آگاه: برای آشنایی بیشتر با چندوچون برنامه با دکتر داوود نعمتی، مشاور و مجری کارشناس برنامه به گفت‌وگو پرداختیم:
داوود نعمتی، مجری و کارشناس برنامه «ایران سبز» که خود را چوپان دهاتی جهان‌سومی می‌نامد، درباره جایگاه و اهمیت این برنامه چنین بیان کرد: «حدود ۲۶ درصد جمعیت کشور را روستاییان و نزدیک به ۱.۶ درصد را عشایر تشکیل می‌دهند. همچنین جمعیت بهره‌برداران بخش کشاورزی در حوزه‌های مختلف از جمله زراعت، باغبانی، دامپروری، شیلات و صنایع غذایی، بین چهار تا پنج میلیون نفر است. این آمار نشان می‌دهد که حدود ۳۰ میلیون نفر، یعنی چیزی در حدود ۳۰ درصد جمعیت کشور، به طور مستقیم یا غیرمستقیم در این عرصه‌ها فعالیت دارند. بر همین اساس، هدف ما در برنامه «ایران سبز» این است که سهم و جایگاه رسانه‌ای این عزیزان را به‌درستی به تصویر بکشیم و به گوش مخاطبان برسانیم.»
این مجری ادامه داد: «با این وجود، جامعه روستایی، عشایری و بخش کشاورزی، به‌رغم اهمیت بسیار زیاد در اقتصاد و امنیت غذایی کشور، برنامه‌ای تخصصی، جامع، مردم‌محور و مبتنی بر فرم و محتوای حرفهای در رسانه ملی نداشتند. در گذشته برنامه‌ها بیشتر به صورت آیتم‌های کوتاه یا ویژه‌برنامه‌های مقطعی به این مسائل می‌پرداختند، اما هیچ برنامه مستقلی که به صورت کامل و جدی به همه ابعاد جامعه روستایی و عشایری می‌پرداخت، وجود نداشت در حالی که به تمام جوانب زندگی جامعه شهری از جمله ورزش، آداب، سنت‌ها، موسیقی، اشتغال و فرهنگ در رسانه‌ها پرداخته می‌شد، جامعه روستایی و عشایری عمدتا فقط در زمینه کشاورزی و دامپروری دیده شده بودند. مسائل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، علمی، گردشگری و حتی سیاسی این گروه‌ها تقریبا نادیده گرفته شده بود.»
نعمتی که سال‌ها در حوزه آموزش عالی کشور به تدریس دروس مرتبط با کشاورزی، دامپروری و توسعه روستایی مشغول است؛ خاطرنشان کرد: برنامه ایران سبز با تشکیل تیم تخصصی شامل افرادی جوان و با تحصیلات مرتبط و تجربه چندین ساله در حوزه کشاورزی و زندگی در جامعه روستایی و عشایری برای نخستین‌بار تلاش کرده این خلأ را پر کند و نگاه جامعی به مسائل روستا، عشایر و بخش کشاورزی و دامپروری کشور ارائه دهد.
تفاوت‌های کلیدی «ایران سبز» با سایر برنامه‌ها
داوود نعمتی درباره تفاوت برنامه تلویزیونی «ایران سبز» با سایر برنامه‌های مرتبط روی آنتن سازمان صداوسیما، توضیح داد: «در سایر برنامه‌ها بیشتر افرادی که در برنامه حاضر می‌شدند، مسئولانی بودند که یا گزارش عملکرد می‌دادند و یا دستاوردهایشان را بازگو می‌کردند. یعنی ساختار برنامه بیشتر بر مبنای پرسش‌وپاسخ با مسئولین شکل گرفته بود. اما «ایران سبز» ساختار کاملا متفاوتی دارد. این برنامه یک مجله ترکیبی از گفت‌وگو، خبر، معرفی کتاب، گزارش‌های میدانی از مناطق روستایی و عشایری، آیتم‌های آموزشی و ترویجی، قصه، مسابقه و روایت‌های مردمی است. در واقع هرآنچه مربوط به جامعه روستایی و عشایری است، در این برنامه پوشش داده شده است. تفاوت اصلی این برنامه با سایر برنامه‌ها در این است که «ایران سبز»، کاملا مردم‌محور و تعاملی است و مابقی عمدتا به گفت‌وگو با مسئولان محدود می‌شود.»
نعمتی همچنین بیان کرد: «یکی از تفاوت‌های اصلی ما با برنامه‌های دیگر، محتوایی‌بودن برنامه است. ما در ایران سبز تمرکز خود را بر محتوا گذاشتیم. در برنامه من کمتر حرف می‌زنم، باوجوداینکه رشته‌ام اجازه می‌دهد ساعت‌ها صحبت کنم، اما نقش من بیشتر انتقال به آیتم‌هاست. آیتم‌هایی که جذاب و کاربردی‌اند و با حداقل هزینه و نیروی انسانی، تولید می‌شوند. در این برنامه، حتی مجری هم یک چهره مردمی‌ست. من وابستگی سازمانی به هیچ‌جا ندارم، در هیچ دستگاهی استخدام نیستم. به‌عنوان استاد دانشگاه در بخش خصوصی فعالیت دارم و رشته‌ام هم دقیقا مرتبط با همین حوزه است. به همین دلیل، این برنامه را باید صدای مردم دانست. در واقع، «ایران سبز» رسانه‌ای‌ست برای مردم و از دل مردم.»
نعمتی در ادامه افزود: «نکته جالب‌تر آن است که پشتوانه فکری برنامه «ایران سبز» نیز کاملا تخصصی و سازمان‌یافته بوده است. پیش‌تر، میز تخصصی روستا، عشایر و کشاورزی در خبرگزاری صداوسیما شکل گرفته بود. همچنین در ستاد تحول سازمان صداوسیما، کارگروه روستا، عشایر و کشاورزی هم تشکیل شده بود که بنده مدتی کوتاه به‌عنوان مشاور افتخاری و قائم‌مقام آن کارگروه در راستای راه‌اندازی و بسترسازی طرح ایجاد شبکه روستا مشغول به خدمت بودم. برنامه «ایران سبز» از دل همین ساختارها و ظرفیت‌های درون‌سازمانی متولد شد؛ نه اینکه طرحی بیرونی باشد که با هدف کسب منابع مالی و امتیازگیری تهیه شده باشد. ما برنامه‌ای تولید نکردیم که صرفا برای گرفتن بودجه و تقسیم منافع بین افراد مختلف باشد و افراد خاص و مسئول به برنامه دعوت بشوند یا یک چهره سلبریتی و غیرمتخصص آن را اجرا کند. «ایران سبز» متعلق به رادیو و تلویزیون، شبکه یک سیما، مراکز صداوسیمای استان‌ها، کشاورزان و همه مردم ایران است. البته تفاوت‌های زیادی میان این برنامه و نمونه‌های دیگر وجود دارد که وارد جزییات آن نمی‌شوم، اما کلیت موضوع این است که ساختار، رویکرد و اهداف این برنامه کاملا با سایر برنامه‌های تولیدی یا زنده سازمان متفاوت بوده و خواهد بود و انشاالله با راه‌اندازی شبکه روستا و عشایر در رسانه ملی پیشران تولیدات رسانه‌ای در حوزه روستا، عشایر و بخش کشاورزی سازمان صداوسیما و مراکز استانی خواهد شد.
از «نود روستایی» تا «ایران سبز»؛ تجربه‌ای نو در رسانه ملی
نعمتی درباره نخستین برنامه‌های شکل گرفته در این مسیر گفت: «یکی از برنامه‌هایی که خودمان در حال تدوین بودیم، برنامه‌ای به نام «نود روستایی» بود. این برنامه قرار بود به صورت کارشناسی و با حضور نمایندگانی از بخش دولت، مجلس، تشکل‌های خصوصی و بهره‌برداران به شبکه مسائل حوزه روستا، عشایر و بخش کشاورزی مثل ارز، آب، اشتغال، جوانان، مراتع، دانش بومی، سبک زندگی، آسیب‌های اجتماعی، آداب و رسوم، مهاجرت، جمعیت، راه، مسکن، تولیدات کشاورزی، صنایع‌دستی، گردشگری، نهاده‌های دامی، آبخیزداری، خدمات رفاهی و غیره بپردازد. ساختار این برنامه شبیه به یک لیگ فوتبال بود که قرار بود در حوزه روستا و عشایر به پیش برود. با گذشت زمان، «۹۰ روستایی» به «کشاورز شو» تغییر نام داد. هدف از این تغییر، ترویج فرهنگ کشاورزی بود؛ یعنی مردم را به سمت کشاورزی تشویق کنیم، به روستاها مراجعه کنیم و این فرهنگ را توسعه دهیم. با وجود تلاش‌ها، این برنامه نیز نتوانست آنگونه که باید به نتیجه برسد.»
انتقال فرهنگ و سبک زندگی روستایی به نسل جوان شهری
این مجری که خود از شهر به روستا مهاجرت معکوس انجام داده است، درباره ارتباط برنامه با مخاطب شهری توضیح داد: «باتوجه‌به اینکه محتوای برنامه بیشتر به روستا و عشایر می‌پردازد، تلاش ما این است که مخاطب شهری، به‌خصوص نوجوانان و جوانانی که در شهر زندگی می‌کنند و سبک زندگی‌شان کاملا شهری است، بتوانند با برنامه ارتباط برقرار کنند، با زندگی روستایی آشنا و به آن علاقه‌مند شوند.»
نعمتی درباره رویکرد برنامه نسبت به محتوا بیان کرد: «نقطه عطف برنامه اینجاست که ما هر چیزی که خودمان دوست داریم و فکر می‌کنیم درست است را به مردم نمی‌گوییم؛ بلکه پشت هر آیتم، برنامه‌ای دقیق و اتاق فکری کارشناسی شده وجود دارد. مثلا آیتم معرفی کتاب که خودم آن را «یار مهربان» نامیده‌ام، جزو بخش‌های ثابت برنامه است. به عوامل برنامه عرض کرده‌ام که اگر این آیتم حذف شود، حاضر نیستم برنامه را اجرا کنم. کتاب‌خوانی و ارائه محتوای علمی و ترویجی در برنامه جایگاه ویژه‌ای دارد. بخش ارائه قوانین و مقررات را هم که تلنگر قانونی نامیده‌ایم، هم همین‌طور است؛ یعنی آگاهی‌بخشی به مخاطبان عزیز برنامه یکی از اهداف اصلی ماست و بنده تا جایی که در توانم باشد از این موضوعات دفاع خواهم کرد».
این مجری در ادامه افزود: «اگر به دو یا سه نسل پیش خانواده‌های همه ما نگاه کنیم، ریشه‌های روستایی‌مان را خواهیم دید. من خودم را چوپانی دهاتی جهان سوم می‌دانم و در روستاهای اطراف تهران ساکن هستم؛ تهران امروزی زمانی مجموعه‌ای از روستاها بوده است. ما از دل روستاها و عشایر حرف می‌زنیم و مخاطب ما هم کسانی هستند که به کشاورزی، گل‌وگیاه و دامپروری علاقه دارند. کلمات کلیدی ما «چوپان دهاتی»، «روستا محروم نیست»، «روستا محبوب است» هستند. اینها واژه‌هایی هستند که هویت و ریشه ما را تشکیل می‌دهند و باور داریم که روستا نه محروم است و نه فراموش‌شده.» این مجری بیان کرد: «ما در واقع بیش از نیمی از مخاطبانمان مردم شهرها هستند؛ یعنی بخش عمده‌ای از بینندگان برنامه «ایران سبز» را شهری‌ها تشکیل می‌دهند. دیگر نمی‌توان گفت که ما فقط از روستا و زندگی دهاتی و چوپانی حرف می‌زنیم، چون این موضوع ریشه زندگی جامعه شهری هم هست و نمی‌توان آن را نادیده گرفت یا طرد کرد. ما به انتقادات و پیشنهادات و حرفهای مردم با دقت گوش می‌دهیم و سعی می‌کنیم همه جوانب را در نظر بگیریم. گاهی یک نفر درد روستا را درک می‌کند و دیگری درک واقعی از شرایط روستایی دارد؛ اگر این دو در کنار هم قرار نگیرند، هرگز برنامه‌ای که می‌خواهیم تولید کنیم، شکل نمی‌گیرد. این برنامه را با جان‌ودل و عشق پیش می‌بریم و مطمئن هستیم که این رویکرد اثربخش و ماندگار خواهد بود.
نقش حمایتی در پویایی رسانه روستایی
نعمتی درباره فشار زمانی ساخت برنامه گفت: «این برنامه پس از جنگ با فوریت و سرعت بسیار بالا روی آنتن رفت. اگر شرایط جنگی نبود، احتمالا ما با آرامش بیشتر و بدون فشار زمانی، سفرهای استانی را انجام می‌دادیم، کلیپ‌ها را تولید و گزارش‌ها را ضبط می‌کردیم و برنامه را مرحله‌به‌مرحله و با آرامش و دقت بیشتری تولید و پخش می‌کردیم. همچنین از یک دکور دلنشین و مرتبط با حال‌وهوای برنامه هم استفاده می‌کردیم که در اجرا و جذابیت بصری برنامه تاثیرگذار بود اما هنوز آن چیزی که مد نظرمان است، به عنوان یک برنامه تخصصی روستایی، عشایری و کشاورزی تحقق‌نیافته است و امیدواریم با حمایت و راهنمایی مردم عزیزمان و سعه‌صدر مسئولان سازمان و همراهی مراکز استانی و دستگاه‌های متولی این برنامه، با گذر زمان به‌زودی به نقطه‌ای مطلوب و شایسته بینندگان عزیز برسد.»
وی همچنین اظهار کرد: «ما ارتباط گسترده‌ای با دستگاه‌های خدمات‌رسان به روستاها، عشایر و بخش کشاورزی داریم و تعامل بسیار خوبی با مدیران و معاونان شبکه‌های سراسری و استانی صداوسیما برقرار کرده‌ایم. در این برنامه، هیچ رقیبی برای سایر برنامه‌های مرتبط و شبکه‌های مختلف نیستیم و نخواهیم بود. بالعکس، بخشی ویژه در برنامه ایجاد کرده‌ایم تا هر فردی که در شبکه‌های استانی یا سراسری صداوسیما برنامه‌ای درباره روستا، عشایر یا کشاورزی دارد، بتواند در «ایران سبز» حضور یافته و آیتم‌های خود را پخش کند. به‌عنوان نمونه، بخش‌هایی از برنامه صبحگاهی شبکه یک سیما به مدت حدود پنج دقیقه در برنامه ما پخش شد و اگر سایر شبکه‌ها نیز با ما همراهی کنند، این همکاری به صورت مستمر و در بخش مخصوص خود در کنداکتور «ایران سبز» تکرار خواهد شد. این امر نشان می‌دهد که ما نه‌تنها رقیب، بلکه رفیق، همراه و حامی جدی سایر برنامه‌های این حوزه در همه شبکه‌های سراسری و استانی هستیم و خواهیم بود. برنامه‌سازان عزیز سایر شبکه‌ها در زمینه‌هایی که نیاز به سوژه، مشاوره یا کمک داشته باشند، ما در کنارشان خواهیم بود و از آنها حمایت می‌کنیم.»
مهاجرت معکوس؛ راهبردی برای توسعه پایدار روستاها
نعمتی درباره بازگشت جوانانی که از روستا مهاجرت کرده‌اند، گفت: «من خود سابقه دهیاربودن را دارم و معتقدم در مدیریت روستا، چند راهبرد کلیدی وجود دارد. یکی از مهم‌ترین آنها تثبیت جمعیت و مهاجرت معکوس است؛ یعنی حفظ جمعیت موجود و تلاش برای بازگرداندن کسانی که به شهر مهاجرت کرده‌اند. مسئله حاشیه‌نشینی در شهرها به‌خصوص کلان‌شهرها که بیش از ۱۲ میلیون نفر را شامل می‌شود، یکی از چالش‌های مهمی است که مهاجرت بی‌رویه از روستا به شهر ایجاد کرده است. یکی دیگر از راهبردها، حفظ و ارتقای شأن و منزلت اجتماعی روستاییان است. تا زمانی که واژه «دهاتی و چوپان» بار معنایی منفی داشته باشد، بازگشت به روستا و منطقه عشایری دشوار خواهد بود. همچنین توازن عدالت بین شهر و روستا اهمیت زیادی دارد؛ بسیاری از کسانی که از روستا به شهر می‌آیند، به دلیل مشکلاتی مانند نبود امکانات آموزشی، به‌ویژه مدرسه و دانشگاه، این مهاجرت را انجام می‌دهند که با افزایش سطح رفاه و خدمات در روستاها و مناطق عشایری می‌شود، از این چالش‌ها عبور کرد» او افزود: «البته منظور ما این نیست که بگوییم در روستاها و مناطق عشایری کشور همه چیز عالی است. ما به‌خوبی از مشکلات و نیازهای روستاها و مناطق عشایری و بخش کشاورزی آنها آگاهیم و هرگز نمی‌خواهیم آنها را نادیده بگیریم. برنامه‌های مختلف، خبرگزاری‌ها و مسئولان مانند دهیاری‌ها، استانداری‌ها و فرمانداری‌ها و سایر تشکل‌ها و دستگاه‌های متولی همیشه مشکلات روستاها را مطرح می‌کنند؛ اما رسانه می‌تواند نقش مهمی در نشان‌دادن ظرفیت‌ها، توانمندی‌ها و امکانات روستاها ایفا کند. هدف ما این است که زیبایی‌ها و فرصت‌های روستا را به تصویر بکشیم و در کنار آن، اگر مطالبه‌ای از سوی مردم باشد، آن را هم به نحو احسن به گوش مسئولان برسانیم و راهکارهای مناسب را مطرح و پیگیری‌های لازم را در حد توان برای این جوامع مولد انجام بدیم. در این برنامه قصد داریم که بگوییم روستا عقب افتاده و مصرف‌کننده نیست، روستا فقط منبع مواد خام نیست؛ بلکه به اقتصاد شهر و کشور کمک می‌کند. روستا هویت ملی و مادرشهرهاست و از نظر فرهنگی، بسیار غنی و همیشه در صحنه حاضر است»
این مجری بیان کرد: «یکی از اهداف اصلی برنامه «ایران سبز» ارائه راهکار است. من به عنوان مجری و کارشناس برنامه، در سفرهای استانی به روستاها حضور دارم و در حوزه تخصصی خودم یعنی دامپروری، به کشاورزان و روستاییان مشاوره می‌دهم. مثلا راهنمایی می‌کنم که چگونه درختی را بهتر بکارند یا واکسیناسیون دام‌ها را به‌درستی انجام دهند. در صورت نیاز، خودم آماده‌ام کمک عملی هم ارائه دهم. علاوه بر این، در برنامه افرادی مانند بانوان کارآفرین موفق روستایی را معرفی می‌کنیم. مثلا اخیرا خانمی را به عنوان الگویی موفق دعوت کردیم و به بینندگان گفتیم اگر کسی علاقه‌مند است با این افراد در ارتباط باشد، از طریق پیامک یا تماس می‌تواند درخواست خود را اعلام کند تا ما ارتباط را برقرار کنیم.»
معرفی سبک زندگی و برندینگ فرهنگ روستایی و عشایری
همچنین این معلم و مجری کارشناس درباره نقش حمایتگری برنامه «ایران سبز» بیان کرد: «این برنامه حامی و پشتیبان تشکل‌های مردم‌نهاد و کشاورزان و دامپروران عزیز کشور هم خواهد بود؛ دستشان را خواهد گرفت و با کمک‌گیری از صاحب‌نظران و پیش‌کسوتان عرصه به آنها آموزش‌خواهد داد و صدایشان را به گوش مخاطبان خواهد رساند. ما حتی یک آیتم ویژه داریم که به تبلیغ و معرفی محصولات این عزیزان به صورت پیام بازرگانی در قالب «روستا بازار» اختصاص یافته است. این برنامه مشاور تخصصی مخاطبان این سه حوزه خواهد بود و پل ارتباطی مهمی بین مسئولین و مردم و رسانه ملی ایجاد می‌کند. همچنین به ترویج سبک زندگی روستایی و عشایری کمک می‌کند و نقش نشریه، بسته خبری و مدرسه تلویزیونی برای این عزیزان را ایفا خواهد کرد.»
نعمتی در پایان گفت: «علاوه بر این، این برنامه برندینگ و معرفی شبکه مد و سبک‌های زندگی مردم روستا را دنبال می‌کند. چرا نباید مدلینگ لباس روستایی را در برنامه داشته باشیم، ما قطعا لباس‌های محلی و آداب و رسوم آنها را به نمایش می‌گذاریم. در این برنامه، مردم میهمان اصلی هستند؛ من میزبان نیستم، بلکه میهمان مردمم و افتخار می‌کنم که صدای آنها باشم.»
نظر شما