتبط، تدوین شده است. مراحل کلی‌ای که برای تدوین این سند طی شده (براساس گزارش‌ها و رویه معمول) به‌این‌ترتیب است:
مطالعات اولیه و آسیب‌شناسی: در این مرحله، وضعیت موجود صنعت اسباب‌بازی کشور، نقاط قوت و ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها و همچنین تجربیات موفق کشورهای دیگر موردبررسی دقیق قرار گرفته است. این شامل تحلیل بازار، بررسی نیازهای کودکان و خانواده‌ها و ارزیابی تاثیرات فرهنگی و تربیتی اسباب‌بازی‌ها می‌شود.
تشکیل کارگروه‌های تخصصی: با حضور کارشناسان و صاحب‌نظران از حوزه‌های مختلف (فرهنگی، تربیتی، اقتصادی، صنعتی، بهداشتی و حقوقی) به‌منظور بررسی ابعاد گوناگون موضوع.
تدوین پیش‌نویس‌های اولیه: براساس یافته‌های مطالعاتی و جمع‌بندی نظرات کارشناسی، چندین نسخه از پیش‌نویس سند تهیه شده است.
برگزاری جلسات مشورتی و هم‌اندیشی: پیش‌نویس سند در جلسات متعدد با حضور ذی‌نفعان اصلی ازجمله تولیدکنندگان، واردکنندگان، طراحان، مربیان و روان‌شناسان کودک و کنندگان نهادهای دولتی و مسئول، موردبحث و بررسی قرار گرفته و نظرات و پیشنهادات آنها جمع‌آوری شده است.
اصلاح و بازنگری نهایی: پیش‌نویس براساس بازخوردهای دریافتی و برای رفع ایرادات احتمالی، چندین بار اصلاح و بازنگری شده است.
تصویب در شورای نظارت بر اسباب‌بازی: پس از رسیدن به یک اجماع نسبی، سند در شورای نظارت بر اسباب‌بازی به تصویب رسیده و برای طی مراحل نهایی به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارسال شده است.
بررسی و تصویب نهایی در شورای عالی انقلاب فرهنگی: در حال حاضر، سند در این مرحله قرار دارد و انتظار می‌رود به‌زودی به تصویب نهایی برسد.
سند ملی اسباب‌بازی چه تغییراتی باید ایجاد کند؟
سند ملی اسباب‌بازی، اگرچه گام مهمی است اما به‌مثابه یک آغاز است. اثرگذاری واقعی آن منوط به این است که فراتر از یک متن روی کاغذ، به یک ابزار قدرتمند برای تحول تبدیل شود.
انتظارات و نقدها از این سند، حول محورهای زیر قابل‌طرح است:
در زمینه فرهنگی: خلق محتوا، نه فقط نظارت!
بسیاری از اسباب‌بازی‌های وارداتی با فرهنگ و محتوای بومی ما بیگانه هستند. سند نباید تنها به فیلترکردن و ممنوعیت بسنده کند؛ بلکه باید مشوق اصلی برای خلق داستان‌ها، شخصیت‌ها و بازی‌های جذاب ایرانی - اسلامی باشد. آیا سند سازوکارهایی برای حمایت از ایده‌پردازان، نویسندگان و طراحانی دارد که می‌توانند قهرمانان بومی را برای کودکان ما بسازند؟ آیا فقط به دنبال جلوگیری از آسیب است یا رویکردی ایجابی برای پرورش ذوق و سلیقه بومی کودکان دارد؟ هدف باید ارائه اسباب‌بازی‌هایی باشد که کودک را با فرهنگ خود آشنا و به آن علاقه‌مند کند، نه اینکه فقط او را از محصولات غربی دور نگه دارد.
در زمینه اقتصادی: حمایت واقعی از تولیدکننده داخلی
تولیدکنندگان داخلی اسباب‌بازی سال‌هاست که از ضعف حمایت‌ها و نابرابری رقابت گله‌مندند. سند ملی باید راهکارهای عملی و ملموس برای حمایت از آنها ارائه دهد. آیا صرفا به کلی‌گویی بسنده می‌کند یا به جزئیاتی مانند تخصیص تسهیلات بانکی با نرخ پایین، کاهش مالیات، حمایت از صادرات و ایجاد نمایشگاه‌های دائمی داخلی و خارجی می‌پردازد؟ مهم این است که سند به مکانیزم‌های مقابله جدی با قاچاق و فراهم‌آوردن یک فضای رقابتی عادلانه برای تولیدکننده ایرانی بپردازد تا آنها بتوانند با اطمینان خاطر سرمایه‌گذاری کنند.
در زمینه تربیتی و روان‌شناختی: موثر بر رشد جامع کودک
اسباب‌بازی باید به رشد ابعاد مختلف شخصیت و روان کودک کمک کند. سند ملی باید بر استانداردهای تربیتی و روان‌شناختی در طراحی و تولید اسباب‌بازی‌ها تاکید کند. آیا این سند به موضوعاتی مانند تاثیر اسباب‌بازی بر مهارت‌های شناختی، اجتماعی، هیجانی و حرکتی کودکان توجه دارد؟ آیا به تفکیک سنی و نیازهای رشد در هر دوره توجه می‌کند؟ همچنین، در مواجهه با چالش‌های عصر دیجیتال، سند باید رویکردی جامع‌نگر داشته باشد. اسباب‌بازی‌های دیجیتال و بازی‌های رایانه‌ای بخش جدایی‌ناپذیری از زندگی کودکان شده‌اند.
در زمینه نظارتی و اجرایی: ضمانت اجرا و شفافیت
سندی که ضمانت اجرایی نداشته باشد، تنها مجموعه‌ای از کلمات، روی کاغذ خواهد بود. سند ملی اسباب‌بازی باید دارای مکانیزم‌های نظارتی قوی و پاسخگو باشد. چه کسی بر حسن اجرای مفاد سند نظارت خواهد کرد؟ چه نهادی مسئول پایش شاخص‌ها و ارائه گزارش پیشرفت است؟ آیا در صورت رعایت‌نشدن استانداردها، رویه‌های بازدارنده‌ای در نظر گرفته شده است؟ شفافیت در فرآیندهای صدور مجوز، ارزیابی و نظارت، می‌تواند از ارکان اصلی موفقیت این سند باشد.
آینده‌ای در گرو اسباب‌بازی‌های امروز
سند ملی اسباب‌بازی، بیش از هر چیز سندی برای آینده کودکان ما است. انتظار می‌رود این سند، پس از سال‌ها تلاش و انتظار، به یک چارچوب عملی و تحول‌آفرین بدل شود که به تمامی ابعاد فرهنگی، اقتصادی، تربیتی و ایمنی اسباب‌بازی توجه کند. با تصویب نهایی این سند در شورای عالی انقلاب فرهنگی، مسئولیت بزرگی بر دوش تمامی نهادهای ذی‌ربط قرار خواهد گرفت تا با هماهنگی و جدیت، مفاد آن را به مرحله اجرا درآورند.این سند نباید به آرشیو اسناد بپیوندد؛ بلکه باید به یک ابزار پویا برای هدایت صنعت و فرهنگ بازی در کشور تبدیل شود. جامعه، تولیدکنندگان و خانواده‌ها انتظار دارند که این سند، نه‌تنها به چالش‌های موجود پاسخ دهد، بلکه با نگاهی به آینده، راه را برای نوآوری، خلاقیت و شکوفایی استعدادهای ایرانی در این حوزه هموار سازد. ما به اسباب‌بازی‌هایی نیاز داریم که نه‌تنها سرگرم‌کننده باشند، بلکه الهام‌بخش، آموزنده و هویت‌ساز برای نسل‌های آینده ایران باشند. آیا این سند، نویدبخش چنین آینده‌ای خواهد بود؟ زمان پاسخگو خواهد بود، اما امید می‌رود این بار با اراده‌ای قاطع، مسیر تحول در حوزه فرهنگ و صنعت اسباب‌بازی آغاز شود.
چرا سند ملی اسباب‌بازی برای همه ما مهم است؟
حتما این سوال در ذهن بسیاری شکل گرفته که چرا باید یک سند ملی برای اسباب‌بازی داشته باشیم؟ مگر اسباب‌بازی چیزی فراتر از یک وسیله سرگرمی است که نیازمند چنین چارچوب‌های کلانی باشد؟ پاسخ این است که نقش اسباب‌بازی بسیار گسترده‌تر از آن است که به‌سادگی از کنار آن بگذریم.
حامد تاملی، نایب‌رئیس انجمن تولیدکنندگان اسباب‌بازی، پیش از این درباره چرایی و چگونگی تدوین و اجرای این سند تشریح کرده: «هجمه واردات اسباب‌بازی خارجی در بازار داخلی و به‌طور طبیعی وجود تعارضات فرهنگی در آنها و حتی در برخی تولیدات داخلی، یکی از مهم‌ترین علت‌های تنظیم چنین سندی است. در واقع این سند، یک سند بالادستی است که برای دو هدف اصلی تدوین شده است؛ یکی تعیین‌کردن خط‌مشی‌های کلی راهبری در وجوه و حوزه‌های مختلف صنعت اسباب‌بازی و دیگری نقش‌آفرینی تمامی ذی‌نفعان این صنعت در تغییرات احتمالی ساختار شورای نظارت بر اسباب‌بازی.» تاملی، همچنین درباره تاریخچه پرداختن به سندی با این کارکرد اضافه کرده: «ضمن اینکه شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۷۷، سندی مرتبط با آیین‌نامه شورای نظارت بر اسباب‌بازی کودکان تصویب کرد و در اصل شورای نظارت بر اسباب‌بازی به دلیل این سند راه‌اندازی شد. البته مشخص‌نبودن وضعیت بخش خصوصی و نقش‌آفرینی آن، یکی از خلأهای موجود در آیین‌نامه بود. شورای نظارت از همان سال تا کنون، به ریاست مدیرعامل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان فعالیت میکرد و عملا متولی اصلی موضوع اسباب‌بازی کشور بوده است.
نایب‌رئیس انجمن تولیدکنندگان اسباب‌بازی اضافه کرد: مصوبه قبلی که برای ساختار و وظایفی که شورا باید انجام دهد تدوین و تنظیم شده بود؛ بیشتر برای جلوگیری از تعارضات فرهنگی، با ایجاد یک آیین‌نامه براساس یک نگاه صرفا فرهنگی بود. رشد صنعت اسباب‌بازی در سال‌های بعد، جنبه‌های مختلف این هنر - صنعت را بیش از پیش نمایان کرد. طراحی تولید، تامین مواد اولیه، مسائل استانداردهای فنی، بازاریابی و فروش و... از دیگر جنبه‌های این تجارت هستند.