آگاه: در این میان، فناوری‌های تصویربرداری هسته‌ای، از جمله پزشکی هسته‌ای وارد عرصه می‌شوند. در این روش‌ها، مقدار بسیار کمی از یک ماده رادیواکتیو (رادیوایزوتوپ) به بدن تزریق می‌شود. این ماده به دستگاه‌های تصویربرداری اجازه می‌دهد تا فعالیت سلول‌ها را با دقت بالایی رصد کنند. به‌عنوان‌مثال، باتوجه‌به اینکه سلول‌های سرطانی گلوکز بیشتری نسبت به سلول‌های سالم مصرف می‌کنند، مولکول‌های شبیه گلوکز که با رادیوایزوتوپ نشان‌دار شده‌اند، توسط این سلول‌ها جذب بیشتری پیدا کرده و در تصاویر به صورت نقاط روشن‌تر دیده می‌شوند. این قابلیت، امکان تشخیص زودهنگام تومورها، حتی در مراحل بسیار ابتدایی و شناسایی متاستازهای پنهان را فراهم می‌کند که این امر می‌تواند بسیار زودتر از روش‌هایی مانند MRI یا سی‌تی‌اسکن صورت پذیرد. فناوری هسته‌ای تنها به تشخیص محدود نمی‌شود، بلکه راهکارهای نوآورانه‌ای نیز برای درمان ارائه می‌دهد. رادیوتراپی سنتی که پرتوها را از خارج به تومور می‌تاباند، روشی شناخته شده است، اما اغلب با آسیب‌رساندن به بافت‌های سالم اطراف تومور همراه است. در مقابل رادیوتراپی هدفمند، با بهره‌گیری از دانش بیوتکنولوژی، انقلابی در درمان ایجاد کرده است. در این روش، آنتی‌بادی‌های خاصی که قابلیت اتصال به سلول‌های سرطانی را دارند، با رادیوایزوتوپ‌های هدفمند نشان‌دار می‌شوند. این ترکیب، مستقیما به سلول‌های سرطانی متصل شده و بدون آسیب‌رساندن به بافت‌های سالم، سلول‌های تومور را از بین می‌برد.
بر اساس گزارش ستاد زیست‌فناوری، سلامت و فناوری‌های پزشکی معاونت علمی ریاست‌جمهوری، بازار جهانی رادیوداروها در سال ۲۰۲۴ ارزشی بالغ بر ۶.۸ میلیارد دلار داشته و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۴ به ۱۴ میلیارد دلار برسد. ایران نیز در این عرصه گام‌های بلندی برداشته است. تا پیش از سال ۱۳۸۸، ایران بخش قابل‌توجهی از رادیوداروها را وارد می‌کرد، اما با همکاری سازمان انرژی اتمی، پروژه تولید بومی رادیوداروها آغاز شد. امروزه، ایران در میان سه کشور برتر جهان در تولید رادیودارو قرار دارد و حدود ۷۰ نوع رادیودارو تولید می‌کند. این دستاورد نیاز ۲۳۰ مرکز درمانی و ۶ هزار و ۵۰۰ مرکز پزشکی هسته‌ای در سراسر کشور را تامین کرده و علاوه‌برآن، به ۱۵ کشور جهان صادر می‌شود که در سال ۱۴۰۴ حدود ۷۰ میلیون دلار درآمد ارزی برای کشور به همراه داشته است. با این وجود، واردات برخی ایزوتوپ‌های خام از کشورهایی مانند روسیه همچنان با هزینه ۱۰۰ تا ۳۰۰ هزار دلار در سال ادامه دارد که نشان‌دهنده لزوم توسعه بیشتر در این حوزه است. انرژی هسته‌ای، فراتر از تصورات نظامی، نقشی حیاتی در تامین سلامت و رفاه جامعه ایفا می‌کند. محدودکردن یا تحریم ایران در این حوزه، به طور مستقیم سلامت شهروندان را هدف قرار می‌دهد. ترکیب هوشمندانه این فناوری با بیوتکنولوژی و دانش پزشکی، آن را به یکی از ارکان اصلی تشخیص و درمان مدرن تبدیل کرده است. بنابراین، حمایت هدفمند و مستمر از این حوزه، مسیری حیاتی برای پیشرفت و تضمین آینده سلامت کشور است. در حال حاضر ایران با دارا بودن رتبه اول در منطقه به لحاظ تولید رادیودارو قادر است با تولید ۱۵ رادیودارو، علاوه بر تأمین نیازهای داخل، با استانداردسازی این داروها می‌تواند آن را به خارج از کشور صادر کند. استفاده از فناوری هسته‌ای در تولید دارو، از سال‌ها قبل مورد توجه دانشمندان ایرانی قرار داشته است و از اواسط دهه ۶۰شمسی تولید این رادیو داروها آغاز شد. برای این منظور با انعقاد قرارداد میان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و سازمان انرژی اتمی در سال ۸۸، مقرر شد پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای به عنوان مجری تولید رادیو داروها، نسبت به اجرای این طرح اقدام کند، در این راستا، با تأمین هزینه‌ای به میزان چهار میلیارد تومان توسط معاونت علمی، این پروژه وارد مراحل اجرایی شد.
به منظور تعیین اقلام دارویی که باید با استفاده از این فناوری به تولید می‌رسید، گروهی از کارشناسان و محققان در قالب کمیته راهبردی، نسبت به بررسی نیازهای دارویی کشور که می‌توانست با استفاده از این فناوری تامین شود، اقدام، و در نهایت با دریافت استعلام از ۲۰ مرکز پزشکی هسته‌ای و دانشگاه‌های علوم پزشکی مختلف در سراسر کشور، لیستی از ۳۰ قلم داروی اولویت‌دار مورد نیاز تهیه و بر اساس امکانات و توانایی موجود، تولید ۲۰ رادیو دارو آغاز شد. برای اجرای این طرح، ۱۷ زیر پروژه، یک مجری و نیز هفت مجری اصلی در زیرمجموعه‌های مختلف آغاز به کار کردند و در حال حاضر نیز به فعالیت خود ادامه می‌دهند. با نگاه مثبت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، ۱۳ قلم رادیودارو تولید شده که وارد لیست وزارت بهداشت گشته است و تلاش برای تجاری‌سازی و وارد کردن دو رادیوداروی دیگر به شبکه درمان در حال انجام است. در ماه‌های اخیر نیز تمام داروهای تولیدی با استفاده از فناوری هسته‌ای، تجاری‌سازی شده و واگذاری فناوری تولید رادیودارو به شرکت‌های دانش بنیان صورت گرفته است.
بی‌نیازی کشور از واردات ۱۵ قلم رادیودارو
تا سال ۸۷ و قبل از آغاز فرایند تولید این محصولات دارویی برخی رادیوداروهایی که اینک در پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای به تولید انبوه رسیده و در حال استفاده است، از خارج کشور وارد می‌شد، به گونه‌ای که بر اساس آمارهای موجود و قابل استناد، صرفاً در یک قلم دارویی مانند متاسترون که برای بیماران سرطانی کاربرد دارد، هفت میلیون تومان برای مصرف کننده آن هزینه داشت که اینک با تولید آن، این رقم به ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان کاهش یافته است؛ علاوه بر این، قدرت اثرگذاری آن بیشتر از داروی مشابه خارجی است که این به دلیل اتلاف مقدار رادیو دارو در پروسه ارسال و حمل است. این محققان امیدوارند در چهار سال آینده و در صورت حمایت کافی بتوانند ۱۲ قلم داروی جدید نیز در این مجموعه تولید و به بازار دارویی کشور عرضه کنند.
از سوی دیگر در حال حاضر از مجموعه ۱۵رادیو داروی تولید شده در پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای تقاضاهایی از برخی کشورهای اروپایی و آفریقایی برای خرید برخی کیت‌های رادیو ارسال شده است که برای توسعه آن باید به استانداردهای جهانی و بین المللی در این حوزه دست پیدا کنیم، البته توانایی انجام این مهم هم اینک در میان متخصصان داخلی کشور وجود دارد و تحقق آن نیازمند تزریق اعتبار است. در برخی از بیماری‌ها، خصوصاً بیماران سرطانی به دلیل اینکه در گذشته بیمار برای استفاده از داروهای وارداتی به کشور با مشکل روبرو بوده است، بسیاری از آنها علاقه‌ای به گذراندن دوره درمان نداشتند و در بسیاری از مواقع بیمار سرطانی با گذشت چند ماه از آغاز دوره بیماری جان خود را از دست می‌داد، ولی در حال حاضر با استفاده از فناوری جدید و تولید داروهای ایرانی که با این روش تولید می‌شود بسیاری از مصرف کنندگان رغبت بیشتری به درمان پیدا کرده و دوره درمان خود را سپری می‌کنند که با این اقدام دوره امید به زندگی در میان بیماران بشدت افزاش یافته و امکان درمان آنها نیز فراهم شده است.
نظر شما