آگاه: با وقار و متواضع، همیشه جلو در می‌نشست و خود را صاحب‌عزا می‌دانست؛ اشکش همیشه برای مظلومیت اهل‌بیت (ع) جاری بود. پس از تحمل یک دوره بیماری، در ۱۶ فروردین ۱۳۹۴ و در ۸۷ سالگی، در بیمارستان شهید هاشمی‌نژاد دار فانی را وداع گفت و به کاروان عاشوراییان پیوست.
امروز هفت اردیبهشت ۱۴۰۴، به مناسبت سالگرد درگذشت این استاد بزرگ، مراسم بزرگداشتی در مجموعه فرهنگی سرچشمه تهران با حضور پیرغلامان اهل‌بیت(ع) برگزار می‌شود تا یاد و خاطره حاج علی آهی، همواره در دل عزاداران و محافل حسینی زنده بماند و در ادامه مسیر او، این آموزه‌ها و سنت‌ها به نسل‌های آینده منتقل شود.
به بهانه درگذشت این چهره ماندگار ستایشگری، مروری خواهیم داشت بر گوشه‌هایی از زندگی پربار و خدمات فرهنگی، دینی، علمی و سیاسی حاج علی آهی؛ از آغاز راه مداحی تا سال‌ها مسئولیت و نقش‌آفرینی در نهادهای فرهنگی و انقلابی، از تربیت نسل‌های جوان مداح تا تلاش‌های خستگی‌ناپذیر برای زنده نگه‌داشتن سنت‌های اصیل اهل‌بیتی در تهران و دیگر نقاط کشور.
مداح، استاد، شاعر و مبارز انقلابی
حیات پربرکت حاج علی آهی، از همان کوچه‌های قدیمی پامنار آغاز شد؛ در دل خانواده‌ای ریشه‌دار با اصالتی برخاسته از دیار آبعلی. کودکی‌اش با صدای اذان و عطر کتاب گره خورد و جوانی‌اش با عشق به مکتب اهل‌بیت (ع) رنگ گرفت. از همان نوجوانی، راه حوزه و مکتب را در پیش گرفت و پله‌پله در محضر بزرگانی چون آیات میردامادی، مجتهدی، رضی شیرازی، طالقانی و شاه‌آبادی، اندوخته‌های علمی‌اش را غنا بخشید.
در دهه‌های بعد او خود چراغ راهی شد برای شاگردان پرشماری که در محضرش درس دین، شعر، اخلاق و مداحی آموختند. هم در مدرسه علمیه آیت‌الله مجتهدی به تدریس علوم دینی مشغول بود و هم در انجمن‌های خصوصی، نکات باریک آیینی را به نسل جوان منتقل می‌کرد. بیش از صد مداح برجسته، حاصل همین جلسات پرنور است.
اما زندگی حاج علی آهی فقط به درس و کلاس محدود نبود. ذوق شعری‌اش، از جوانی در وجودش شکفت و از چهره‌های شناخته‌شده شعر آیینی بدل شد؛ شاعری که ادبیات را با معارف درآمیخت و گاه، به نقد علمی حافظ و مولوی و سعدی نیز پرداخت. دغدغه‌اش تنها نوای مداحی نبود؛ نگاهش به عمق اعتقادات و هویت شیعی بود.
در کنار این فعالیت‌ها او در عرصه‌های سیاسی و انقلابی نیز حضوری موثر داشت. از مبارزه در جریان ملی‌شدن نفت و عضویت در فداییان اسلام تا همراهی با شهید نواب صفوی و شهید سعیدی؛ از روزهای سخت زندان تا مسئولیت انتظامات استقبال از امام خمینی (ره)؛ از مسئولیت در کمیته انقلاب اسلامی تا پشتیبانی فرهنگی از جبهه‌های جنگ؛ اینها تنها جلوه‌هایی از یک عمر ایستادگی و حضور بی‌ادعا است. استاد آهی از مراجع بزرگی چون امام خمینی (ره)، آیات خویی، گلپایگانی، مرعشی نجفی و مقام رهبری، اجازات حدیث و امور حسبیه داشت؛ اما بالاتر از همه این افتخارات، آن بود که لحظه‌ای از خدمت به اهل‌بیت (ع) فاصله نگرفت؛ نه فقط در مداحی که در بنای مساجد، تاسیس کتابخانه‌ها، بنیان‌گذاری نهادهایی چون خانه مداحان و حمایت از نسل نو.
با پرکشیدن او در ۱۶ فروردین ۱۳۹۴، یکی از ستون‌های محکم جامعه ستایشگری فروریخت، اما میراثش همچنان زنده است؛ در شاگردانش، در مسجدها و کتابخانه‌ها، در خاطرات مردم و دل‌های عزاداران. حالا پیکرش در خاک آرام‌گرفته، اما صدایش در حسینیه‌ها طنین‌انداز است. مردی که عمری «یا حسین» گفت، اکنون مهمان سیدالشهدا (ع) است.
روایت دل‌ها از مردی که مداحی را سلوک می‌دید
وقتی خبر درگذشت حاج علی آهی منتشر شد، تنها یک نام نبود که اعلام شد؛ نسلی از خاطرات، یک دوره از ادبیات آئینی و بخشی از هویت سنتی مداحی اهل‌بیت به خاک سپرده شد؛ اما در دل‌ها زنده ماند.
در سوگ چنین مردی، زبان‌ها قاصر و دل‌ها گریان است؛ آنها که او را از نزدیک می‌شناختند، به زبان دل سخن گفتند. از رهبر انقلاب گرفته تا مداحان هم‌عصر، از شاگردان گرفته تا همراهان سال‌های دور، هرکدام روایتی دارند از مردی که مداحی را نه شغل، بلکه سلوک می‌دانست. در ادامه، بخشی از این دل‌نوشته‌ها و گفته‌ها را بخوانید؛ تکه‌هایی از پازلی بزرگ به نام «میرزاعلی
آهی...»
رهبر انقلاب: حاج علی آهی، مداح متعهد و پایبند
«بنده مرحوم آهی را از سال‌های اوایل دهه ۴۰ می‌شناسم. در مشهد یک جمعی از مداحان اهل‌بیت (ع) آمده بودند و ایشان فعال بود؛ البته آشنایی‌ای پیدا نکردیم اما من ایشان را شناختم و دیدم؛ سال‌های متمادی ایشان را از دور می‌شناختیم؛ بعد هم از نزدیک خدمت ایشان رسیده بودیم. خدا ان‌شاءالله درجاتش را عالی کند، به‌معنای حقیقی کلمه، پابند و متعهد و علاقه‌مند و به‌خصوص نسبت به جامعه مداح، دارای احساس تعهد و مسئولیت بود. هر سال ما ایشان را در اینجا زیارت می‌کردیم. رحمت خدا بر او باد؛ خدا ایشان را بیامرزد؛ خدا ما را هم
بیامرزد!»
شعرهای استاد، آمیخته با حکمت و قرآن
شاگرد و همراه دیرینش، محمد بهتویی می‌گوید: «اشعار مرحوم آهی، هم از نظر ادبی غنی بود و هم به‌سادگی برای عموم قابل‌فهم. او از دوران نوجوانی از محضر بزرگانی چون آیات عظام میلانی، وحید خراسانی و مکارم شیرازی بهره برد و حتی از برخی مراجع تقلید، از جمله مقام رهبری، اجازه روایت حدیث داشت.» به گفته بهتویی، برخی علما معتقد بودند که مرحوم آهی به مقام «قریب‌الاجتهاد» رسیده بود. اشعار او سرشار از آیات قرآن، روایات و آیات‌الاحکام بود و فضای غالب اشعارش، پند و حکمت الهی. او معتقد بود که صرفا بهره‌گیری از صور خیال و صناعات لفظی و معنوی برای خلق شعر آیینی فاخر کافی نیست، بلکه این اشعار باید بر ستون مستحکم قرآن و روایت استوار باشد. مرحوم آهی در این مسیر سال‌ها زحمت کشید، نزد استادان بنام شاگردی کرد، خاک منبر خورد و در مکتب اهل‌بیت (ع) استخوان خرد کرد.
نمونه‌ای برای تمام مداحان
حاج نریمان پناهی، مداح نام‌آشنای خاندان عصمت و طهارت (ع) نیز مرحوم آهی را چنین توصیف می‌کند: «او پیرغلامی بود بی‌نظیر. یک پیشکسوت واقعی که نه‌تنها در مداحی، بلکه در اخلاق و رفتار، الگویی برای همه ما مداحان بود. احترامش به مردم، فارغ از سن و موقعیت، مثال‌زدنی بود و همین منش، محبوبیتی عمیق برایش رقم زد. در زمانه‌ای که کمتر مداحی را هم‌تراز او می‌یابیم، استاد آهی از ارکان این عرصه بود. در بین مداحان، مسن‌ترین به شمار می‌آمد و مورد توجه ویژه رهبر انقلاب نیز قرار داشت.»
پناهی در ادامه به خدمات استاد آهی اشاره می‌کند: «او نه‌تنها در مداحی که در ساختار هیئتی و فرهنگی نیز فعال بود؛ از جمله تربیت شاگردان جوان، تشکیل جامعه مداحان و پیگیری طرح بیمه مداحان که همگی مورد تایید رهبر انقلاب نیز قرار گرفت. جذابیت ویژه‌اش برای نسل جوان، به خاطر خلوص و بی‌ریایی‌اش بود. این صمیمیت پدرانه‌اش بود که باعث شد بسیاری از مداحان جوان، در مراسم وداع با او همچون فرزندی داغدار در سوگ بنشینند.»
پناهی اضافه می‌کند: «استفاده درست و دقیق از احادیث در مداحی‌های استاد آهی زبانزد بود. او جایگاه والایی برای حدیث قائل بود و با شناخت عمیق از آن، آن را در شعر و نوحه‌اش جاری می‌ساخت. مرحوم آهی را نمی‌توان یک مداح معمولی دانست؛ او عالمی بود باسواد که بسیاری از مداحان سرشناس امروز، از شاگردانش محسوب می‌شوند. او بر سنتی‌خوانی تاکید فراوان داشت و با مداحی‌هایی که به سبک ترانه‌های عامیانه آغشته شده بود، مخالفت جدی داشت.»
آهی، مداحی مورد اعتماد مراجع
حاج یدالله بهتاش نیز با اشاره به ویژگی‌های شخصیتی آن مرحوم می‌گوید: «استاد آهی مردی بود اهل ایمان، عمل صالح، علم و تواضع؛ و همین چهار ویژگی او را در دل‌ها جا کرد. ایشان نزد مراجع تقلید آبرومند بودند. کمتر مداحی یافت می‌شود که مراجع به او اجازه مصرف خمس امام (ع) را داده باشند، اما مرحوم آهی به واسطه اعتماد ویژه‌ای که جلب کرده بود، چنین اجازه‌ای داشت. او مورد توجه علما و بزرگانی چون آیت‌الله میلانی و مقام رهبری بود و از این آبرو در راه خدمت به مداحان بهره برد، از جمله راه‌اندازی بنیاد دعبل خزاعی. به قول مقام رهبری که فرمودند: این انقلاب بدون نام خمینی (ره) شناخته نمی‌شود. باید گفت مگر ممکن است نام دعبل خزاعی بیاید، اما نام میرزاعلی آهی نیاید؟»
نماز شبِ بی‌صدا، گریه بی‌صدا
حاج محسن غلام‌حسینی، شاعر و ذاکر آئینی نیز به خاطره‌ای معنوی از استاد اشاره می‌کند: مرحوم آهی اهل نماز شب بود. آن‌قدر بی‌ریا که حتی نمی‌فهمیدی شب‌زنده‌دار است، مگر اینکه ناخواسته بیدار می‌شدی و او را در خلوت بندگی می‌دیدی. من در او معنای گریه بی‌صدا را تجربه کردم؛ اشکی بی‌صدا، اما عمیق. بعد از فوتشان، در خواب دیدمشان. پرسیدم: آنجا چه خبر است؟ گفتند: «نماز شب دستم را گرفت.» ایشان همیشه به من توصیه می‌کردند: «اگر توان نداری، حداقل سه رکعت نماز شب بخوان و بعد بخواب.»
عالمی در لباس مداحی
حاج محسن طاهری، ستایشگر پیشکسوت آل‌الله، نیز استاد آهی را چنین توصیف می‌کند: «او مردی بود که زندگی‌اش، از هر زاویه، آموزنده بود؛ به‌ویژه برای مداحان جوان. اخلاق و رفتار و منش ایشان، همه‌وهمه الگوبخش بود. دغدغه‌مند بود؛ نسبت به اخلاق مداحان، دقت در شعرها، مقتل‌خوانی و بنیان‌های اعتقادی همیشه حساس بود.»
او می‌گوید: «هر جلسه‌ای که با استاد آهی می‌نشستی، یک درس تازه می‌گرفتی. او شاگرد آیت‌الله‌العظمی میلانی، آقامیرزا جواد تهرانی و آیت‌الله رضی شیرازی بود. از امام خمینی (ره) و مقام رهبری نیز اجازه امور حسبی داشت. اگرچه در کسوت مداحی بود، اما بی‌تردید یک عالم برجسته به شمار می‌رفت؛ مورد توجه علما و مراجع. ایشان سال‌ها فرمانده کمیته انقلاب اسلامی در استان سیستان و بلوچستان و مدتی نیز مسئول در منطقه آبعلی بودند. پنج سال اخیر که ریاست هیئت‌مدیره خانه مداحان کشور با او بود، من از نفس گرمش، از نشست‌وبرخاست با او، بهره فراوان بردم.»
نظر شما