آگاه: رییس مرکز ملی تغییر اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی با هشدار نسبت به روند تغییرات اقلیمی در ایران می‌گوید: اقلیم کشور به‌تدریج در حال تبدیل به اقلیم کشورهای جنوبی‌تر مانند عراق و اردن است و کاهش بارش، افزایش دما و فشار بی‌رویه فعالیت‌های انسانی، شرایطی ایجاد کرده که می‌تواند پایداری سرزمین را تهدید کند.
احد وظیفه با اشاره به ناپایداری‌های اقلیمی اخیر در کشورهای منطقه تاکید کرد: پدیده‌هایی مانند بارش برف در مناطق گرم و خشک عربستان مصداق تغییر اقلیم نیستند و تنها نوسانات کوتاه‌مدت اقلیمی به شمار می‌آید که مربوط به عبور یک سامانه یا نفوذ هوای سرد از جنوب است. در واقع شرایط میانگین بلندمدت یک منطقه را نمی‌توان با یک یا چند روز خاص ارزیابی کرد. به گفته وظیفه در تهران نیز هم ممکن است یک سال برف سنگین ببارد و سالی دما به زیر صفر نرود. اینها نوسانات کوتاه‌مدتی هستند که نباید با روندهای اقلیمی اشتباه گرفته شود.
وی با ذکر مثالی افزود: تهران زمستان سال گذشته در اسفندماه یک هفته دمای منفی پنج یا ۶ درجه را تجربه کرد، در حالی که هفته قبل آن کمینه دما حدود چهار تا هشت درجه بود. این تغییرات نشان دهنده نوسانات کوتاه‌مدت است، البته تغییر اقلیم باعث شده که روندها تغییر کنند. بر همین اساس با نگاه به میانگین ۵۰ سال گذشته، در مجموع سال‌های کم‌بارش بیشتر شده است. وظیفه با بیان اینکه اقلیم از میانگین بلندمدت شرایط جوی و زمینی شکل می‌گیرد، تصریح کرد: نوسانات آب‌وهوایی کشور ما سالانه به دلیل قرار گرفتن روی فلات ایران و مجاورت با رشته‌کوه‌هایی چون البرز و زاگرس قابل‌توجه است؛ اما تغییرات اقلیمی موجب شده است که روند کلی تغییر کند. تعداد سال‌های کم‌بارش در حال افزایش است، در نتیجه ترسالی‌ها کمتر شده است.
به گفته وی آنچه که اقلیم را می‌سازد، میانگین‌های سالانه و بلندمدت است. این میانگین‌ها نشان می‌دهد که روند آب‌وهوا چگونه تغییر می‌کنند که در حال حاضر روند دما افزایشی است و کشور به سمت خشک‌تر شدن پیش می‌رود. البته هر منطقه دارای شرایط خاص خود است. به عنوان مثال امسال وضعیت بارندگی در گیلان و مازندران خیلی خوب بوده، ولی ممکن است سال بعد شرایط برعکس شود و تهران وضعیت بهتری پیدا کند. رییس مرکز ملی تغییر اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی، با بیان اینکه ۱۰ سال گذشته از گرم‌ترین سال‌های ثبت‌شده در تاریخ اقلیم جهان بودند، گفت: دمای مناطق قطبی در این دوره در مقایسه با دوران پیش از صنعتی شدن تا چهار یا پنج درجه افزایش پیدا کرده و میزان یخ‌های قطبی به کمترین حد خود رسیده است. یکی از نشانه‌های مهم تغییر اقلیم، ذوب شدن یخچال‌های طبیعی است.
وظیفه ادامه داد: در گذشته در رشته‌کوه‌های البرز و زاگرس، یخچال‌های طبیعی فراوانی وجود داشت که امروز تقریبا تمام آنها از بین رفته‌اند. تنها بخش‌هایی از یخچال‌ها در قله‌هایی مثل دماوند، علم‌کوه و علم‌چال در شمال استان البرز و قزوین باقی مانده است. در سبلان نیز شاید تکه کوچکی باقی مانده باشد، اما به‌طور کلی دیگر یخچال طبیعی پایداری که سراسر تابستان را دوام بیاورد، وجود ندارد.
وی تاکید کرد: اقلیم هر منطقه با توجه به ویژگی‌های جغرافیایی خودش، منحصر به‌فرد است. اقلیم ترکیبی از عوامل آب‌وهوایی و شرایط زمین‌شناختی مانند کوه، دشت، بیابان، رودخانه و... است و نمی‌توان گفت دو منطقه دقیقا اقلیمی مشابه دارند. با این حال اگر بخواهیم روندها را بررسی کنیم، می‌بینیم که اقلیم کشورهای عرض‌های میانی به‌تدریج در حال تبدیل شدن به اقلیم کشورهایی است که در جنوب آنها قرار دارند.
احد وظیفه درباره تغییرات پوشش گیاهی نیز گفت: پدیده مهاجرت گونه‌های گیاهی یکی از نمودهای تغییر اقلیم است. گیاهانی که چهار یا پنج دهه پیش‌تر فقط در ارتفاعات ۲۰۰۰ متری می‌روییدند، اکنون در ارتفاع ۲۰۰ تا ۵۰۰ متری هم رشد می‌کنند. گونه‌های گیاهی نیز به دلیل تغییرات آب‌وهوایی جابه‌جا می‌شوند.
وی با انتقاد از رفتارهای انسانی در مدیریت منابع طبیعی و تاثیر آن بر تسریع تغییرات اقلیمی افزود: فعالیت‌های انسانی مانند کشاورزی سنتی و برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی فشار سنگینی بر اکوسیستم وارد می‌کند. در مناطقی مثل ایران که کشاورزی گسترده و سنتی داریم، مصرف منابع آبی بسیار بالاست. برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی باعث شده که حتی در سال‌هایی که بارش به سطح نرمال هم می‌رسد، باز هم ذخایر آبی کشور کاهش پیدا کند این در حالیست که در برخی کشورها، میزان برداشت آب از منابع طبیعی بیشتر از ۲۰ درصد ظرفیت تجدیدپذیر آنها نیست و به همین دلیل، اقلیم آن مناطق پایدارتر باقی مانده است.
وظیفه افزود: عرض پایین‌تر ایران، امارات سپس عربستان است. پس از آن مناطق استوایی قرار دارد که شرایط خاص خود را دارد.
رییس مرکز ملی تغییر اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی در ادامه گفت: تغییرات اقلیمی به‌گونه‌ای عمل می‌کند که اقلیم کشورهای شمالی‌تر به سمت ویژگی‌های اقلیمی کشورهای جنوبی‌تر حرکت کند. به عنوان مثال ایران که پیش‌تر میانگین بارندگی سالانه‌اش حدود ۲۵۰ میلی‌متر بود، اکنون به تدریج در حال نزدیک شدن به شرایط اقلیمی عراق است که بارندگی‌اش حدود ۱۵۰ میلی‌متر است. به همین ترتیب، عراق نیز ممکن است در آینده شرایطی مشابه اردن پیدا کند که اقلیم خشک‌تری دارد. کلاس اقلیمی ایران به سمت اقلیم عراق حرکت می‌کند. شرایط اقلیمی محدودتر و خشن‌تر جنوبی به عرض‌های شمالی‌تر می‌رسد، یعنی عرض‌های جغرافیایی خشک‌تر، در حال گسترش به شمال
هستند.
ضیاییان تاکید کرد: روند تغییرات اقلیمی طی بازه‌های زمانی طولانی اتفاق می‌افتد و نمی‌توان آن را در چند سال مشاهده کرد.
وی با اشاره به داده‌های اقلیمی ۵۰ سال گذشته گفت: میانگین بارش ایران از حدود ۲۵۰ تا ۲۶۰ میلی‌متر در گذشته، در دهه اخیر به حدود ۲۰۰ میلی‌متر کاهش یافته است. این کاهش ۵۰ میلی‌متری در سطح سرزمینی معادل یک‌میلیون و ۶۴۸ هزار کیلومتر مربع، به معنای افت چندین میلیارد متر مکعب منابع آبی تجدیدپذیر است.
به گفته وظیفه، منابع آبی تجدیدپذیر کشور نیز کاهش یافته و هم‌زمان با افزایش دما، تبخیر نیز تشدید شده است که هر درجه افزایش دما، باعث افزایش تبخیر به میزان هفت درصد می‌شود.
رییس مرکز ملی تغییر اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی، درباره نقش انسان در تشدید بحران اقلیم گفت: انسان بخشی از طبیعت است اما زمانی که بدون توجه به ظرفیت‌های اقلیمی، فعالیت‌های توسعه‌ای، صنعتی، کشاورزی و شهرسازی گسترش یابد، طبیعت دچار اختلال می‌شود. این اختلال در نهایت با شدت بیشتر به جامعه انسانی بازمی‌گردد، جنگل‌ها خشک می‌شوند، آتش‌سوزی افزایش می‌یابد و در نهایت زمین به بیابان تبدیل می‌شود.
ضیاییان در پایان تاکید کرد: برای رسیدن به توسعه پایدار، باید انسان و فعالیت‌هایش نیز جزئی از راه‌حل در نظر گرفته شود. هر برنامه توسعه‌ای باید بر پایه شناخت دقیق پتانسیل‌های اقلیمی تدوین شود تا از تخریب بیشتر سرزمین جلوگیری و ایران را به سمت پایداری اقلیمی هدایت کند.
افزایش دما و تغییر الگوهای بارشی
یکی از مشهودترین پیامدهای تغییرات اقلیمی در ایران، افزایش میانگین دمای سالانه است. بر اساس گزارش‌های سازمان هواشناسی کشور، دمای ایران در پنج دهه گذشته به‌طور میانگین حدود دو درجه سانتی‌گراد افزایش یافته است. این افزایش دما منجر به تغییر در الگوهای بارشی شده و بارش‌های ناگهانی و پراکنده جایگزین بارندگی‌های منظم و طولانی‌مدت شده‌اند. نتیجه این تغییر، کاهش تغذیه منابع آبی زیرزمینی، افزایش تبخیر و کاهش رطوبت خاک است که بر کشاورزی و منابع آبی تأثیر منفی گذاشته است.
کاهش منابع آبی و بحران آب
یکی از جدی‌ترین چالش‌های ایران در نتیجه تغییرات اقلیمی، کاهش منابع آبی است. کاهش میزان بارش‌ها در کنار بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی، باعث کاهش سطح آب سفره‌های زیرزمینی شده است. خشک‌شدن رودخانه‌ها و دریاچه‌ها، مانند دریاچه ارومیه، زاینده‌رود و تالاب‌های گاوخونی و هامون، نمونه‌هایی از این بحران هستند. طبق آمارهای رسمی، حدود ۸۰ درصد دشت‌های کشور در وضعیت بحرانی قرار دارند که این امر امنیت غذایی و معیشت بسیاری از کشاورزان را تهدید می‌کند.
افزایش وقوع پدیده‌های حدی؛ سیل و توفان گردوغبار
افزایش دمای زمین و تغییرات الگوی بارش، وقوع سیلاب‌های ناگهانی و شدید را در بسیاری از مناطق ایران افزایش داده است. نمونه‌هایی از این پدیده در سال‌های اخیر شامل سیل‌های مخرب در استان‌های لرستان، گلستان و خوزستان بوده که منجر به تخریب زیرساخت‌ها، از بین رفتن زمین‌های کشاورزی و خسارات اقتصادی و جانی فراوان شده است. از سوی دیگر، خشکسالی و بیابان‌زایی باعث افزایش گردوغبار و توفان‌های ماسه‌ای شده که استان‌های خوزستان، سیستان و بلوچستان، کرمان و هرمزگان را به‌شدت تحت تاثیر قرار داده است. کاهش پوشش گیاهی، از بین رفتن مراتع و استفاده نادرست از منابع آبی، شدت این پدیده را افزایش داده و سلامت مردم را به خطر انداخته است.
افزایش بیابان‌زایی و تخریب زمین‌های کشاورزی
بیابان‌زایی یکی از مهم‌ترین پیامدهای تغییرات اقلیمی در ایران است که با کاهش منابع آبی، چرای بی‌رویه دام، تخریب پوشش گیاهی و سوءمدیریت منابع طبیعی تشدید شده است. تخریب اراضی کشاورزی در مناطق مرکزی و شرقی کشور، علاوه بر کاهش تولید محصولات زراعی، مهاجرت روستاییان به شهرها و تشدید حاشیه‌نشینی را به دنبال داشته است. طبق گزارش سازمان جنگل‌ها و مراتع بیش از ۶۰ درصد از مساحت ایران مستعد بیابان‌زایی است که این روند می‌تواند موجب افزایش نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی در کشور شود.
نظر شما