آگاه: در فرهنگ ایرانی، کلمه «بصیرت» با ورود اسلام به ایران وارد ادبیات و عرفان فارسی شد و پیش از آن در متون باستانی ایران کاربرد برجستهای نداشت. در دوره اسلامی، بصیرت عمدتا در حوزه عرفان و اخلاق نمود پیدا کرد و عارفان بزرگی چون مولوی، عطار و سعدی آن را به عنوان چشم دل، شهود باطنی و نیروی قلبی روشنشده با نور الهی توصیف کردند که سالک را به شناخت بواطن اشیا و حقایق پنهان میرساند.
در مثنوی مولوی، تاکید بر دیدن حقیقت فراتر از ظاهر امور به بصیرت نزدیک است، سعدی در گلستان و بوستان از هوشیاری اخلاقی و درک موقعیت سخن میگوید که معادل عملی این مفهوم است و حافظ نیز در غزلیات خود به بینش عمیق عرفانی اشاره دارد. حتی در متون تاریخی مانند تاریخ بیهقی، بصیرت به معنای درک دقیق موقعیت و زیرکی در تصمیمگیری به کار رفته و در فرهنگ عام فارسی، همواره نماد روشنبینی و دوراندیشی بوده است.
حماسه ۹ دی
روز ۹ دی، که در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران به عنوان روز بصیرت و میثاق امت با ولایت نامگذاری شده، سالروز پایان یافتن و جمع شدن فتنه سال ۱۳۸۸ است! ماجرای این روز به حوادث پس از انتخابات ریاستجمهوری دهم در خرداد ۱۳۸۸ بازمیگردد؛ جایی که برخی نامزدها و جریانهای سیاسی، نتایج اعلامشده انتخابات را نپذیرفتند و ادعای تقلب مطرح کردند. گرچه این اعتراضات ابتدا به صورت مسالمتآمیز آغاز شد، اما به تدریج با دخالت عوامل خارجی، حمایت رسانههای بیگانه و تحریک برخی عناصر داخلی، به آشوبهای گسترده، تخریب اموال عمومی، هتک حرمت مقدسات و حتی اهانت به امام حسین (ع) در روز عاشورای همان سال کشیده شد. این جریان، که به فتنه ۸۸ معروف است، با هدف براندازی نظام و ایجاد بیثباتی طراحی شده بود و ماهها کشور را در تنش و ناامنی فرو برد. در نهایت، در روز ۹ دی ۱۳۸۸، میلیونها نفر از مردم ایران در تهران و بسیاری از شهرهای دیگر به صورت خودجوش به خیابانها آمدند و با راهپیمایی عظیم و حماسی، انزجار خود را از فتنهگران اعلام کردند، از مقدسات دفاع کردند و حمایت قاطع خود را از نظام و رهبری ابراز داشتند. این حضور میلیونی، بدون فراخوان رسمی اولیه، نقطه پایان فتنه محسوب شد و نشاندهنده آگاهی عمیق مردم از توطئههای پنهان بود؛ به همین دلیل، این روز نماد بصیرت ملت ایران در تشخیص توطئه و حفظ انسجام ملی شناخته میشود.
تحول در نگاه
با این پیشینه، کاربرد سیاسی و اجتماعی برجسته بصیرت پس از همین حوادث سال ۱۳۸۸ به یکی از کلیدواژههای مرکزی گفتمان فرهنگی و سیاسی جمهوری اسلامی ایران تبدیل شد. در آن دوره، تاکید بر بصیرت سیاسی به عنوان عامل تشخیص توطئههای پنهان، حفظ انسجام ملی و خنثیسازی جریانهای پیچیده که ظاهری مشروع داشتند اما به تضعیف پایههای نظام منجر میشدند، به شدت افزایش یافت. حماسه مردمی ۹ دی، که پاسخی قاطع به آن حوادث بود، هر سال با برگزاری مراسم گسترده، راهپیماییها، سخنرانیها و برنامههای رسانهای در سراسر کشور گرامی داشته میشود تا درسهای تاریخی آن، از جمله نقش آگاهی جمعی در خنثیسازی تهدیدات نرم، برای نسلهای جدید تبیین شود. این تحول سبب شد بصیرت از یک مفهوم بیشتر عرفانی و اخلاقی به ابزاری عملی و راهبردی برای تحلیل مسائل سیاسی، اجتماعی و حتی اقتصادی تبدیل شود و در بیانات رهبر انقلاب و رسانههای رسمی، به عنوان قطبنمایی برای هدایت جامعه در برابر جنگ شناختی، عملیات روانی و تحریف تاریخ انقلاب برجسته شود.
تا جهاد تبیین
در وضعیت کنونی، بصیرت همچنان یکی از ارکان اصلی جهاد تبیین به شمار میرود و در خطبههای نماز جمعه، برنامههای آموزشی نیروهای مسلح، نشستهای دانشگاهی و رسانههای ملی برای تقویت سواد رسانهای، دشمنشناسی و حفظ وحدت ملی به کار گرفته میشود. برای نمایانتر کردن و نهادینه کردن بیشتر این مفهوم در فرهنگ عمومی، راهکارهای متنوعی قابل پیگیری است؛ از تولید محتوای جذاب و خلاقانه در رسانهها و فضای مجازی مانند مستندها، نماهنگها، پادکستها، فیلمهای کوتاه و پویشهای مردمی که درسهای فتنه ۸۸ و حماسه ۹ دی را با زبان نسل جوان روایت کنند، گرفته تا برگزاری کارگاهها، همایشها و نشستهای بصیرتی در مساجد، مدارس، دانشگاهها و هیاتهای مذهبی، ادغام آن در نظام آموزشی رسمی و فوقبرنامه با درسهایی درباره تحلیل سیاسی و رسانهای، بهرهگیری از هنرهای سنتی و مدرن مانند شعر، موسیقی انقلابی، تئاتر و فیلمهای سینمایی، برگزاری نمایشگاههای عکس و مستند از وقایع ۹ دی و حتی فضاسازی شهری با بنرها، بیلبوردها و برنامههای محلی در ایام خاص. تمرکز بر نسل جوان و استفاده از ابزارهای نوین ارتباطی مانند شبکههای اجتماعی، همراه با تقویت پایههای معنوی از طریق برنامههای مذهبی مانند اعتکاف، دعای ندبه و هیاتهای مذهبی، میتواند بصیرت را از یک مفهوم انتزاعی به عنصری زنده، کاربردی و روزمره در زندگی فردی و اجتماعی تبدیل کند.
تعمیق بصیرت
تعمیق و گسترش بصیرت در فرهنگ ایرانی مزایای گسترده و راهبردی در سطوح مختلف به همراه دارد. در سطح فردی، قدرت تحلیل، تشخیص درست از نادرست و تصمیمگیری آگاهانه را افزایش میدهد و فرد را از فریب، شبهات و گمراهی حتی با نیت خیر حفظ میکند، ضمن اینکه با تقویت تقوا و رشد معنوی همراه است. در سطح اجتماعی، انسجام و وحدت ملی را تقویت کرده، جامعه را در برابر تفرقهافکنی، شایعهپراکنی و جریانهای انحرافی مقاوم میسازد و مشارکت آگاهانه مردم در مسائل کشور از انتخابات تا امور فرهنگی و اقتصادی را ارتقا میبخشد. از منظر سیاسی و تمدنی، بصیرت مانند سپری موثر در برابر جنگ نرم و عملیات شناختی دشمنان عمل میکند، استقلال فکری و فرهنگی را حفظ کرده، توطئهها را پیش از اجرایی شدن خنثی و به شکلگیری نسلی جوان، مسئولیتپذیر و آماده برای تمدنسازی نوین اسلامی کمک میکند. در بلندمدت، این تلاش تجربههای ارزشمند تاریخی مانند حماسه ۹ دی را به نسلهای آینده منتقل کرده و از تکرار اشتباهات گذشته جلوگیری میکند و جامعهای بیشفعال، آگاه و مقاوم در برابر چالشهای پیچیده داخلی و خارجی پدید میآورد. در نهایت، نهادینه کردن بصیرت سرمایهگذاری بلندمدتی برای امنیت ملی، عزت جامعه و پیشرفت پایدار کشور است که میتواند ایران را در برابر تهدیدات نوین مصون نگه دارد و مسیر توسعه و اقتدار آن را هموار سازد.
نظر شما