آگاه: به تازگی دونالد ترامپ، رییس‌جمهور آمریکا، با اظهاراتی جنجالی خواستار بازپس‌گیری این پایگاه از طالبان شده و حتی به هشدارهایی مبهم درباره چیزهای بد در صورت نپذیرفتن همکاری اشاره کرده است.
ویژگی‌های پایگاه بگرام: شهر نظامی استراتژیک در قلب افغانستان
پایگاه هوایی بگرام، واقع در ۴۰ کیلومتری شمال کابل در استان پروان، یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین تاسیسات نظامی هوایی جهان است که ریشه‌های آن به دوران جنگ سرد و دهه ۱۳۳۰ شمسی بازمی‌گردد، زمانی که توسط اتحاد جماهیر شوروی ساخته شد. پس از آغاز عملیات نظامی آمریکا در افغانستان در سال ۱۳۸۰، بگرام به بزرگ‌ترین و پیشرفته‌ترین پایگاه نظامی ایالات متحده در این کشور تبدیل شد. از نظر مساحت، بگرام بیش از ۳۰ کیلومتر مربع گسترده است و می‌توان آن را به مثابه یک شهر خودکفای نظامی در نظر گرفت. این پایگاه شامل دو باند پرواز اصلی بوده که قابلیت پذیرش هواپیماهای عظیمی چون لاکهید مارتین C-۵ گلکسی و بوئینگ C-۱۷ گلوب‌مستر را دارد.
علاوه بر این، بگرام مجهز به زیرساخت‌های گسترده‌ای مانند بیمارستانی پیشرفته با ظرفیت ۵۰ تخت ICU، پادگان‌های مسکونی برای هزاران سرباز، انبارهای بزرگ، مراکز فرماندهی، رستوران‌های زنجیره‌ای آمریکایی از جمله پیتزا هات و ساب‌وی، و حتی سینماهای سیار بود. در اوج حضور آمریکا در افغانستان، حدود سال ۱۳۹۱، بیش از ۱۰۰ هزار سرباز آمریکایی از این پایگاه عبور کرده و ظرفیت اسکان دائمی آن به ۱۰ هزار نفر می‌رسید. این پایگاه، که در شب‌های آرام با نورپردازی‌های ویژه بر فراز کوه‌های سیاه هندوکش می‌درخشید، به نمادی از قدرت نظامی و فرهنگ غربی در قلب آسیای مرکزی بدل شده بود.
اهمیت استراتژیک بگرام برای آمریکا: دروازه‌ای حیاتی به آسیای مرکزی و نقطه نظارت بر چین
پایگاه بگرام تنها یک مرکز لجستیکی برای عملیات در افغانستان نبود؛ بلکه دروازه‌ای کلیدی به آسیای مرکزی محسوب می‌شد. موقعیت جغرافیایی استراتژیک آن تنها یک ساعت پروازی با منطقه سین‌کیانگ چین که پایگاه‌های هسته‌ای پکن در آن واقع شده‌اند بگرام را به ابزاری حیاتی برای رصد و مقابله با نفوذ رو به گسترش چین تبدیل کرد. علاوه بر آن، نزدیکی به مرزهای ایران و پاکستان، بگرام را به نقطه‌ای استثنایی برای انجام عملیات پهپادی، اطلاعاتی و نظامی آمریکا در منطقه بدل ساخته بود. تحلیلگران برجسته، از جمله بیل روگیو از بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، تاکید کرده‌اند که بازپس‌گیری بگرام می‌تواند تعادل قدرت را در برابر نفوذ چین بازگرداند، به ویژه در شرایطی که پکن از طالبان برای توسعه پروژه‌های عظیم کمربند و جاده و استخراج معادن حمایت می‌کند.
بدون پایگاه بگرام، آمریکا مجبور است برای انجام عملیات در منطقه، به پایگاه‌های دورافتاده‌تری مانند دیگو گارسیا در اقیانوس هند وابسته باشد که این امر هزینه‌ها و پیچیدگی‌های نظامی را به‌طور قابل توجهی افزایش می‌دهد.
میراثی ۷ میلیارد دلاری در دستان طالبان
خروج شتاب‌زده آمریکا از افغانستان در تیرماه ۱۴۰۰، بدون اطلاع و هماهنگی با نیروهای افغان، پایگاه بگرام را به طالبان واگذار کرد و در پی آن، حجم عظیمی از تجهیزات نظامی پیشرفته و مدرن نیز در اختیار این گروه قرار گرفت. بر اساس گزارش‌های رسمی وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون)، ارزش این تجهیزات بیش از ۷ میلیارد دلار برآورد شده است؛ رقمی معادل نیمی از بودجه دفاعی سالانه افغانستان پیش از سقوط دولت قبلی.
طالبان بیش از ۳۰۰ هزار قبضه اسلحه سبک مانند M۴ کارابین، حدود ۲۶ هزار سلاح سنگین از جمله مسلسل‌های M۲۴۰ و خمپاره‌اندازها، بیش از ۶۱ هزار وسیله نقلیه نظامی شامل هاموی‌ها و خودروهای زرهی MRAPو بیش از ۱۱۰ فروند هواپیما و هلیکوپتر پیشرفته از نوع بلک‌هاک UH-۶۰ و آپاچی AH-۶۴ را به دست آورده‌اند. افزون بر این، سیستم‌های راداری پیشرفته، پهپادهای شناسایی و مهمات متعدد به ارزش صدها میلیون دلار نیز در این میان جای دارند.
پیامدها و نگرانی‌ها
نیمی از این تسلیحات (حدود ۵۰۰ هزار قطعه) به گروه‌های شبه‌نظامی در پاکستان و حتی داعش-خراسان منتقل یا قاچاق شده است. طالبان از این تجهیزات نه تنها برای تقویت قدرت نظامی خود بلکه در رژه‌های نظامی و نمایش قدرت داخلی بهره می‌برند. این میراث گران‌قیمت، طالبان را به قدرتمندترین نیروی نظامی منطقه تبدیل کرده و نگرانی‌های آمریکا و جامعه بین‌المللی درباره اشاعه تسلیحات و بی‌ثباتی منطقه را به شدت افزایش داده است.
اظهارات ترامپ: بگرام را پس بدهید یا چیزهای بدی رخ خواهد داد
دونالد ترامپ، رییس‌جمهور پیشین آمریکا، که خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان را بدترین اشتباه قرن می‌نامد، در چند روز پیش در یک کنفرانس مطبوعاتی مشترک با نخست‌وزیر بریتانیا، به طور علنی خواستار بازپس‌گیری پایگاه بگرام از طالبان شد. او تاکید کرد که آمریکا در حال مذاکره برای بازگرداندن کنترل این پایگاه است، زیرا طالبان به امتیازاتی از جمله به رسمیت شناختن رسمی و کمک‌های مالی نیازمند هستند.
ترامپ بگرام را بهترین پایگاه هوایی جهان توصیف کرد و خاطرنشان ساخت که این پایگاه توانایی فرود هر نوع هواپیمایی را دارد و تنها یک ساعت فاصله با منطقه‌ای است که چین موشک‌های هسته‌ای خود را در آن مستقر کرده است. وی هشدار داد: اگر آنها همکاری نکنند، چیزهای بدی اتفاق خواهد افتاد که این اظهارات تلویحا می‌تواند به تهدید به تحریم‌های اقتصادی یا حتی اقدامات نظامی اشاره داشته باشد. ترامپ همچنین پیشنهاد داد که آمریکا ممکن است طالبان را به عنوان دولت مشروع افغانستان به رسمیت بشناسد، مشروط بر اینکه دسترسی به پایگاه بگرام را تضمین کنند.
واکنش طالبان: حتی یک متر از خاک‌مان را نخواهیم داد
طالبان که پایگاه بگرام را نمادی از فتح بزرگ خود می‌دانند، به سرعت و با قاطعیت واکنش نشان دادند. ذبیح‌الله مجاهد سخنگوی طالبان، در مصاحبه‌ای با شبکه الجزیره اعلام کرد: سیاست واقع‌بینی و عقلانیت را پیشه کنید؛ واگذاری حتی یک اینچ از خاک افغانستان خارج از هرگونه مذاکره و بحث است.
وزیر امور خارجه طالبان، امیرخان متقی، به توافقنامه دوحه (۹ اسفند ۱۳۹۸) اشاره و تاکید کرد که خروج کامل نیروهای آمریکایی دائمی است و هرگونه تلاش برای حضور نظامی مجدد، نقض آشکار این توافق به شمار می‌رود. رهبران طالبان در قندهار جلسه اضطراری کابینه‌ای برگزار و دونالد ترامپ را به عنوان قلدر محکوم کردند. یک مقام ارشد طالبان در گفت‌وگو با العربیه نیز تصریح کرد: افغانستان هرگز پایگاه بگرام را واگذار نخواهد کرد، حتی در برابر تهدیدها. این واکنش‌های سخت‌گیرانه که از حمایت چین، شریک اقتصادی کلیدی طالبان نیز برخوردار است، نشان‌دهنده شکاف‌های درونی طالبان است. در حالی که جناح‌های میانه‌رو ممکن است به مذاکره‌های پنهانی تمایل داشته باشند، رهبران افراطی مانند ملا عبدالغنی برادر به طور قاطع با هرگونه واگذاری مخالفت می‌کنند.
به رسمیت شناختن طالبان در ازای بگرام؛ واقعیت یا توهم؟
تاکنون، هیچ نشانه ملموسی از پیشرفت در مذاکرات بر سر بازپس‌گیری پایگاه بگرام گزارش نشده است. شایعات مبنی بر تحویل پایگاه به آمریکا، مانند گزارش‌های منتشرشده توسط خبرگزاری AFP، از سوی طالبان تکذیب شده و آنها کنترل کامل بر پایگاه را همچنان حفظ کرده‌اند. از سوی دیگر، چین که به‌عنوان شریک اقتصادی و سیاسی اصلی طالبان در منطقه فعالیت می‌کند و بر معادن افغانستان به ارزش حدود یک تریلیون دلار تسلط دارد، به شدت مخالف بازگشت آمریکا به بگرام است. کارشناسانی چون بیل روگیو هشدار می‌دهند که پکن بدون درگیری مستقیم، کنترل این پایگاه را تسلیم نخواهد کرد. از منظر تحلیلی، پیشنهاد معامله به رسمیت شناختن طالبان در برابر بازگشت به بگرام می‌تواند یک معامله بزرگ باشد. طالبان به مشروعیت بین‌المللی نیازمند است؛ چرا که تاکنون تنها چند کشور محدود مانند روسیه و چین آنها را به رسمیت شناخته‌اند. در مقابل، آمریکا به یک پایگاه استراتژیک حیاتی در قلب آسیا نیاز دارد تا رقابت با چین را حفظ کند.
اما موانع فراوانی بر سر راه چنین توافقی وجود دارد: تعهدات توافق دوحه، فشارهای شدید جامعه بین‌المللی به دلیل نقض حقوق بشر به ویژه محدودیت‌های گسترده زنان و همچنین نفوذ فزاینده چین در سیاست‌های طالبان. اگر ترامپ یا هر دولت آمریکایی دیگری موفق به تحقق این توافق شوند، بگرام می‌تواند به عنوان پایگاه مهمی برای مقابله با نفوذ چین در منطقه مورد استفاده قرار گیرد. اما شکست این مذاکرات به معنای تشدید تنش‌ها، بی‌ثباتی منطقه‌ای و ادامه رقابت‌های ژئوپلیتیک خواهد بود. در نهایت، پایگاه بگرام بیش از یک تاسیسات نظامی ساده است؛ این پایگاه نماد شکست یا پیروزی سیاست خارجی آمریکا در افغانستان و کل منطقه آسیای مرکزی است. آینده تحولات سیاسی و امنیتی در این نقطه کلیدی، به ویژه در نشست‌های پیش‌رو از جمله مجمع عمومی سازمان ملل، می‌تواند کلید رمزگشایی این معما باشد.