آگاه: «شانگهای»، سازمان اوراسیایی میان‌دولتی است که به منظور همکاری‌های چندجانبه امنیتی، اقتصادی و سیاسی، نخست در سال ۱۹۹۶ توسط رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان با هدف برقرار کردن موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه، پایه‌گذاری شد اما اندکی بعد، ازبکستان نیز به این سازمان پیوست و این سازمان به صورت رسمی به عنوان «سازمان همکاری شانگهای» شناخته شد. علاوه بر اعضای اصلی، ابتدا مغولستان در سال ۲۰۰۴ و یک سال بعد ایران، پاکستان، هند و افغانستان در سال ۲۰۰۵ و پس از آن بلاروس
به عنوان عضو ناظر به این سازمان ملحق شدند. هندوستان و پاکستان ابتدا در سال ۲۰۱۵ به عنوان عضو ناظر و پس از اجرای شرایط لازم در سال ۲۰۱۷ به عضویت کامل این سازمان درآمدند.
ایران نیز که در سال ۲۰۰۵ به عنوان عضو ناظر به سازمان همکاری شانگهای پیوسته بود، یک سال بعد برای عضویت کامل در این سازمان درخواست داد. این درخواست بحث‌های زیادی را برانگیخت و سرانجام پس از برجام و تصویب قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل، محدودیت قانونی ایران (به دلیل تحریم‌های فصل هفتمی سازمان ملل) برای عضویت در این سازمان برداشته شد و با عضویت کامل ایران در بیست‌ویکمین اجلاس سران در سال ۲۰۲۱، موافقت شد که لایحه الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران در این سازمان اقتصادی در تاریخ ۶ آذر ۱۴۰۱ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و در کمتر از دو سال و همزمان با برگزاری اجلاس مجازی سران کشورهای عضو این سازمان در چهارم ژوئیه ۲۰۲۳ در هند عضویت رسمی جمهوری اسلامی ایران در این سازمان، تصویب و اعلام شد. هم‌اکنون، همکاری ایران با سازمان همکاری شانگهای (SCO) یکی از مهم‌ترین تحولات ژئوپلیتیک ایران در سال‌های اخیر است.

این همکاری را می‌توان از سه منظر تحلیلی بررسی کرد:
۱. منظر ژئوپلیتیک و تغییر موازنه قدرت: این همکاری نقطه عطفی در سیاست خارجی ایران محسوب می‌شود و نشان‌دهنده یک تغییر پارادایم از تمرکز صرف بر غرب به تاکید بر شرق و جهان چندقطبی است.
  کاهش وابستگی به غرب: عضویت در SCO، ابزاری است برای ایران تا نشان دهد در صورت تداوم فشارهای اقتصادی و سیاسی غرب، جایگزین‌های استراتژیک قدرتمندی در شرق (چین و روسیه) دارد.
  تثبیت جایگاه منطقه‌ای: حضور در کنار قدرت‌هایی چون چین و روسیه، اعتبار و نفوذ منطقه‌ای ایران را افزایش می‌دهد و آن را به یک بازیگر محوری در چارچوب امنیتی و اقتصادی اوراسیا تبدیل می‌کند.
۲. منظر اقتصادی و تجاری: هدف اصلی ایران از این همکاری، بهبود وضعیت اقتصادی پس از تحریم‌هاست. ضمن آنکهSCO  پلتفرمی برای کاهش موانع تجاری بین اعضا فراهم می‌کند و ایران به دنبال گسترش صادرات غیرنفتی، به ویژه محصولات کشاورزی و صنعتی، به بازارهای بزرگ چین، هند و کشورهای آسیای میانه است.
  ارتباطات ترانزیتی: ایران با داشتن موقعیت ژئواستراتژیک (به ویژه دسترسی به خلیج فارس و دریای عمان)، می‌تواند نقش کلیدی در کریدورهای ترانزیتی منطقه‌ای مانند کریدور شمال-جنوب ایفا کند که با اهداف SCO همسو است.
۳. منظر امنیتی :  امنیت یکی از ارکان اصلی سازمان شانگهای است و ایران در این زمینه منافع مشترک زیادی دارد. مهره‌های ایران، چین و روسیه، یک پازل را تکمیل می‌کنند و با همگرایی و تعاملی که در قالب سازمان شانگهای انجام می‌دهند می‌توانند گام‌های رو به جلو برای امنیت خود بردارند. آنچه مسلم است، همکاری سه‌جانبه بین ایران، روسیه و چین، که اغلب به عنوان محور «شرق‌گرایی استراتژیک» یا «ائتلاف ضد هژمونی» شناخته می‌شود، نتایج مثبتی در چندین حوزه کلیدی برای هر سه کشور به همراه دارد و به طور فزاینده‌ای بر نظم جهانی تاثیر می‌گذارد. از منظر دیگر، همکاری‌ها به طور سیستماتیک به دنبال کاهش سلطه دلار آمریکا در تجارت جهانی و کاهش نفوذ ساختارهای تحت رهبری غرب مانند سوئیفت هستند. این امر از طریق ترویج تسویه‌های دوجانبه و چندجانبه با ارزهای ملی یا ارزهای جایگزین صورت می‌گیرد.
این نکته را نیز باید در نظر داشت که این سازمان اساسا یک بلوک منطقه‌ای برای مقابله با نفوذ قدرت‌های فرامنطقه‌ای ـ بخوانید آمریکا و ناتو ـ محسوب می‌شود. براین اساس، با گشوده شدن چتر شرکای شانگهای، نتایج تاثیرگذاری شکل خواهد گرفت بنابراین، همواره دولت‌ها در ایران به خصوص دولت شهیدجمهور و دولت چهاردهم بر ظرفیت استفاده از سازمان شانگهای و شرکای دیرینه خود یعنی چین و روسیه تاکید می‌کردند.
رویکرد اصولی دولت چهاردهم؛ تقویت روابط با کشورهای همسو
تقویت همکاری و توسعه روابط با کشورهای همسایه و منطقه، موضوعی است که همواره جزو رویکردهای اصولی جمهوری اسلامی ایران بوده، رویکردی که پزشکیان و دولت چهاردهم نیز از ابتدا بر آن تاکید داشته و نگاه ویژه‌ای به تقویت همکاری‌ها با همسایگان و کشورهای منطقه داشته‌اند و این نگاه به‌ویژه درخصوص کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای که از ظرفیت‌های فراوان و مکمل برای همکاری‌های منطقه‌ای برخوردارند، از اهمیتی مضاعف برخوردار است. همانطور که اشاره شد شانگهای به منظور تقویت همکاری‌های چندجانبه اقتصادی، امنیتی و سیاسی و با هدف ایجاد موازنه در برابر نفوذ آمریکا و غرب در منطقه پایه‌گذاری شده است، اهدافی که در مجموع همسو و هم‌جهت با سیاست‌های کلان نظام جمهوری اسلامی ایران است و به‌طور طبیعی ایران به عنوان کشوری با ویژگی‌ها، توانمندی‌ها و پتانسیل‌های منحصر به فرد در منطقه و در سازمان همکاری شانگهای، بدون تردید یک پل همکاری برد-برد ایجاد خواهد کرد.
حال باید نظاره‌گر بود تا اجلاس نخست‌وزیران در مسکو برگزار شود. احتمالا شرکت‌کنندگان ایده‌ها و پیشنهادهایی ارائه می‌دهند که می‌تواند به همکاری‌ها در حوزه‌های مختلف کمک کند. روی هم رفته، حضور عارف در مسکو، نشان‌دهنده حرکت دولت چهاردهم به سمت دیپلماسی فعال منطقه‌ای و شرقی است.