«معاودین» عنوانی است که در تاریخ معاصر ایران و عراق به گروهی از شیعیان عمدتا ایرانی‌تبار مقیم عراق اطلاق می‌شود که در پی سیاست‌های خصمانه رژیم بعث و تشدید اختلافات مرزی و سیاسی با حکومت پهلوی در ایران، مجبور به ترک خاک عراق و بازگشت به ایران شدند.

ماجرای اخراج ایرانی‌ها از عراق چه بود؟

آگاه: اگرچه واژه معاودین در برهه‌های مختلف تاریخی برای اخراج‌شدگان به کار رفته اما تمرکز در اینجا بر مرحله اول و عمده اخراج در اوایل دهه ۱۳۵۰ به‌ویژه ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۴ و در دوران ریاست جمهوری احمد حسن البکر در عراق است. این گروه شامل هزاران ایرانی‌تبار بودند که بسیاری از آنان قرن‌ها در شهرهایی مانند کربلا، نجف و کاظمین زندگی می‌کردند. حضور ایرانیان در این مناطق ریشه در تاریخ عتبات عالیات، تجارت و مهاجرت عالمان دینی داشت و بخش قابل توجهی از این افراد، حتی پس از تشکیل دولت عراق، تابعیت ایرانی خود را حفظ کرده بودند و به دلیل سکونت طولانی‌مدت، در زمینه‌های مذهبی، تجاری و علمی این شهرها نقش مهمی ایفا می‌کردند. تخمین زده می‌شود در این مقطع حدود ۶۰ هزار نفر از ایرانیان با تمدید نشدن اقامت یا اخراج ناگهانی مجبور به ترک عراق شدند. تصمیم دولت بعث عراق برای اخراج گسترده ایرانیان در این دوره، دلایل متعدد و ریشه‌ای در منازعات دیرینه و اختلافات جدید دو کشور داشت. 
مهم‌ترین دلیل، تشدید اختلافات مرزی بین ایران و عراق بر سر حاکمیت بر اروندرود (شط‌العرب) و همچنین مسئله جزایر سه‌گانه بود. رژیم بعث عراق به رهبری احمد حسن البکر، در پاسخ به سیاست‌های منطقه‌ای شاه ایران و به‌ویژه حمایت تهران از کردهای شورشی در شمال عراق، دست به اعمال فشار به ایرانیان مقیم زد. حکومت عراق، این ایرانیان را «ستون پنجم» رژیم شاه در عراق قلمداد می‌کرد و به بهانه امنیت ملی، آنها را اخراج کرد. علاوه بر این، حزب بعث با ایدئولوژی ناسیونالیسم افراطی عربی، به دنبال پاک‌سازی جامعه عراق از عناصر غیرعرب و غیربومی بود و حضور پررنگ ایرانیان و نفوذ مذهبی-اقتصادی آنها در شهرهای مقدس و بازار، در تعارض با سیاست‌های عربی‌سازی دولت بعث قرار می‌گرفت. همچنین، حکومت بعث به‌شدت به دنبال تضعیف نفوذ مرجعیت شیعه در نجف بود و اخراج عالمان و طلاب ایرانی‌تبار حوزه، راهی برای اعمال فشار بر این مرکز دینی و کنترل بیشتر بر مراکز قدرت شیعه بود. دولت بعث با اتخاذ تدابیر سخت‌گیرانه، به شهروندان ایرانی مقیم عراق فشار آورد و در بسیاری موارد، بدون فرصت کافی برای جمع‌آوری اموال، با خشونت و مصادره دارایی‌ها آنها را اخراج کرد. این روند، با بی‌احترامی ماموران عراقی همراه بود و زندگی هزاران خانواده را تحت تاثیر قرار داد. با وجود اعتراض امام خمینی(ره) که در آن زمان در نجف بودند و همچنین موضع‌گیری دولت شاه در ایران، روند اخراج متوقف نشد و معاودین مجبور شدند با مشکلات فراوان به ایران بازگردند و زندگی جدیدی را آغاز کنند. در میان این گروه اخراجی، شخصیت‌های علمی و دینی نیز حضور داشتند که بعدها در ایران به مقامات بالایی رسیدند یا در حوزه‌های علمیه و دانشگاهی تاثیرگذار شدند. برخی از چهره‌های سرشناس که در آن سال‌ها متولد عراق بودند یا در گروه معاودین بودند و بعدها در ایران صاحب نام شدند، از جمله خاندان لاریجانی (مانند علی لاریجانی و صادق لاریجانی که متولد نجف هستند)، سیدمحمود هاشمی‌شاهرودی (رئیس اسبق قوه قضائیه، متولد نجف)، آیت‌الله سیدمرتضی عسکری و آیت‌الله سیدعلی میلانی و برخی دیگر از سیاستمداران مانند علاءالدین بروجردی هستند.

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
  • نظرات حاوی توهین و هرگونه نسبت ناروا به اشخاص حقیقی و حقوقی منتشر نمی‌شود.
  • نظراتی که غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نمی‌شود.