آگاه: تهدید کشورهای اروپایی به فعال‌سازی مکانیسم ماشه، یعنی بازگشت تمامی تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران. در حالی که بسیاری از تحلیل‌گران معتقدند مبنای حقوقی این اقدام نه‌تنها سست، بلکه فاقد مشروعیت است. برخی تحرکات فنی و دیپلماتیک نیز در جریان است که می‌تواند آینده مناسبات ایران و اروپا را دگرگون کند.
در مقابل اما عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان درباره به کار انداختن مکانیزم ماشه، اتمام حجت کرده و هشدار داده که در صورت فعال‌شدن مکانیسم ماشه، روابط ایران و سه کشور اروپایی وارد «تاریک‌ترین نقطه خود در طول تاریخ خواهد شد و بازگشت از آن آسان نخواهد بود.»
اما مکانیسم ماشه؛ سازوکاری مندرج در بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام و بندهای ۱۱، ۱۲ و ۱۳ قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت مصوب سال ۱۳۹۴ است که اجازه می‌دهد در صورت «نقض اساسی» تعهدات برجام از سوی ایران، یکی از اعضای گروه ۱+۵ (آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان، روسیه یا چین)، سازوکاری را فعال کند که بدون نیاز به رای‌گیری در شورای امنیت سازمان ملل متحد، تمام تحریم‌های پیش از برجام سازمان ملل علیه ایران به‌طور خودکار بازشود.
اما وزرای امور خارجه انگلیس، فرانسه، آلمان و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در تماس تلفنی با وزیر امور خارجه کشورمان اعلام کردند که در صورت عدم‌پیشرفت تهران در توافق هسته‌ای، مصمم به فعال‌سازی مجدد تحریم‌های سازمان ملل خواهند بود. البته این کشورها با اعمال فشار، تلاش دارند ایران را به بازگشت بدون تاخیر به مسیر دیپلماتیک متقاعد کنند تا طبق ادعایشان به‌توافقی محکم، قابل راستی‌آزمایی و پایدار در مورد برنامه هسته‌ای ایران دست یابند!
البته این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که ایران همواره به اصل مذاکرات احترام گذاشته و از این مسیر حمایت کرده است. این در حالی است که سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران در روزهای اخیر تاکید داشته که هر دور جدیدی از مذاکرات، فقط زمانی ممکن خواهد بود که طرف مقابل برای یک توافق هسته‌ای عادلانه، متوازن و مبتنی بر منافع متقابل آمادگی داشته باشد. اگر اتحادیه اروپا و سه کشور اروپایی می‌خواهند نقشی ایفا کنند، باید مسئولانه رفتار کنند و از سیاست فرسوده تهدید و فشار، ازجمله تهدید به اجرای سازوکار اسنپ بک که فاقد هرگونه مبنای اخلاقی و حقوقی برای آن هستند، دست بردارند.
علاوه بر آن، وزیر خارجه کشورمان روز گذشته با انتشار متنی به زبان لاتین در حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی ایکس، خطاب به دبیرکل سازمان ملل و رئیس شورای امنیت، درباره تلاش اروپایی‌ها برای استفاده از مکانیزم ماشه هشدار داد. او در این زمینه نوشت: «سه کشور اروپایی، با اقدامات و اظهارات خود ازجمله حمایت سیاسی و مادی از تجاوز نظامی غیرقانونی و غیرموجه اخیر رژیم اسرائیل و ایالات متحده، نقض اصول بنیادین برجام و همچنین قصور مستمر و طولانی‌مدت در عمل به تعهداتشان، عملا جایگاه خود را به‌عنوان «شرکت‌کننده» در برجام از دست داده‌اند. از این‌رو، هرگونه تلاش آنان برای احیای قطعنامه‌های لغوشده شورای امنیت، بی‌اعتبار و از نظر حقوقی باطل است.» عراقچی همچنین در این نامه آورده است: «ایران نشان داده که توان مقابله با هرگونه تهاجم وحشیانه یا به اصطلاح خودشان «کار کثیف» ناشی از توهم را دارد، اما همواره آمادگی داشته است که به دیپلماسی معنادار و مبتنی بر حسن‌نیت، پاسخ متقابل دهد.»
از سویی دیگر مجلس شورای اسلامی هم مکانیزم‌های خود را آماده فعال‌سازی کرده و دست به ماشه هستند تا در صورت بازگشت خودکار تحریم‌ها تا پایان تابستان سال جاری، مولفه‌های اقتدار و قدرت کشور را به رخ بکشند. اقتداری که نمونه آن در رویارویی با نعل وارونه و آشکار آژانس، پیرو فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای کشورمان نمایان و منجر به تصویب قانون تعلیق همکاری ایران با آن شد.
با این حال اقدامات نمایندگان به همین بخش منتهی نشده و سناریوهای تازه‌ای را برای هرگونه بازگشت تحریم‌ها دارند. رئیس کمیته روابط خارجی مجلس شورای اسلامی، در واکنش به تلاش مقامات تروئیکای اروپایی برای افزایش فشار به ایران و تهدید به فعال‌سازی مکانیسم ماشه، با بهانه فعالیت غیرصلح‌آمیز هسته‌ای گفت: وضعیت پرونده هسته‌ای ایران بسیار روشن است و این مهم در حالیست که حقوق مصرح جمهوری اسلامی از سوی مجموعه غربی‌ها نادیده گرفته شده است. «عباس گلرو» اظهار کرد: خساراتی به مجموعه زیرساخت‌های هسته‌ای ایران وارد شده و استمرار این زیاده‌خواهی‌ها و موضع خصمانه از طرف اروپایی‌ها مردود است. وی افزود: مجلس شورای اسلامی، همانطور که در واکنش به جنایات آمریکایی‌ها و رژیم صهیونیستی در حمله به زیرساخت‌ها، نسبت به بحث همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی ورود کرد و نهایتا قانون تعلیق همکاری‌ها با آژانس را مصوب کرد، در بحث مکانیسم ماشه، اسنب بک نیز نقشه و برنامه دارد و حتما قوی‌تر و شدیدتر از آنچه آنها اعمال خواهند کرد، دولت را موظف می‌کند تا اقداماتی را انجام دهد. نماینده مردم سمنان و مهدیشهر در مجلس دوازدهم تصریح کرد: گزینه‌های متعددی در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی قوه مقننه در دستور بررسی قرار دارد و آنچه منافع مردم باشد، مورد پیگیری قرار می‌گیرد.
با این حال سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی، در گفت‌وگو با خبرنگار روزنامه «آگاه»، پرده از این گزینه‌ها برداشته و تاکید دارد؛ مکانیزم ماشه نهایتا منجر به بازگشت ۶ قطعنامه قبلی شورای امنیت علیه ایران می‌شود، اما باید دقت کرد که محتوای اصلی این قطعنامه‌ها چیزی جز تحریم نیست؛ تحریم‌هایی که ما همین حالا با شدیدترین نوع آنها تحت‌فشار هستیم. ایالات متحده به‌صورت یک‌جانبه تحریم‌هایی را علیه جمهوری اسلامی اعمال کرده و کشورهای اروپایی نیز در عمل از همین تحریم‌ها تبعیت می‌کنند. ابراهیم رضایی افزود: در واقع ما همین حالا نیز در شرایط تحریم‌های حداکثری، هوشمند و بی‌سابقه قرار داریم و چیزی برای ازدست‌دادن باقی نمانده است که بخواهیم نگران تشدید شرایط در صورت فعال‌شدن مکانیزم ماشه باشیم. وی تصریح کرد: در صورت اجرایی‌شدن مکانیزم ماشه، ایران گزینه‌های متعددی روی میز دارد. این‌گونه نیست که تنها یک مسیر پیش‌روی ما باشد. یکی از مهم‌ترین گزینه‌ها خروج از معاهده ان‌پی‌تی (NPT) است، اما گزینه‌های دیگری نیز در اختیار داریم، ازجمله تسریع در تحقیق و توسعه، تولید و فعال‌سازی ماشین‌های پیشرفته نسل جدید غنی‌سازی.
سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس تاکید کرد: طبق قانون مجلس، ما مجاز به غنی‌سازی تا سطح ۶۰ درصد هستیم، اما این سطح می‌تواند افزایش یابد و حتی به آستانه ۹۰ درصد برسد. این اقدام حق ماست و می‌توانیم آن را برای دفاع از منافع ملی انجام دهیم، به‌ویژه در برابر طرف‌هایی که با زبان زور و منطق ناعادلانه با ملت ما سخن می‌گویند. وی همچنین با اشاره به سایر سناریوهای ایران در صورت تشدید فشارها گفت: گزینه‌های ایران محدود به حوزه هسته‌ای نیست و در ابعاد امنیتی نیز ما گزینه‌هایی داریم.
«خروج ایران از ان‌پی‌تی ربطی به فعال‌شدن مکانیسم ماشه ندارد.» این نواری از اظهارات دیگر عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در این بخش است. محمدرضا محسنی‌ثانی معتقد است: به‌رغم اصرار اروپا برای مذاکره و برگشت به مکانیسم ماشه، باید گفت که در حال حاضر قوانین مورد احترام کشورها وارونه شده و قانون جنگل بر مناسبات بین‌المللی حکمفرماست.
فعال سازی مکانیزم ماشه از منظر حقوقی
با این حال از منظر حقوق بین‌الملل، یکی از انتقادات وارد بر مکانیسم ماشه، عدم‌انطباق آن با اصول بنیادین فرآیند تصمیم‌گیری در شورای امنیت است. این مکانیسم اجازه می‌دهد تحریم‌ها بدون رای‌گیری و صرفا با گذشت زمان، دوباره اعمال شوند؛ روندی که از نظر بسیاری از حقوقدانان، برخلاف منشور ملل متحد و رویه‌های جاری شورای امنیت است. از سوی دیگر، پس از خروج رسمی ایالات متحده از برجام در سال ۲۰۱۸، آمریکا دیگر یک کشور عضو برجام محسوب نمی‌شود و این کشور در حال افزایش فشارها بر کشورهای اروپایی عضو برجام است تا مکانیسم ماشه فعال شود.
اروپایی‌ها؛ نخستین ناقضان توافق برجام!
اما رویکرد اخیر سه کشور اروپایی عضو برجام، موسوم به تروئیکای اروپایی (فرانسه، آلمان و انگلیس) در تهدید به فعال‌سازی مکانیسم ماشه، در حالی صورت می‌گیرد که این سه کشور خود از نخستین ناقضان توافق برجام بوده‌اند. لذا از زمان خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸، با وجود اذعان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و حتی مقامات آمریکایی مبنی بر پایبندی کامل ایران به برجام، سه کشور اروپایی در قبال خروج آمریکا سکوت کرده و سیاست خصمانه‌ای علیه ایران اتخاذ کردند. از طرفی اروپا با وجود وعده‌های مکرر، نتوانست هیچ‌یک از تعهدات اقتصادی خود در قبال ایران را اجرایی کند. مهم‌ترین ابزار اروپا برای جبران خروج آمریکا از برجام، سازوکار مالی «اینستکس» به‌عنوان ابزار ویژه برای تسهیل تجارت غیردلاری با ایران بود؛ ابزاری که در عمل هرگز فعال نشد و از سوی مقامات ایرانی به‌عنوان «چک بی‌محل سیاسی» توصیف شد.همچنین کشورهای اروپایی، نه صادرات نفت ایران را تسهیل کرده و نه مبادلات بانکی را به جریان انداختند و نه حتی امکان واردات دارو و غذا بدون مانع را فراهم کردند. در واقع اروپا به‌جای ایستادگی مقابل فشارهای آمریکا، عملا تسلیم تحریم‌های ثانویه واشنگتن شد و شرکت‌های اروپایی یکی پس از دیگری از ایران خارج شدند. بنابراین این رویکرد دوگانه و غیرصادقانه اروپا، نه‌تنها مشروعیت سیاسی این کشورها را در پرونده هسته‌ای زیر سوال می‌برد، بلکه نشانه‌ای از افول تدریجی نقش اروپا به‌عنوان یک بازیگر مستقل و قابل‌اتکا در نظام بین‌الملل است.
نظر شما