آگاه: صابر الفتی ۳۶ساله. طبیعت‌گرد و فعال محیط زیست است. در مقطع کارشناسی ارشد، علوم آزمایشگاهی خوانده و مدرس دانشگاه است. با او از طبیعت زیبای زاگرس و محیط‌زیست آن و بلوط‌های مقاومش به گفت‌وگو نشسته‌ایم. او معتقد است که بقای زاگرس در گرو حفظ درختان بلوط آن است.

چرا تصمیم گرفتید روایت‌گر زاگرس باشید؟
من زمانی که سال ۹۷ و ۹۸ طبیعت‌گردی را شروع کردم متوجه سطح بالای انرژی کوهستان، طبیعت و درختان شدم. این طبیعت یک جور رفتار متقابل بود. واقعیت این است که اینقدر برای من جذاب، انرژی‌دهنده و کمک‌کننده بود که حتی سبب بهبود خلق و آرامش ذهنی و تکامل من شد. وقتی به درختان بلوط که عمده درختان زاگرس را تشکیل می‌دهند نگاه می‌کردم با اینکه آن زمان هیچ آگاهی نسبت به بلوط نداشتم اما از مقاومت آن لذت می‌بردم و با خودم فکر می‌کردم که این درخت چقدر قوی است. حتی به چرایی وجودی درختان بلوط فکر می‌کردم؛ اینکه چرا در کوه‌های ما این تعداد از بلوط وجود دارد. از طرفی نوع رفتار در کوهستان، کنکاش و جست‌وجوگری را در ذهن من ایجاد کرد. تصمیم گرفتم زاگرس را به مردم نشان بدهم. زاگرس زیبایی‌های خاصی دارد. من دوست داشتم دوستانم که نمی‌توانند این زیبایی‌ها را ببینند و از آن لذت ببرند اما من به واسطه کوهنورد بودنم همه آنها را می‌دیدم و از تماشای آنها لذت می‌بردم این زیبایی‌ها را به آنها هم نشان دهم. اینگونه بود که به عنوان یک طبیعت‌گرد، عکاس و تصویربردار شروع به کار کردم.

از زیبایی‌ها و جذابیت‌های زاگرس بیشتر بگویید.
زاگرس تلاقی درختان، صخره‌ها، دیوارهای خشن و رشته کوه‌های سوزنی است؛ کوه‌هایی که تپه‌ای نیستند بلکه سنگی و بلند هستند. زاگرس تنوع زیست محیطی بسیار بالایی دارد. انواع و اقسام گیاهان متنوع و دارویی و پرنده‌های گوناگون اینجا زندگی می‌کنند. وسط گرمای تابستان در نقاطی از زاگرس آب‌گوارا از دل چشمه‌ها بیرون می‌زند؛ انگار فصل بهار است. در زاگرس از زمستان می‌توانیم به تابستان برویم؛ از تابستان به بهار. در نقطه به نقطه زاگرس تنوع فصل‌ و آب و هوا به خوبی مشهود است. وقتی از یک مسیر شروع به حرکت می‌کنیم  همزمان چهار فصل را می‌بینیم. یک جا برف است؛ یک نقطه گرم و کمی آن طرف‌تر هوا بهاری است و درختان در حال ثمر دادن هستند. من به کوه‌هایی رفته‌ام که مثلا در اردیبهشت‌ماه لاله‌ واژگون دارد. بعد یک قسمت دیگر از زاگرس را مثلا در تیرماه رفته‌ام و آنجا لاله‌های واژگون و یک‌سری از گیاهانش تازه درآمده‌اند یا حتی مثلا پیش آمده که به قسمت‌هایی از زاگرس در شهریورماه رفته‌ام که میوه‌هایی داشته که در شهرها جزو میوه‌های بهاری و نوبرانه محسوب می‌شوند. اینها همه تنوع بالای آب و هوایی و اقلیم زاگرس را به ما نشان می‌دهد.

زاگرس برای کشور ما و طبیعت اهمیت جهانی دارد. چرا؟
زاگرس مهد تمدن جهان بوده. حتی شماری از مردم بعد از مهاجرت از قاره آفریقا محدوده زاگرس را برای زندگی انتخاب کرده‌اند. در زاگرس اثر زندگی با قوت تمام به چشم می‌آید؛ نشانه‌هایی که وقتی در طبیعتش قدم می‌زنیم می‌بینیم و متوجه می‌شویم که از گذشته تاکنون زاگرس مکان زندگی بوده، آب داشته، حیوان داشته، شکار و انواع پرنده داشته، غذا داشته. زاگرس مکانی بوده که می‌شد به راحتی غذا را از داخل آن تامین کرد. در زاگرس زندگی‌های بسیاری شکل گرفته. کشاورزی‌ها شده. فلات ایران از دیرباز مورد توجه تمام اقوام مهاجر بوده. یکی از دلایلی که ایران همیشه مورد طمع بیگانگان بوده به خاطر زاگرسش بوده. زاگرس بیشترین میزان آب را تولید می‌کند. زاگرس به واسطه جنگل‌های بلوطی که دارد حجم بسیار زیادی از بارندگی‌ها و برف‌ها را از طریق ریشه‌هایش به داخل زمین، تزریق و آب را ذخیره می‌کند و سفره‌های زیرزمینی را شکل می‌دهد و پرآب می‌کند. چشمه‌های مختلفی هم در این‌سو و آن‌سو هست. به واسطه وجود درختان بلوط ۴۰ تا ۵۰ درصد از آب مصرفی کشور ما از طریق زاگرس تامین می‌شود.
از طرفی تعداد زیاد بلوط در زاگرس همگی مرزبانان قوی برای کشور ما و جهان به شمار می‌روند؛ درختانی که منابع گرد و خاک را جذب خود می‌کنند؛ یک هکتار درخت بلوط در سال بالغ بر یک تا ۶ تن گرد و غبار را به خود جذب می‌کند. اکنون حدود ۶ میلیون هکتار جنگل بلوط داریم. پس می‌بینیم که در ایران زاگرس از نظر حفظ هوای پاک برای ما چقدر اهمیت دارد. از طرف دیگر چون حجم جنگل‌های زاگرس بالاست سامانه‌های بارشی خوبی ایجاد می‌کند، رطوبت منطقه را بالا می‌برد، هوا را خنک‌تر و منطقه را قابل سکونت می‌کند و باعث می‌شود که مردم روستا به شهرها مهاجرت نکنند. هوای پاک از دیگر ثمرات وجود تعداد زیاد درختان بلوط در زاگرس است. در زاگرس لانه و مکان مناسب زندگی برای حیوانات مهیاست. از گذشته تا امروز خیلی زیبایی‌ها داشته. اگر زاگرس نباشد با وجود مقدار گرد و خاکی که در کشور هست، کل ایران بیابان می‌شود.

مدتی پیش کارزار زاگرس به راه افتاد. این کارزار به کجا رسید و چه اهمیتی دارد؟
واقعیت این است که ما یک برنامه پنج‌ساله برای اجرای این طرح گذاشتیم. متاسفانه مردم بومی به علت نبودن شغل، درختان را می‌برند، آنها را در کوره‌ها می‌سوزانند و تبدیل به زغال می‌کنند. ما کارزار «نه به زغال بلوط» را هم راه انداختیم که دست از سر بلوط بردارند و بروند سراغ زغال‌های چینی و کارگاهی؛ زغال‌هایی که با براده‌های چوب‌ها تهیه می‌شوند. متاسفانه وعده غذایی کباب بلای جان زاگرس شده. به همین دلیل ما مدام در حال فرهنگسازی هستیم. درباره زاگرس و ویژگی‌هایش و اهمیتش ویدیو تولید می‌کنیم. با پیج‌های مردمی زیادی ارتباط می‌گیریم که همکاری و فیلم‌ها را پخش کنند که مردم زغال بلوط نخرند. چون وقتی تقاضا پایین بیاید، فروش هم کاهش پیدا می‌کند و سودجویان دست از سر درختان بلوط برمی‌دارند. به نظرم تا الان حدود ۱۰درصد توانستیم پیشرفت داشته باشیم. ولی قطعا نیاز به همکاری‌های وسیع ملی و فرهنگی هست. مردم باید به ارزش درخت بلوط واقف شوند و بدانند که بلوط چیست و چرا اهمیت دارد. وقتی مردم بومی زندگی خود را وابسته به بلوط بدانند، این درخت ارزشمند را قطع نخواهند کرد و به دیگران هم اجازه این کار را نخواهند داد.

چرا حفظ درختان بلوط برای زاگرس اهمیت دارد؟
بلوط اگر نباشد تمام زاگرس‌نشینان که جمعیت زیادی از مردم ایران و شامل ۹‌استان هستند همگی به شهرها مهاجرت می‌کنند. وقتی زاگرس خالی از سکنه شود آب از بین خواهد رفت. به این دلیل حفظ درختان بلوط یعنی حفظ سرزمین ما. اگر ما جنگل‌های بلوط را حفظ کنیم، ایران را هم حفظ کرده‌ایم. در نهایت اگر بلوط‌های زاگرس نباشد تمدن ۱۲هزار ساله ایران دچار فروپاشی خواهد شد و قطعا از بین خواهد رفت. اصالت ایران از زاگرس می‌آید؛ ما ۱۲ هزار سال پیش در کرمانشاه تمدن داشتیم و مردم این محدوده، کشاورزی و حیوانات را اهلی می‌کردند. در صورتی که آن زمان مردم جهان غارنشین بودند. همه اینها به برکت وجود زاگرس بوده. شما اگر داخل زاگرس بگردید قلعه‌های تاریخی و صخره‌هایی با نقوش زیبا از دوران باستان می‌بینید. غارهایی را می‌بینید که انسان‌های نخستین داخل آنها زندگی می‌کردند. البته همه اینها از اهمیت بلوط بوده. بلوط به این محدوده خنکی و هوای خوب داده، از مردم در برابر نبردها مراقبت کرده و آب گوارا و چشمه داده. در کنار همه اینها حتی سوخت و گرما داده. چون زاگرس هیزم زیادی داشته.

پس درخت بلوط خیلی برای ما اهمیت دارد. از ویژگی‌هایش بگویید.
درخت بلوط یک درخت تناور است که می‌تواند حداقل ۴۰۰ ،۵۰۰ سال عمر کند. از طریق بذر هر سال یکی، دو سانت و نهایتا سه سانتی‌متر رشد می‌کند. شما ۱۰‌سال باید از یک درخت مراقبت ویژه کنید تا به ثمر بنشیند و قد آن یک متر رشد کند. بلوط متاسفانه یک درخت دیررشد محسوب می‌شود اما وقتی رشد کرد برای انسان باقی می‌ماند. می‌تواند از میوه‌اش استفاده کند. بسیار درخت مقاومی محسوب می‌شود. اگر درخت بلوط به هر دلیلی از بین برود حتی اگر یک گوشه از ریشه آن باقی بماند جوانه می‌زند. به این دلیل بلوط نماد مقاومت است. وقتی در آتش‌سوزی‌ها، بلوط از بین می‌رود چهار سال بعد از همانجایی که درخت از بین رفته، به واسطه ریشه عمیقی که در دل زمین داشته دوباره جوانه می‌زند و بالا می‌آید. چون درخت بلوط یک درخت سخت‌جان و مقاوم است به همین دلیل از این همه تنش و نبردهایی که در بین جهانیان وجود داشته دوام آورده. از طرفی درختان بلوط مکان مناسبی برای سنجاب‌ها و پرنده‌هاست. میوه‌اش را پرنده‌ها می‌خورند. در واقع بلوط درختی است که از نظر چرخه اکوسیستمی در زاگرس تکمیل‌کننده محسوب می‌شود. اگر بلوط در زاگرس نباشد قطعا ۷۰ درصد از اکوسیستم زاگرس از بین خواهد رفت.

از دغدغه‌تان، اینکه برخی افراد با قطع درختان بلوط، کشاورزی خود را توسعه می‌دهند توضیح دهید. داستان چیست؟ مگر اراضی عمومی و ملی نیست؟
اراضی، ملی هستند ولی چون متاسفانه در کشور ما هیچگونه نظارتی بر ماجرای اراضی ملی نیست مشکلی که پیش می‌آید همه دوستانه با هم حل می‌کنند. مثلا یک نفر در یک روستا طمع می‌کند که یک هکتار به زمین‌هایش اضافه کند و ما چون جنگلبان نداریم و نیروها به شدت کم هستند و کشور ما از نظر اهمیت دادن به منابع طبیعی و محیط زیست اولویتی ندارد. باعث تاسف و رنج است که شاهد این حجم از ناآگاهی درباره حفاظت نکردن از اکوسیستم هستیم. متاسفانه این اهمیت قائل نبودن باعث افزایش دست درازی به طبیعت زاگرس شده است.
حدود ۵۰۰ هزار هکتار جنگل بلوط در استان کرمانشاه داریم. این وسعت زمین فقط ۲۰ نفر نگهبان دارد. واقعا خنده‌دار، مضحک و مایه شرم است. به این دلیل وارد کار شدیم تا ما، مردم از این اراضی حمایت کنیم. چون اگر مثلا کشاورز و مردم هزار نفر باشند در هر جمعی ممکن است ۱۰ نفر هم باشند که طمع کنند و با تراکتور زمین‌ها را شخم بزنند و با از بین بردن درختان بلوط به مساحت زمین‌هایشان اضافه کنند. البته این افراد از حمله ریزگردها و خشک شدن چشمه‌های روستا خبر ندارند و نمی‌دانند که به واسطه همین بلوط‌هاست که آب در چشمه‌ها جاری است. اگر سیلاب داخل کوچه، خیابان و روستایشان نیامده، به دلیل وجود درختان بلوط است و اگر درختان را قطع کنند سیلاب وارد روستایشان می‌شود. اینها معضلاتی است که در آینده گریبانگیر همه خواهد شد. ولی واقعیت این است که هیچ جدیت، تمرکز و اقدامی برای این ماجرا صورت نمی‌گیرد. همه کارها مردمی است. منابع طبیعی پول، توانایی و قدرت لازم را ندارد. درحالی که اگر در رده‌های بالای مدیریتی منابع طبیعی و محیط زیست به زاگرس و درختان بلوط آن اهمیت داده شود قطعا مسئله قطع درخت‌ها و توسعه اراضی کشاورزی توسط کشاورزان از بین خواهد رفت.

در فضای مجازی از وقوع یک تراژدی در طبیعت و کوه‌های زاگرس گفته‌اید. منظورتان همه اینهایی است که گفتید؟
در کل زاگرس یک تراژدی دارد اتفاق می‌افتد. وقتی یک جوان رعنا و در آستانه ازدواج در این کوهستان از میان ما می‌رود، این یک تراژدی است. این به خاطر اهمال و کوتاهی مسئولان است. چون نیروهایش را تجهیز نمی‌کند. چون به منابع ملی و اراضی ملی اصلا اهمیت داده نمی‌شود. در نهایت هنگام بروز مشکل و به خصوص آتش‌سوزی در کوهستان، مردمی که آموزش ندیده‌اند وارد عمل می‌شوند تا جنگل را نجات دهند که خیلی مواقع باعث آسیب‌های جدی یا مرگ آنها می‌شود. اینها همه تراژدی است. تراژدی یعنی سنجاب، دیگر نیست. تراژدی یعنی اینکه دیگر ما در کوهستان شاهین نداریم. پرنده‌ها همه مهاجرت کرده‌اند. پرنده‌ها نمی‌دانند کجا بروند. اینها همه تراژدی‌اند. همه این اتفاقات به علت قطع بی‌رویه و آتش‌سوزی‌های گسترده زاگرس رخ می‌دهد. نبود زاگرس و کاهش مساحتش طی پنج سال آینده یک چوب محکمی به بدنه کشور ما خواهد زد. در نتیجه همه این اتفاقات، جنگ آب را خواهیم داشت.
 

دوستان! درخت بلوط بکارید!
الفتی همراه دوستانش هنگام کوهنوردی و طبیعت‌گردی بذر و نهال بلوط به مردم اهدا می‌کنند که در مسیر کوهنوردی‌شان بکارند. او می‌گوید: «به مردم می‌گوییم شما که وارد طبیعت کوهستان می‌شوید هیچ شاخه‌ای را نشکنید و آسیب نزنید. بذر و نهال بلوط را به آنها می‌دهیم و می‌گوییم که به اسم خودشان بکارند و در سفرهای بعدی به آنها سر بزنند و از آنها مراقبت کنند. همگی خیلی خوشحال می‌شوند. به این شکل حداقل فرزندان ما در ۳، ۴ دهه آینده از فواید این درختان استفاده خواهند کرد. برای حفظ محیط زیست ایران‌مان بالاخره باید از یک جایی شروع کنیم.»

هسته‌های زالزالک را پست کنید
الفتی این روزها که زمان زالزالک است در فضای مجازی از مردم خواست که هسته‌های این میوه را برای او ارسال کنند. در این باره از او می‌پرسیم. می‌گوید: «هدفم این است که کوهنوردان و گردشگران میوه‌های بومی را که در کوهستان می‌خورند در همان محل با دست خود بکارند. چون متاسفانه در آتش‌سوزی‌های زاگرس درختان زالزالک زیادی آسیب دیده و از بین رفته‌اند. هدف ما احیای کوهستان از طریق درختانی است که داخل کوهستان وجود دارد.»