آگاه:سیامین جشنواره بینالمللی تئاتر کودک و نوجوان، روز پنجشنبه ۲۰ آذرماه به کار خود پایان داد. جشنوارهای که با شعار «کودک امروز، روایت تازه، صحنه فردا» از روز ۱۵ آذرماه با حضور گروههای نمایشی داخلی و خارجی در شهر همدان شروع به کار کرد. دبیری این جشنواره بر عهده آزاده انصاری بود.
استقرار دبیرخانه دائمی جشنواره در همدان
اولین دوره جشنواره بینالمللی تئاتر کودک و نوجوان سال ۱۳۷۰ در همدان برگزار شد و تا دهمین دوره هرسال برپا میشد تا اینکه دهمین دوره آن در بم و یازدهمین دوره در اصفهان برگزار شد. در فاصله زمانی سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۴ این جشنواره برپا نشد و سپس از سال ۱۳۸۴ دوازدهمین دوره آن در گچساران برگزار و پس از آن تا دوره شانزدهم یعنی سال ۱۳۸۸ در اصفهان و سپس از سال ۱۳۸۸ تاکنون هرسال در همدان برگزار شد. در این مدت فقط سالهای کرونا یعنی سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ برگزار نشد. با نگاهی به تاریخچه برگزاری این جشنواره میبینیم که فراز و نشیبهای این رویداد فرهنگی- هنری زیاد بوده اما متولیان آن هرطوره شده سعی کردند چراغ آن را روشن کنند.
در سیامین دوره جشنواره، ۳۰ اثر صحنهای، ۱۰ اثر خیابانی و پنج اثر ویژه بخش خردسال اجرا میشود. همچنین دو اثر خارجی نیز از ارمنستان و برزیل در این جشنواره حضور دارند. خوشبختانه در مراسم اختتامیه سیامین دوره جشنواره، حمید ملانوریشمسی، استاندار همدان خبر استقرار دبیرخانه دائمی این جشنواره در همدان را اعلام کرد و گفت: با هماهنگی انجامشده با معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دبیرخانه دائمی جشنواره بینالمللی تئاتر کودک و نوجوان بهصورت رسمی در همدان مستقر میشود و این اقدام میتواند استان را به محور تولید و توسعه تئاتر کودک و نوجوان در کشور و منطقه تبدیل کند.
مخاطب تئاتر کودک و نوجوان چه کسی است؟
شهرام کرمی، داور بخش کودک سیامین جشنواره بینالمللی تئاتر کودک و نوجوان همدان درباره مخاطبان این جشنواره گفت: در تئاتر کودک و نوجوان ما پنج گروه مخاطب داریم یعنی گروه مخاطبانی که تئاتر برای آنها به شکل ویژه با شاخصهها و الگوهای خاص خودش تولید میشود. این پنج گروه عبارتند از مرحله اول؛ دوران جنینی یا پیش از تولد که معمولا یک نوع تئاترهای تعاملی و ارتباطی است که بیشتر برای مادران باردار و جنین در شکم مادران تولید میشود و بیشتر مفاهیم کارگاهی و ارتباطی و روانی را دربر میگیرد. یعنی دورانی که پیوند عاطفی - روحی بین جنین و مادر شکل گرفته است. معمولا این نوع تئاترهای آزمایشگاهی بیشتر با هدف ایجاد حالت ریلکس شدن و آرامش در وجود مادر و پیوند روحی عاطفی بین او و جنین شکل میگیرند. وی با اشاره به نوع دوم این گروه از تئاترها ادامه داد: گروه شیرخوار، نوع دوم و شامل تئاترهایی است که برای بچههای زیر دو سال تولید میشود؛ بچههایی که هنوز قدرت تکلم ندارند یا دایره لغات و واژگانی که در دوران شیرخواری استفاده میکنند به ۱۰ کلمه هم نمیرسد. این تئاترها بیشتر صوتی - آوایی هستند و ویژگیهای خاص خودشان را دارند. نوع سوم تئاتر ویژه خردسالانی است که در گروه سنی دو تا پنج سال هستند. دوره سنی بسیار حساسی که بچهها از نظر گفتاری توانمند هستند و به لحاظ ارتباطی جامعه و خانواده را میشناسند. نوع چهارم باز به دو مقطع کودک و بعد نوجوان تفکیک میشود. بخش کودک از گروه سنی ۶ تا ۱۱ سال و بخش نوجوان ۱۱ تا ۱۶ سال را شامل میشود؛ گروه کودک نیز خود به دو بخش مجزا؛ پایه اول کودک از سن ۶ تا هشت سال و پایه دوم کودک هشت تا ۱۱ سال را دربر میگیرد. هر یک از این موارد نیز دارای ویژگیهای خاصی است.
این کارگردان تئاتر با اشاره به شاخصههای گروه مخاطب کودک گفت: ما دو گروه سنی مختلف را برای گروه کودک میشناسیم: دوران اول که هنوز به جهت رفتاری تحت تعلیم است و خیلی از مفاهیم را نمیداند. در واقع قدرت تخیل و بازی در او خیلی نهفتهتر است ولی دوران دوم کودکی، دورانی است که سطح آگاهی کودک رشد کرده است و مفاهیم غنیتری را درک میکند. هر دو بخش الگوی خاص خودشان را دارا هستند و مهمترین عامل در هر دو الگو در مقطع سنی کودک توجه به جنبه تخیل و فانتزی اوست. در این مقطع بچهها به درک واقعی از زندگی رسیدهاند ولی همچنان مفاهیم را به شکل خیلی تخیلی و فانتزی درک میکنند. بنابراین میتوانیم بگوییم، آثاری که باید برای بچهها در این گروه سنی تولید شود تلفیقی از ویژگیهای تخیل و فانتزی است تا بتوانند جهان ویژه کودکی را خلق کنند و بچهها با آن ارتباط برقرار کنند.
کرمی ادامه داد: تئاتر ما پیشینه و تاریخچه ۱۰۰ سالهای در عرصه تئاتر کودک و نوجوان دارد و بر این باورم که ظرفیت و آگاهی خوبی در این حوزه بین هنرمندان ایجاد شده است. جشنواره نیز نقش موثری در رشد و آگاهی علمی به مقوله تئاتر کودک و نوجوان داشته و این یکی از امتیازات برگزاری این رویداد هنری به شمار میآید. جشنواره ۳۰ دوره برگزار شده و بدون شک در رشد کیفی تئاترها خیلی موثر و کارآمد بوده است اما اگر بخواهیم به این ویژگی توجه کنیم که چقدر به شاخصههای تولید و ویژگیهایی کیفی آثار توجه شده است باید گفت؛ در یک مقطع تئاتر کودک ما را بیشتر با جنبه سرگرمی میشناختند اما امروز مسئله آگاهی، آموزش و دانش به مخاطب ویژگی کار هنرمندان ما در این عرصه است. سرگرمی، از وجوه تئاتر کودک و نوجوان است ولی قطعا از وجوه پراهمیت تئاتر کودک و نوجوان انتقال آگاهی، دانش و فکر محسوب میشود. در واقع تئاتر کودک، تئاتری است که برای انتقال فکر تولید میشود. توجه به الگوی فکری و جنبه تئاتر پداگوژیک و آموزشی در عمده آثار مورد توجه است.
خلأ محتوایی بزرگ در آثار نوجوانان
یکی از چالشهای مهم جشنواره تئاتر کودک و نوجوان همانند جشنواره فیلم کودک و نوجوان، نادیده گرفتن رده سنی نوجوان است. چنانکه در اسامی و محتوای آثار هم بیشتر، آثاری با محتوای کودک وجود دارد تا نوجوان.
سیدمحمدجواد کبودرآهنگی، عضو هیات انتخاب سیامین جشنواره تئاتر کودک و نوجوان نسبت به خلأ محتوایی بزرگ در آثار نوجوانان ابراز نگرانی کرد و گفت: ادبیات نمایشی مخصوص نوجوانان در همدان مغفول مانده است. وی با تاکید بر اینکه همدان باید الگو و مرجع تولید محتوای نمایشی باشد، خواستار قلم زدن نویسندگان استان در پرداختن به حساسترین دوران زندگی نسل جدید شد. کبودرآهنگی ادامه داد: چرا نویسندگان همدانی برای مقطع سنی نوجوان، که یکی از بحرانیترین و حساسترین دوران زندگی است، دست به قلم نمیشوند و کارگردانها کمتر به این حوزه راهبردی میپردازند. این عدم توجه، تنها یک مشکل اجرایی نیست بلکه نشاندهنده ضعف در بنیان فکری و ادبیات نمایشی مختص نوجوان است، این در حالی است که بخشهای کودک و خردسال همدان همواره قوی عمل کردهاند. وی همچنین یکی دیگر از دغدغههای جدی مطرحشده را وضعیت نامشخص اعتبارات مالی و میزبانی همدان پس از سه دهه برشمرد و افزود: هر ساله در آستانه برگزاری جشنواره بحث اعتبار مطرح میشود که این وضعیت به کلیت رویداد ضربه میزند.
کبودرآهنگی از مسئولان استانی و نمایندگان مجلس خواست تا یک بار برای همیشه تکلیف اعتبارات این جشنواره را با وزارت ارشاد مشخص کنند تا نهادهای اجرایی مانند اداره ارشاد، شهرداری و کانون پرورش فکری بتوانند برنامهریزی درستی داشته باشند.
این هنرمند همدانی همچنین به لزوم بازگشت زمانبندی جشنواره به ماه مهر اشاره کرد و دلیل آن را شرایط آب و هوایی مطلوبتر برای اجراهای شهری و آسایش هنرمندان و مخاطبان دانست. عضو هیات انتخاب سیامین جشنواره تئاتر کودک و نوجوان مهمترین چالش را وضعیت زیرساختی نامناسب سالنهای نمایش دانست و گفت: نیاز به سالن جدید نداریم، بلکه باید سالنهای موجود تجهیز و مدیریت شوند. کبودرآهنگی خواستار تامین تجهیزات فنی استاندارد (نور، صدا، سیستمهای سرمایش و گرمایش) برای سالنهای تئاتر شد تا سالنها برای میزبانی در سطح بینالمللی آماده شوند.
قیمت بالای بلیت، مانع حضور حداکثری شد
یکی از بزرگترین نقاط ضعف این دوره از جشنواره، قیمتگذاری بلیتهاست که دسترسی را برای بسیاری از خانوادههای ایرانی غیرممکن کرده است.
طبق اطلاعات سایت رسمی خرید بلیت جشنواره gishehtheater.ir، قیمت بلیت هر اجرا ۱۵۰ هزار تومان است. این رقم، در مقایسه با حداقل دستمزد یک خانواده چهار نفره (زوج + دو فرزند) بسیار بالاست. برای یک خانواده چهارنفره، حضور در تنها یک اجرا میتواند بیش از ۶۰۰ هزار تومان فقط برای تهیه بلیت هزینه داشته باشد؛ مبلغی که معادل چند روز حقوق حداقل کارگری است و دیگر هزینههای جانبی همچون خرید خوراکی و هزینههای رفت و آمد که خود مبلغ قابل توجهی هستند را کنار میگذاریم. این در حالی است که سینما، به عنوان ارزانترین تفریح فرهنگی، بلیتهایی با قیمت ۸۰ تا ۱۰۰ هزار تومان عرضه میکند. آمارهای فرهنگی نشان میدهد که هزینههای فرهنگی در ایران، به ویژه برای خانوادههای متوسط، اغلب قربانی تورم و اولویتهای اقتصادی میشوند. جشنواره تئاتر کودک، که قرار است برای همه کودکان باشد، با این قیمتگذاری عملا به یک رویداد طبقاتی تبدیل شده است. عباس کرکهآبادی، معاون توسعه منابع انسانی استانداری همدان، در بازدید خود تاکید کرده که «جشنواره باید در دسترس همه دانشآموزان باشد» و بر فراهم کردن زمینه حضور دانشآموزان کمبرخوردار اصرار دارد. اما این حرفها در عمل اجرا نشدهاند؛ صبحها دانشآموزان برخی مدارس امکان تماشای نمایشها را دارند، اما خانوادههای مستقل، به ویژه از اقشار پایین، از این فرصت محروم میمانند.
بین چه مللی؟
با اینکه برگزاری این جشنواره هرساله به شهری که میزبان آن است حال و هوای شادی میدهد اما به نظر میرسد حالا که دبیرخانه دائمی برای آن در نظر گرفته شده، برگزارکنندگان بیشتر به فکر چالشهای این جشنواره باشند. به عنوان مثال، نقص در سیستم فنی سالنها و نبود سالن استاندارد، نقدی بود که بسیاری از برگزارکنندگان این دوره مطرح کردند.
نکته دیگر اینکه، این جشنواره، عنوان بینالمللی بودن را به دوش میکشد اما هرسال از تعداد گروههای خارجی کمتر میشود به طوری که سال گذشته از ۶ کشور در این جشنواره حاضر بودند و امسال از دو کشور. در حالی که میتوان از پتانسیل برخی از کشورهای همسایه مثل ترکیه در این زمینه استفاده کرد.
خلاصه که سیامین جشنواره تئاتر کودک و نوجوان همدان، میتوانست نمادی از عدالت فرهنگی باشد، اما قیمت بالا، تبلیغات ضعیف و اطلاعرسانی ناکافی، آن را به رویدادی محدود تبدیل کرده است. برنامههای جانبی مانند تماشاخانههای سیار، گامی رو به جلو هستند، اما نمیتوانند خلأ عدالت اقتصادی را پر کنند. مسئولان با نقل قولهای زیبا، نقش خود را ایفا میکنند، اما کودکان کمبرخوردار – که جشنواره برای آنهاست – پشت دیوار اقتصادی ماندهاند. برای آینده، کاهش قیمت بلیتها، تبلیغات جامع با تمرکز بر دسترسی، بهبود سایت و ردهبندی سنی دقیق و گسترش برنامههای سیار پیشنهاد میشود. تنها در این صورت، جشنواره از «حرف» به «عمل» تبدیل میشود و صحنه فردا را برای همه کودکان میسازد. با این حال، برای انصاف باید گفت که جشنواره نقاط قوتی هم دارد: حضور بینالمللی، تمرکز بر نوآوری در روایت (به نقل از مردانی) و حمایت از هنرمندان محلی. پیشبینی حضور ۱۰۰ هزار کودک، نشاندهنده پتانسیل بالای رویداد است، اما این عدد بدون تسهیلات مالی برای کمبرخورداران، تنها یک آمار توخالی خواهد بود.
نظر شما