آگاه: ظرفیت ایران برای گردشگری سلامت بسیار فراتر از وضعیت فعلی است، از پیوند اعضا گرفته تا درمان ناباروری و جراحی‌های زیبایی، بسیاری از خدمات درمانی در کشور نه‌تنها با استانداردهای بین‌المللی مطابقت دارد بلکه در برخی زمینه‌ها حتی کیفیت بالاتری نسبت به کشورهای رقیب ارائه می‌دهد. همچنین هزینه‌های درمان در ایران به‌مراتب پایین‌تر از کشورهای هم‌سطح و توسعه‌یافته است که می‌تواند به یک مزیت رقابتی تعیین‌کننده تبدیل شود. موقعیت جغرافیایی ممتاز، نیروی انسانی متخصص، زیرساخت‌های بیمارستانی مدرن، همگی نشان‌دهنده فرصت طلایی کشور برای تبدیل شدن به قطب درمان منطقه است. اما به‌رغم این توانمندی‌ها، چالش‌هایی جدی مانع بهره‌برداری کامل از این ظرفیت شده‌اند. نبود یک استراتژی منسجم ملی، تعدد نهادهای تصمیم‌گیر، موازی‌کاری سازمان‌ها، بی‌اعتمادی به بخش خصوصی، ضعف در بازاریابی بین‌المللی و نبود زیرساخت‌هایی چون سامانه جامع بیمار خارجی و هتل‌بیمارستان‌های حرفه‌ای ازجمله موانعی است که سال‌هاست بر سر راه توسعه گردشگری سلامت ایران قرار دارد. در حالی که در بسیاری از کشورها، حمایت مستقیم دولت از بخش خصوصی به موفقیت این صنعت انجامیده است، در ایران هنوز جایگاه بخش خصوصی به رسمیت شناخته نشده است و نهادهای دولتی بیشتر درگیر نگاه‌های جزیره‌ای و کوتاه‌مدت هستند.
باتوجه‌به ظرفیت‌های عظیم و تقاضای روبه‌افزایش در منطقه، گردشگری سلامت در ایران نیازمند عزم حاکمیتی، بازتعریف ساختارها، شفاف‌سازی سیاست‌ها و بهره‌گیری جدی از دیپلماسی سلامت و ابزارهای نوین بازاریابی بین‌المللی است، تنها در چنین شرایطی می‌توان به اهدافی همچون درآمد سالانه ۶ میلیارد یورو که در برنامه هفتم توسعه پیش‌بینی شده است، دست یافت. در رابطه با این موضوع دکتر دیاکو عباسی، دبیر شورای راهبری گردشگری سلامت وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گفت: ما از دو مسیر آمار گردشگران سلامت در کشور را به دست می‌آوریم؛ نخستین مرجع ما سامانه سپاد وزارت بهداشت است، آمار دیگر از ویزای درمان گردشگران سلامت است و مورد دیگر گزارشاتی است که از آژانس‌ها می‌گیریم، این سه منبع اصلی تخمین تعداد گردشگران سلامت هستند. او توضیح داد: البته تفکیکی نیز میان افرادی که به‌صورت قانونی وارد کشور شده و خدمات درمانی دریافت کرده‌اند و کسانی که در کشور «رسوب» نکرده‌اند یا اقامت غیرقانونی داشته‌اند، صورت می‌گیرد. آن دسته از بیماران غیرقانونی که از خدمات درمانی استفاده کرده‌اند، در آمار رسمی گردشگری سلامت لحاظ نمی‌شوند.
وی ادامه داد: اگر مجموع این موارد را در نظر بگیریم، طبق برآوردهای ما در سال گذشته چیزی در حدود یک میلیون گردشگر سلامت، یعنی افرادی که به‌منظور دریافت خدمات پزشکی وارد کشور شده‌اند، از بیش از ۱۶۰ کشور جهان به ایران سفر کرده‌اند. همان‌طور که اشاره شد ما ویزای درمانی برای این گروه در نظر گرفته‌ایم که از طریق وزارت امور خارجه پیگیری می‌شود. دبیر شورای راهبری گردشگری سلامت وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بیان کرد: آمارها نشان می‌دهد بیشترین خدمات درمانی که این افراد دریافت می‌کنند در حوزه‌هایی چون ناباروری، قلب، زیبایی، ارتوپد، چشم‌پزشکی و نیز پیوند اعضا است.
عباسی درباره استفاده از آمبولانس‌های هوایی نیز توضیح داد: ما در ایران هنوز به چنین زیرساختی دست نیافته‌ایم، اما این موضوع در دستور کار شورای راهبری گردشگری سلامت کشور قرار دارد. وی در ادامه درباره چشم‌انداز جذب گردشگر پزشکی در کشور گفت: چشم‌اندازی برای سال‌های آینده تعریف شده است که برمبنای آن و طبق ماده ۷۲ قانون برنامه هفتم توسعه، کشور باید تا پایان این برنامه به درآمد سالانه ۶ میلیارد یورو از محل گردشگری سلامت دست یابد، این هدف‌گذاری در یک بازه زمانی پنج‌ساله پیش‌بینی شده است.
دبیر شورای راهبری گردشگری سلامت وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی افزود: از زمان آغازبه‌کار دولت چهاردهم، اقدامات مشخصی در این حوزه صورت گرفته است، ازجمله می‌توان به برگزاری نشست تخصصی «شورای راهبری گردشگری سلامت» با حضور معاونین دستگاه‌های مختلف اشاره کرد. در این نشست‌ها تاکنون حدود ۴۰ مصوبه به تصویب رسیده و سیاست‌گذاری‌های کلانی انجام شده که عمدتا بر مبنای چالش‌های موجود در حوزه گردشگری سلامت تدوین شده است و برای آنها سیاست‌گذاری کرده‌ایم.
عباسی اضافه کرد: محور اصلی سیاست‌ها، تقویت برندینگ و معرفی ظرفیت‌های کشور در حوزه سلامت و درمان است. یکی از برنامه‌هایی که در ماه آینده اجرایی خواهد شد، طراحی و برگزاری یک رویداد ملی برای معرفی گردشگری سلامت ایران است، در ادامه آن معرفی پلتفرم گردشگری سلامت کشور است. یکی از چالش‌های ما بحث بازاریابی و برندینگ حوزه سلامت کشور است که با این پلتفرم سعی داریم خدمات خود را به بازارهای هدف معرفی کنیم. وی تصریح کرد: یکی دیگر از سیاست‌های ما، موضوع آموزش و توانمندسازی زنجیره خدمات گردشگری سلامت است؛ یعنی همه فعالان، افراد حقیقی و حقوقی در این حوزه شامل دفاتر گردشگری، مراکز درمانی، بیمارستان‌ها، هتل‌ها و سایر موسسات مرتبط. این موضوع نیز در دستور کار قرار گرفته و برنامه‌هایی برای اجرای آن تدوین شده است. بحث سازوکار قانونمند کردن افرادی که به‌صورت غیرقانونی در این حوزه فعال هستند نیز در همین سیاست تعریف شده است.
دبیر شورای راهبری گردشگری سلامت وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گفت: در همین راستا، ایجاد سامانه ثبت و پذیرش بیماران بین‌المللی یکی از برنامه‌های مهم ماست. این سامانه اکنون به‌صورت پایلوت در استان خراسان رضوی راه‌اندازی شده و در حال فعالیت است، اگر بتوانیم آن را در سطح ملی اجرایی کنیم، بسیاری از چالش‌های آماری، نظارتی و شفاف‌سازی خدمات حل خواهد شد؛ به‌طوری‌که دقیقاً مشخص می‌شود چه بیمارستان‌هایی، در چه شهرهایی، چه خدماتی ارائه داده‌اند و چه هزینه‌ای بابت آن دریافت کرده‌اند.
عباسی ادامه داد: یکی دیگر از سیاست‌های در حال پیگیری، تنوع‌بخشی به خدمات گردشگری سلامت است، به‌عنوان نمونه راه‌اندازی مراکز آب‌درمانی، تغییر کاربری برخی بیمارستان‌ها، هتل‌تندرستی‌ها، ایجاد دهکده‌های سلامت و توسعه سایر مراکز اقامتی و درمانی در این حوزه در دستور کار قرار دارد. همچنین برای شفاف‌سازی تعرفه‌ها و قیمت خدمات پزشکی، کمیته‌ای با محوریت معاونت درمان وزارت بهداشت شکل گرفته است تا نرخ‌گذاری خدمات بین‌المللی گردشگری سلامت را به‌صورت مشخص و قابل‌استناد ارائه دهد. وی با تاکید بر موضوع برندینگ خدمات پزشکی کشور گفت: در حوزه برندینگ، از ظرفیت نمایشگاه‌های بین‌المللی نیز استفاده خواهد شد. هدف ما اجرای کمپین‌ها و پویش‌های معرفی گردشگری سلامت ایران در سطح منطقه و جهان است. برگزاری یک رویداد بین‌المللی سالانه تخصصی در این حوزه نیز در دستور کار قرار دارد، همچنین شرکت در نمایشگاه‌ها و رویدادهای تخصصی خارج از کشور، تولید محتوای مجازی و فعالیت مستمر در شبکه‌های اجتماعی از دیگر برنامه‌های عملیاتی ماست.
عباسی تاکید کرد: اجرای همه این سیاست‌ها، منوط به همکاری فعال دستگاه‌های عضو شورای راهبری گردشگری سلامت و تامین منابع مالی موردنیاز است. چنانچه بخواهیم به هدف ۶ میلیارد یورویی برسیم، قطعا باید نقش دولت در تامین بودجه و حمایت از برندینگ و بازاریابی پررنگ‌تر شود. کشورهایی مانند ترکیه و کره جنوبی نیز دقیقا به همین شیوه با اختصاص بودجه مشخص برای برندینگ توانسته‌اند در بازار جهانی گردشگری سلامت سهم بگیرند. وی در پایان، درباره هتل‌بیمارستان‌ها نیز گفت: در زمان حاضر تنها یکی دو مورد در کشور داریم و بسیاری از بیمارستان‌های کشور ما یک‌طبقه را هتل کرده‌اند. قرار است با همکاری وزارت بهداشت، شیوه‌نامه‌ای برای تعریف استانداردهای هتل‌بیمارستان‌ها تهیه شود و این موضوع نیز در قالب یک کمیته تخصصی مشترک پیگیری خواهد شد.

اقدامات کلان لازم است
سارا صادقی، کارشناس حوزه گردشگری سلامت، در رابطه با ظرفیت ایران در گردشگری پزشکی، چالش‌ها و راهکارها اظهار کرد: در حال حاضر ایران سالانه حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار گردشگر سلامت جذب می‌کند که رقمی معادل دو میلیارد دلار ارزآوری برای کشور به همراه دارد. با این حال باتوجه‌به زیرساخت‌های پزشکی، موقعیت جغرافیایی، قیمت مناسب خدمات و تخصص پزشکان ایرانی این رقم می‌تواند چندبرابر شود. این کارشناس ادامه داد: براساس سند اهداف وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی تا پایان برنامه هفتم توسعه جذب دو میلیون گردشگر سلامت در سال و درآمدی معادل ۶ میلیارد یورو هدف‌گذاری شده است. برای رسیدن به این هدف، اقدامات کلان و هماهنگ میان نهادهای مختلف ضروری است. وی تاکید کرد: مهم‌ترین گام، راه‌اندازی یک سامانه ملی برای مدیریت بیماران بین‌المللی و یکپارچه‌سازی خدمات درمانی، گردشگری، اقامتی و حمل‌ونقلی است. بخشی از این اقدام در قالب سامانه IPD در برخی مراکز درمانی آغاز شده اما هنوز از یک ساختار ملی و پایدار خبری نیست.صادقی خاطرنشان کرد: زیرساخت‌های بیمارستانی باید به سطح استانداردهای بین‌المللی برسد. در حال حاضر هیچ بیمارستانی در ایران گواهینامه JCI (Joint Commission International) ندارد، در حالی که این گواهی برای ورود به بازار گردشگری سلامت جهانی حیاتی است. وی با اشاره به تجربه کشورهای موفق در این زمینه گفت: کشورهایی مانند امارات، مالزی، ترکیه، هند و اردن، توانسته‌اند با سرمایه‌گذاری در خدمات بین‌المللی، بازاریابی جهانی و ارتباط با شرکت‌های بیمه خارجی به قطب‌های گردشگری سلامت منطقه تبدیل شوند.
این کارشناس افزود: برای مثال، دبی با راه‌اندازی «دبی هلث سیتی» (Dubai Health City) و ترکیب خدمات درمانی لوکس با جاذبه‌های گردشگری، به‌خوبی توانسته گردشگران ثروتمند را جذب کند. عربستان نیز برنامه‌ریزی کرده تا سال ۲۰۳۳ به یکی از مراکز اصلی تندرستی خاورمیانه تبدیل شود. صادقی ادامه داد: هند و مالزی نیز با ارائه خدمات درمانی با کیفیت بالا و قیمت پایین، در کنار بیمه‌های درمانی بین‌المللی و خدمات پس از درمان، برند خود را در گردشگری سلامت جهانی تثبیت کرده‌اند. وی تصریح کرد: ایران باید از این تجربه‌ها درس بگیرد. تقویت زیرساخت‌های پزشکی، تدوین پکیج‌های جامع درمان به‌علاوه گردشگری، توسعه همکاری با شرکت‌های گردشگری بین‌المللی و استفاده از ظرفیت بیمه‌های خارجی از مهم‌ترین الزامات این مسیر است. این کارشناس گردشگری خاطرنشان کرد: همچنین توجه به بازارهای هدف فراتر از کشورهای همسایه ضروری است. ایران می‌تواند با تبلیغات هدفمند و معرفی تخصص‌های خود در حوزه‌هایی نظیر ناباروری، جراحی‌های زیبایی، ارتوپدی و چشم‌پزشکی، گردشگران سلامت از اروپا، آفریقا و حتی آمریکای شمالی جذب کند.وی در پایان تاکید کرد: اگر نگاه حاکمیتی، سرمایه‌گذاری خارجی و هم‌افزایی بین دستگاهی به‌درستی شکل گیرد، ایران می‌تواند نه‌تنها به هدف دو میلیون گردشگر سلامت برسد، بلکه جایگاه خود را در میان ۱۰ کشور برتر این حوزه تثبیت کند.