آگاه: محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه پیشین کشورمان طرح جدیدی با عنوان «مناره» برای ایجاد سازوکاری در راستای فعالیت‌های تحقیقاتی و غیرنظامی اتمی در غرب آسیا ارائه کرده تا ضمن افزایش همکاری‌های صلح‌آمیز هسته‌ای در منطقه، به سمت هدف خاورمیانه عاری از سلاح اتمی و مقابله با برنامه نظامی هسته‌ای رژیم صهیونیستی گام برداشته شود.
این پیشنهاد در مقاله‌ای که به‌طور مشترک توسط محمدجواد ظریف، وزیر خارجه پیشین ایران و محسن بهاروند، سفیر سابق ایران در انگلیس، در نشریه گاردین انگلیس نوشته شده، ارائه شده است. ماحصل طرح مناره ظریف، بر همکاری هسته‌ای منطقه‌ای استوار است و تاکید دارد که ایران دانش هسته‌ای صلح‌آمیز خود و مُتفرعات آن ازجمله اورانیوم غنی‌شده را با کشورهای منطقه‌ای، تحت نظارت سازمان ملل و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به اشتراک بگذارد.
حامیان و منتقدان طرح مناره چه می‌گویند؟
موافقان طرح مناره ظریف، این‌چنین استنباط می‌کنند که با اجرایی‌شدن طرح مزبور، هم اتهام‌زنی‌های غرب علیه برنامه هسته‌ای ایران و مخاطرات ادعایی آن، باطل می‌شود و هم فرصت برای اجماع منطقه‌ای علیه رژیم صهیونیستی که دارنده بمب اتم است و عضو معاهده عدم‌توسعه تسلیحات اتمی (ان‌پی‌تی) نیست نیز فراهم می‌شود. اما مخالفان طرح مناره ظریف، نظر دیگری دارند؛ آنها معتقدند این طرح، بیش از حد خام و دم‌دستی است و موضوع هسته‌ای ایران را از چاله به چاه می‌اندازد.
مخالفان طرح مناره چنین می‌گویند که این طرح که در ظاهر بر همکاری منطقه‌ای استوار است، در باطن تکرار همان خطای راهبردی دهه ۸۰ است؛ یعنی معطل‌کردن حق ملی ایران، این بار نه در برابر اروپای نامربوط و زیاده‌خواه که در گرو کشورهای بی‌اختیار و آلت‌دست منطقه و با نظارت سازمان ملل عقیم که بی‌خاصیتی آن در جنگ غزه و تهاجم اخیر به ایران اثبات شد.
مخالفان چنین استدلال می‌کنند که در هنگامه‌ای که آمریکا با حمله مستقیم و به شهادت رساندن جمعی از بهترین فرماندهان و دانشمندان کشور، مسیر هرگونه دیپلماسی را مسدود و تسلیم بی‌قیدوشرط ایران را طلب می‌کند، جریان غرب‌گرا به جای تدوین راهبردی مبتنی بر غیرت ملی و استفاده از ظرفیت‌های عظیم ملت ایران و سرزمین بزرگ باستانی، همچنان به دنبال گشایش روزنه‌ای برای مذاکره با متجاوز است.
این مخالفان، محمدجواد ظریف را معمار دیپلماسی غرب‌گرا با کارنامه‌ای مملو از استخوان‌لای‌زخم مذاکرات دهه ۸۰ و تله اسنپ‌بک برجام، می‌دانند که با طرحی موسوم به مناره به صحنه بازگشته است؛ طرحی که به‌زعم آنها، زنگ خطر تحمیل خسارتی دیگر بر منافع ملی را به صدا درآورده است.
مخالفان طرح مناره که از قضا مخالف هر نوع مذاکره‌ای با غرب پیرامون موضوع هسته‌ای هستند، می‌گویند: سوال اساسی که هرگز به آن پاسخ داده نمی‌شود، این است که پس از تقدیم بیش از ۱۱۰۰ شهید در نبرد اخیر، دقیقا قرار است بر سر چه چیزی مذاکره شود؟ و این بار به اسم حل مناقشه، چه خرابکاری جدیدی برای امنیت و منافع ملی کشور تدارک دیده شده است؟
همان‌طور که مشاهده شد، یکی از دلایل مخالفت عده‌ای با طرح مناره، سابقه طراح آن یعنی محمدجواد ظریف است. ظریف همان فردی است که در مقاطع مشخصی گفته بود که اسنپ‌بک یا همان مکانیسم ماشه که در ذیل برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ تعبیه شده، اساسا ماهیتی تهدیدزا علیه ایران ندارد؛ اما حالا با نزدیک‌شدن به مختومه‌شدن قطعنامه مذکور، اروپایی‌ها در تدارک فعال‌سازی این مکانیسم هستند؛ امری که به منزله بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران است.
اما همان‌طور که اشاره شد، طرح مناره ظریف، موافقان و هوادارانی نیز دارد؛ آنها معتقدند عملیاتی‌شدن این طرح به منزله اتحاد ایران با کشورهای منطقه علیه اسرائیل است و این طرح می‌تواند روند اتهام‌زنی‌های هسته‌ای غرب علیه ایران را متوقف کند. آنها معتقدند طرح مناره ظریف را باید با دقت مطالعه کرد تا به حُسن و مزایای آن پی برد.
ظریف در طرح مناره چه می‌گوید؟
متن کامل یادداشت ظریف در روزنامه گاردین در باب طرح مناره به شرح زیر است: «۱۰ سال پیش، پس از توافق هسته‌ای ایران، در گاردین در موردنیاز فوری به خلع‌سلاح هسته‌ای جهانی، با شروع از ایجاد منطقه‌ای عاری از سلاح‌های کشتارجمعی در خاورمیانه، نوشتم. یک دهه بعد، در حالی که منطقه ما در لبه فاجعه قرار دارد، این درخواست دیگر نه‌تنها شایسته، بلکه ضروری است.
این پیشنهاد، ابتکار جدیدی از سوی ایران نبود. در سال ۱۹۷۴، ایران پیشنهاد ایجاد منطقه‌ای عاری از سلاح‌های هسته‌ای در خاورمیانه را در سازمان ملل متحد مطرح کرد و به‌سرعت مصر نیز به آن پیوست. این پیشنهاد با اکثریت قاطع آرا در مجمع عمومی تصویب شد. پس از استفاده صدام از سلاح‌های شیمیایی در طول جنگ ایران و عراق، این ابتکار در سال ۱۹۹۰ گسترش یافت تا همه سلاح‌های کشتارجمعی را پوشش دهد. اما به مدت نیم‌قرن، پیشرفت توسط اسرائیل و حامی اصلی آن، ایالات متحده، مسدود شده است.
این فلج شدن تصادفی نیست. با وجود حمایت‌های سالانه چشمگیر در مجمع عمومی سازمان ملل متحد و تعهدات مکرر در پی‌مان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT)، خاورمیانه همچنان یکی از تنها مناطق روی زمین است که چارچوب عاری از سلاح‌های هسته‌ای ندارد. بیش از ۱۰۰ کشور غیرمتعهد در کنفرانس بررسی و تمدید NPT در سال ۱۹۹۵، پیشرفت در برای ایجاد چنین منطقه‌ای را شرط تمدید نامحدود این معاهده قرار دادند. با این حال، ۳۰ سال بعد، تغییر چندانی رخ نداده است.
در واقع، وضعیت رو به وخامت گذاشته است و نشان می‌دهد که اگرچه داشتن سلاح‌های هسته‌ای معمولا منجر به ماجراجویی‌های بی‌ملاحظه می‌شود، اما چنین سلاح‌هایی به‌هیچ‌وجه موفقیت، شکست‌ناپذیری یا ایمنی را برای شهروندان تضمین نمی‌کنند. اقدام نظامی غیرقانونی اخیر اسرائیل مسلح به سلاح هسته‌ای - که عضو NPT نیست - علیه تاسیسات هسته‌ای تحت نظارت بین‌المللی ایران، منطقه ما را به طرز خطرناکی به ورطه نابودی کشانده است. شکست اسرائیل در دستیابی به اهداف ناموجه خود و ناتوانی ایالات متحده در به‌زانودرآوردن ایران، می‌توانست و هنوز هم می‌تواند این منطقه و به تبع آن کل جهان را در یک جنگ ابدی فرو ببرد.
دیگر بس است. ما باید آینده امنیت منطقه خود را به دست خود بگیریم. وقت آن رسیده است که خاورمیانه و شمال آفریقا از لفاظی‌های توخالی فراتر رفته و به سمت همکاری منطقه‌ای واقعی - همکاری مبتنی بر احترام متقابل و استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای - حرکت کنند. به همین دلیل است که ما ایجاد شبکه خاورمیانه برای تحقیقات و پیشرفت اتمی که حروف اول کلمات آن واژه مناره را شکل می‌دهند، پیشنهاد می‌کنیم که به‌درستی به معنای فانوس در زبان عربی است. مناره یک نهاد منطقه‌ای خواهد بود که برای تسهیل همکاری هسته‌ای صلح‌آمیز بین اعضای آن طراحی شده است. این شبکه برای همه کشورهای واجد شرایط در خاورمیانه و شمال آفریقا برای پیوستن باز است و کشورها باید تولید یا استقرار سلاح‌های هسته‌ای را رد کرده و متعهد به تایید متقابل پایبندی خود شوند. در عوض مناره به آنها کمک می‌کند تا از فناوری هسته‌ای صلح‌آمیز، ازجمله تولید انرژی، پزشکی، کشاورزی و تحقیقات علمی بهره‌مند شوند.
چنین نهادی جایگزین خلع‌سلاح نیست، بلکه گامی به‌سوی آن است. همکاری هسته‌ای منطقه‌ای، با پادمان‌های قوی و نظارت متقابل می‌تواند عدم‌اشاعه را تقویت کرده و امنیت انرژی را بدون ایجاد نظامی‌گری افزایش دهد.
مدت‌هاست که استدلال می‌شود پیشرفت در خلع‌سلاح منطقه‌ای باید منتظر خلع‌سلاح اسرائیل باشد. اما رژیمی که با ارتکاب جنایات بین‌المللی مانند آپارتاید، نسل‌کشی و اخیرا گرسنگی گسترده، هیچ احترامی برای مشروعیت بین‌المللی قائل نبوده است، به‌سختی تحت‌تاثیر این فشار منفی قرار خواهد گرفت. مطمئنا بیش از ۵۰ سال است که چنین نبوده و زرادخانه هسته‌ای خطرناک آن، بزرگ‌ترین تهدید برای عدم‌اشاعه بین‌المللی و صلح و ثبات منطقه‌ای و جهانی بوده و خواهد بود. گروگان گرفتن صدها میلیون نفر در زرادخانه هسته‌ای یک رژیم غیرپاسخگو، نسخه‌ای برای بی‌ثباتی دائمی است. ما باید راه جدیدی برای پیشرفت پیدا کنیم.
مناره همچنین به تغییر چارچوب بحث هسته‌ای در منطقه کمک خواهد کرد. برای مدت طولانی، مسائل هسته‌ای صرفا از دیدگاه خطر و تهدید مطرح شده‌اند. اما علم هسته‌ای همچنین راه‌حل‌هایی را برای بحران آب‌وهوا، کمبود آب، امنیت غذایی و تنوع انرژی ارائه می‌دهد. با کاهش ذخایر نفت و گاز، انرژی هسته‌ای برای رشد و پایداری منطقه‌ای حیاتی خواهد بود. مناره می‌تواند این آینده را به یک واقعیت مشترک و امن تبدیل کند.
نحوه کار آن به این صورت است: مناره تحقیق، آموزش و توسعه را در سراسر کشورهای عضو هماهنگ خواهد کرد. این شبکه از سرمایه‌گذاری‌های مشترک در زمینه‌هایی از غنی‌سازی اورانیوم و مدیریت پسماند گرفته تا همجوشی هسته‌ای و پزشکی حمایت می‌کند. اعضا از طریق یک هیئت نظارتی مشترک، امکانات و تخصص خود را به اشتراک می‌گذارند و شفافیت را تضمین می‌کنند. میزان مشارکت متناسب با ظرفیت هر کشور خواهد بود، اما هر عضو سود خواهد برد.
دفتر مرکزی این شبکه در یکی از کشورهای شرکت‌کننده خواهد بود و دفاتر فرعی و احتمالا تاسیسات غنی‌سازی مشترک در سایر کشورها وجود خواهدداشت. نظارت توسط هیئت‌مدیره‌ای متشکل از نمایندگان ملی انجام خواهد شد و ناظران بین‌المللی از سازمان ملل متحد، شورای امنیت و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز برای شرکت در آن دعوت می‌شوند. از همه مهم‌تر، مناره شامل پادمان‌های متقابل قوی برای جلوگیری از انحراف مواد برای استفاده نظامی خواهد بود.
امروز بیش از هر زمان دیگری، ما در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا با آگاهی جمعی از تصویر وحشتناک آینده خود، مگر اینکه از این لحظه استفاده کنیم، از خواب بیدار شده‌ایم. ما می‌دانیم که بی‌اعتمادی در منطقه ما ریشه عمیقی دارد. ایران و دیگران نیز نارضایتی‌های خود را دارند. اما گذشته نباید سرنوشت ما را تعیین کند.
ما از کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا می‌خواهیم که مناره را تایید کنند و مذاکرات رسمی در مورد ساختار، اختیارات و معیارهای عضویت آن را آغاز کنند. یک اجلاس منطقه‌ای - تحت نظارت سازمان ملل متحد و با حمایت قدرت‌های جهانی- می‌تواند پایه و اساس آن را بنا نهد. چنین اقدامی نه‌تنها خطر درگیری هسته‌ای را کاهش می‌دهد، بلکه الگویی برای همکاری در جهانی ازهم‌گسیخته ارائه می‌دهد.
وضعیت موجود ناپایدار است. کابوس تشدید تنش و ظرفیت ذاتی آن برای اشاعه سلاح‌های هسته‌ای دیگر فرضی نیست؛ به طرز خطرناکی نزدیک به واقعیت است. اما هنوز زمان برای انتخاب مسیری متفاوت وجود دارد. مناره می‌تواند چراغ راهی باشد که ما را به‌سوی آینده‌ای هدایت کند که در آن خاورمیانه دیگر میدان نبرد برای تهدید هسته‌ای نباشد، بلکه پیشتاز صلح، پیشرفت و انرژی مسئولانه باشد. زمان اقدام اکنون است.
نظر شما